گره معاملاتی یکی از اصطلاحات پر کاربرد در بازار بورس است. سهم‌های پرطرفدار یا سهامی که تحت تاثیر اخبار و شایعات با صف خرید یا فروش طولانی مواجه می‌شوند، در اصطلاح دچار گره معاملاتی هستند. البته همه صف‌های طولانی را نمی‌توانیم گره معاملاتی بنامیم و قوانین خاصی برای این موضوع وجود دارد. بنابراین در ادامه این مطلب دو عنوان «گره معاملاتی در بورس چیست؟» و «نحوه رفع گره معاملاتی چگونه است؟» را بررسی می‌کنیم و در ادامه به جزئیات و قوانین مبحث مذکور می‌پردازیم.
گره معاملاتی در بورس
اصطلاح «گره معاملاتی در بورس» زمانی استفاده می‌شود که سهمی با صف خرید یا فروش طولانی مواجه شود، معامله در آن صورت نگیرد و قیمت پایانی تا حداقل 5 روز متوالی تغییر خاصی نداشته باشد. حال این موضوع برای شرکت‌های بورسی مختلف با توجه به حجم مبنا دارای قوانین متفاوتی است.
- اگر حجم مبنای شرکت سه میلیارد سهم یا بیشتر باشد، باید یک برابر حجم مبنا معامله انجام شود. در غیر اینصورت دستورالعمل‌های رفع گره معاملاتی مشمول آن می‌شود.
- اگر حجم مبنای شرکت دو میلیارد سهم یا کمتر باشد، باید دو برابر حجم مبنا معامله انجام شود و در غیر اینصورت گره معاملاتی رخ داده است.
- برای شرکت‌ها با سرمایه کمتر از 150 میلیارد ریال، رخ دادن گره معاملاتی تنها با پیشنهاد مدیریت بازار بورس تهران و ارائه دلایل، توسط مدیرعامل شرکت بورس تایید می‌شود.
در همه حالت‌های بالا، حداقل زمان ادامه یافتن شرایط باید 5 روز باشد و معمولا تا قبل از 10 روز، گره معاملاتی تایید می‌شود و رفع گره معاملاتی در برنامه قرار می‌گیرد.
دستورالعمل رفع گره معاملاتی
هر شرکتی بورسی که شرایط قبل را داشته باشد، در صورت تایید ناظر بازار می‌تواند مشمول دستورالعمل رفع گره معاملاتی شود. ناظر بازار برای تایید گره معاملاتی موارد متعددی از جمله نسبت p بر e سهم، احتمال ساختگی بودن صف و معاملات مشکوک را بررسی می‌کند. نمادهای مشمول دستورالعمل رفع گره معاملاتی در هر روز معاملاتی در سایت tsetmc.com در بخش «پیام ناظر» درج می‌شوند. همچنین کارگزاران بورس این اخبار را به صورت روزانه در اختیار معامله‌گران قرار می‌دهند.
گفتنی است که دستورالعمل رفع گره معاملاتی تنها در رابطه با نمادهای بورسی صدق می‌کند. در نمادهای فرابورسی حجم مبنا «1» در نظر گرفته می‌شود، پس موضوع گره معاملاتی در رابطه با بازار فرابورس وجود ندارد.
مقدمات رفع گره معاملاتی در بورس
برای درک نحوه رفع گره معاملاتی در بورس، باید با مفاهیم مقدماتی: «دامنه نوسان»، «حراج ناپیوسته» و «حراج پیوسته» آشنایی داشته باشیم. بنابراین ابتدا مرور کوتاهی داریم بر مقدمات رفع گره معاملاتی در بورس، سپس نحوه رفع گره معاملاتی را بررسی می‌کنیم.
- دامنه نوسان: همه سهام در هر روز معاملاتی می‌توانند در یک بازه قیمتی خاصمورد معامله قرار بگیرند که به آن دامنه نوسان می‌گوییم. دامنه نوسان برای سهام بورسی مثبت/منفی 5% تعیین شده است. برای اطلاع از دامنه نوسان در سایت com نام نماد مدنظر را جست‌وجو و در تابلو آن «حداقل قیمت» و «حداکثر قیمت مجاز» را مشاهده کنید.
توجه داشته باشید که میزان عرضه و تقاضا نقض اصلی را در افزایش و کاهش قیمت سهام دارند، اما امکان معامله در قیمت بالاتر یا پایین‌تر از آنچه در تابلو هر سهم نوشته می‌شود برای هیچ نمادی وجود ندارد.
- حراج ناپیوسته: حراج ناپیوسته یعنی زمانی که شما سفارش را ثبت می‌کنید، اما معاملات در آن زمان انجام نمی‌شود. در بازار بورس ساعت آغاز معاملات 9 صبح است. بین ساعت 8:30 تا 9 صبح که به آن پیش گشایش هم می‌گویند، شما می‌توانید سفارش خود را ثبت یا ویرایش کنید، اما معامله تا قبل از 9 صبح انجام نمی‌شود.
- حراج پیوسته: حراج پیوسته یعنی پس از ثبت سفارش توسط خریدار یا فروشنده، در صورت تطبیق قیمت، معامله صورت می‌گیرد. ساعات معاملاتی در هر روز از 9 صبح الی 12:30 ظهر است. بنابراین مثلا اگر شما سفارش خرید سهم x را با قیمت 500 تومان در این زمان ثبت کنید، اگر سفارش فروشی از سهم x با همین قیمت وجود داشته باشد، معامله بلافاصله اجام می‌شود.
نحوه رفع گره معاملاتی در بورس
نحوه رفع گره معاملاتی در بورس از طریق دامنه نوسان است. در واقع هر نمادی که مشمول دستورالعمل رفع گره معاملاتی شود، در روز معاملاتی بعدی و در مرحله حراج ناپیوسته، امکان ثبت سفارش تا دو برابر دامنه نوسان را مجاز می‌کند. در این مرحله، کشف قیمت صورت می‌گیرد و در نهایت «قیمت مرجع» به معامله‌گران اعلام می‌شود.
در مرحله حراج پیوسته، دامنه نوسان مجددا به حالت نرمال باز می‌گردد. اما نکته اینجاست که قیمت مرجع طبق عرضه و تقاضا در مرحله پیش گشایش تعیین شده است.
دقت کنید که منظور از دامنه نوسان نرمال، مثبت و منفی 5 درصد است، پس برای رفع گره معاملاتی در بورس، دامنه نوسان در مرحله پیش گشایش به دو برابر یعنی مثبت و منفی 10 درصد تغییر می‌کند.
مثال رفع گره معاملاتی
برای درک بهتر توضیحات قبل، مثال رفع گره معاملاتی که در ادامه ذکر می‌شود را مطالعه کنید.
سازمان بورس، رخ دادن گره معاملاتی را در نماد «الف» تایید می‌کند و سهم مشمول دستورالعمل رفع گره معاملاتی شده است.
- قیمت پایانی سهم در آخرین معامله 2000 تومان است.
- دامنه نوسان نرمال: (5± درصد) یعنی 1900 تا 2100 تومان است.
- دامنه نوسان دو برابر برای رفع گره معاملاتی (10± درصد) برابر 1800 تا 2200 تومان می‌شود.
- قیمت مرجع که در مرحله حراج ناپیوسته کشف شده می‌شود، 2200 تومان است.
- پس این سهم در حراج پیوسته با دامنه نوسان نرمال می‌تواند بین 2090 تا 2310 مورد معامله قرار بگیرد.
می‌توان نتیجه گرفت که در این مثال درخواست سهامداران برای معامله با قیمت بالاتر بوده است و در دامنه نوسان جدید، حداقل و حداکثر قیمت افزایش یافت. اما برعکس این حالت هم گاهی ممکن است رخ بدهد. یعنی تقاضا برای سهم در بازه قیمتی تعیین شده وجود نداشته باشد، درخواست به سمت کاهش قیمت بروند و در نهایت حداکثر و حداقل قیمت سهم مربوطه پس از رفع گره معاملاتی کاهش یابد.
سخن آخر
همانطور که طی این مطلب متوجه شدید، گره معاملاتی در نتیجه تشکیل صف‌های خرید یا فروش طولانی رخ می‌دهد و بیشتر این صف‌ها تنها به دلیل هیجانات حاکم بر بازار شکل گرفته‌اند و مبتنی بر ارزش حقیقی سهام نیستند. در حقیقت عدم برخورداری از دانش بورسی و نداشتن شناخت کافی نسبت به ساز و کار بازار بورس، باعث می‌شود معامله‌گران به صف‌ها دامن بزنند و در نهایت سهم طبق دستورالعمل رفع گره معاملاتی، کاهش یا افزایش قیمت داشته باشد. البته گره معاملاتی موضوعی است که واقعا رخ می‌دهد و گاهی سهام باید این تغییر قیمت را داشته باشند، اما در بسیار از اوقات، تصمیمات عجولانه و بر پایه احساسات در رخ دادن گره معاملاتی نقش دارد.
