چگونگی پیدایش فرش
انسان‌های اولیه در ابتدا به‌دنبال راهکاری بودند تا از سرد بودن زمین و خار و خاشاک درامان باشند بنابراین از راه‌های مختلفی برای درست کردن یک زیرانداز مناسب استفاده می‌کردند. ابتدا آن‌ها از برگ‌های درختان که حالت نرم و ظریف داشتن برای ساخت زیرانداز استفاده می‌کردند و سپس از پوست و پشم حیوانات استفاده می‌کردند. رفته‌رفته و با تجربیات متفاوت این زیراندازها تبدیل به نمد شده و سپس از پشم‌ها برای ساخت نخ استفاده کرده اند و با پیشرفت‌هایی که صورت گرفت نخ‌ها تبدیل به گلیم و فرش شدند .
الیاف فرش به‌گونه‌ای هستند که تشخیص اولین فرش که مربوط به کدام دوران و چند سال پیش می‌باشد غیرممکن است چون الیاف فرش در اثر گذشت زمان تجزیه شده و یا بخشی از آن توسط موریانه خورده شده است. با توجه به آثاری که در یادداشت‌ها در مورد تجارت فرش پیدا شده و همچنین نقوشی که بر روی ظرف‌های سفالی می باشد فرض بر این است که پیدایش فرش مربوط به چندین سال قبل از میلاد می‌باشد. فرش پازریک یکی از قدیمی‌ترین فرش‌ها در جهان می باشد که این فرش به دلیل این‌که در یخ بوده، باعث شده که الیاف فرش حفظ شود و محققان بتوانند با بررسی این فرش به اطلاعاتی دست پیدا کنند. نقوشی که در این فرش به کار برده شده است مربوط به فرهنگ چند کشور می‌باشد ولی رنگ‌های که در آن به کار برده شده و همچنین نقش اسب نشانی از ایرانی بودن این فرش دارد .
مراحل پیدایش فرش
برای این‌که فرش به شکل‌های امروزی که در جهان موجود می‌باشد، درآید مراحل مختلفی را طی نموده است که در این‌جا به‌صورت ساده برای شما بیان می‌کنیم
1- ابتدا باید به گونه‌ای این پشم‌ها به نخ تبدیل می‌شد تا بتوان با استفاده از نخ و با گره زدن این نخ‌ها فرش بافته شود به‌همین خاطر پشم‌ها را به روش دستی به نخ تبدیل می‌کردند.
2- کم‌کم به این فکر افتادند که با استفاده از دستگاه‌های تولید نخ و با دستگاه‌های ریسندگی پشم که به صورت دوکی شکل بودند این کار را انجام می‌دادند.
3- با استفاده از روش‌های مختلف این نخ‌ها را به رنگ‌های مختلفی درآورده و این رنگ‌های مختلف باعث شد که آن‌ها به این فکر باشند که نقش‌های ساده‌ای را در درون فرش‌ها ایجاد کنند .
4- فرهنگ هر کشوری نقش بسزایی در نقش و طرح‌های این فرش‌ها دارد بنابراین می‌توان به این نتیجه رسید که فرش هر کشوری طرح و نقش مخصوص به خودش را دارد .
5- کم‌کم با پیشرفت تکنولوژی و به کار بردن ابزارهای مختلف این فرش‌ها به صورت‌های مختلف درآمده و دستگاه‌های تولید فرش‌های ماشینی به‌وجودآمده و انواع طرح‌های پیچیده‌تر در این فرش‌ها ایجاد شده‌است .
نقش‌های برجسته فرش در جهان کدام‌اند
فرش یکی از صنایع دستی می‌باشد که نشان دهنده ذوق و استعداد هنری بافندگان فرش و همچنین فرهنگ ملت‌های مختلف باشد بنابراین نقش زیادی در انتقال فرهنگ و هنر یک کشور دارد فرش‌های زیادی در جهان معروف هستند که در این‌جا به چند نمونه از آن اشاره می‌کنیم :
1- فرش تبریز ایران
همانگونه که قبلاً نیز اشاره کردیم بافندگان فرش در دوران صفویه اکثراً از شهر تبریز بودند و فرش‌های این شهر طرف‌داران زیادی را به سمت خود جلب کرده است چون‌که بیشتر از طرح‌های اصیل ایرانی در این فرش استفاده شده است و همچنین رنگ‌های که در این فرش‌ها به کار برده شده است بیشتر از رنگ‌های جذاب وگرم می‌باشد .
2- فرش محتشم کاشان ایران
شاید شما نام فرش محتشم کاشان را زیاد شنیده باشید این فرش نه‌تنها در ایران بلکه در کشورهای دیگر نیز معروف می‌باشد و به‌خاطر بکار بردن طرح‌های جذاب در این فرش که به گونه‌ای متقارن در فرش استفاده شده است و همچنین کیفیت موادی که در این فرش به کار برده شده است باعث شده که این فرش دارای شهرت جهانی باشد.
3- فرش زیگلر محل
این فرش نیز از فرش‌های ایرانی می‌باشد که به دلیل ترکیب خاصی از طرح‌های مختلفی که در فرش به کار برده شده‌است و به گونه‌ای ماهرانه دره گوشه‌های فرش طراحی شده‌اند یکی از بهترین‌های فرش می‌باشد و ترکیب‌های بکار برده در فرش بدین‌گونه می‌باشند، 1- طرح‌های سلطنتی 2- طرح‌های هندسی و3- استفاده از طرح‌های طبیعی مانند نقش گل‌ها
4- فرش آرموریال پرتغالی
این فرش یکی از بزرگ‌ترین فرش های جهان می‌باشد و ترکیبای رنگی که در این فرش استفاده شده است به صورت تکراری می‌باشد اما تکرار این رنگ‌ها به‌صورت هنرمندانه به کار برده شده‌است که باعث جذابیت فرش شده و این امتیاز را به فرش داده که جزو بهترین‌ها باشد .
5- فرش ماربی ترکیه
این فرش که توسط بافندگان فرش در ترکیه بافته‌شده است و دارای طرح دو پرنده می‌باشد که در اطراف این پرندگان از اشکال هندسی هشت‌ضلعی استفاده‌شده این فرش به موزه کشور سوئد انتقال پیدا کرد و در آن کشور به صورتی از وسط نصف شد که دو بخش مکمل یکدیگر باشند .
6- فرش تاج‌گذاری دربار دانمارک
این فرش یک فرش ایرانی می‌باشد که توسط بافندگان شهر اصفهان بافته شده و تقاضای آن از طرف کشور دانمارک بوده است و این فرش درموزه دانمارک موجود می‌باشد و دلیل نام‌گذاری این فرش به‌خاطر این است که در هنگام تاج‌گذاری از این فرش استفاده می‌شود و بعد از انجام تاج‌گذاری در موزه نگهداری می‌شود.
لازم به ذکر است که در بیشتر فرش‌های خارجی از طرح‌های ساده برای فرش‌های استفاده می‌شود اما طرح‌های ایرانی دارای تنوع زیادی می‌باشند که در این‌جا نمونه‌هایی از آن را برای شما معرفی می‌کنیم:
1- طرح درختی
طرحی درختی در فرش انواع مختلف دارد اما نمونه اصلی آن بدین گونه است که یک درخت را با در نظر گرفتن تمام جزئیات اطراف مانند شاخ و برگ ترسیم کرده و با جزئیات کامل بر روی فرش بافته می‌شود. طرح درختی از زیر مجموعه های طرح های نقوش اسلیمی و ختایی می باشد که در این طرح ها از طبیعت الهام گرفته شده است. و از طرح های گل ها و ساقه گیاهان نیز به چشم میخورد.
2- طرح شکارگاه
در این طرح علاوه بر طرح درخت با تمام جزئیات، نقش حیوانات نیز بر روی فرش بافته می‌شود و این نقش حیوان به‌گونه‌ای است که در شکار می‌باشد. طرح شکارگاه ترنج دار، شکارگاه قابی، شکارگاه لچکی و شکارگاه سراسری نمونه‌هایی از طرح شکارگاه می‌باشند .
3- طرح بته و جقه
این طرح الهام‌گرفته از درختان در طبیعت می‌باشد و در انواع مختلف بود بته شاخ گوزن و بته خرقه ای، بته قلمکار، بته افشاری و بوته بادامی هستند.
4- طرح فرش ایلی
این نمونه از فرش، طبیعت را به‌صورت ساده بر روی فرش ترسیم می‌کند و از نقشه خاصی استفاده نمی‌شود و بیشتر این طرح‌ها به صورت ذهنی بر روی فرش بافته می‌شوند انواع مختلفی از این فرش وجود دارد با نام‌های فرش بختیاری، کوردی ،افشاری، اردبیلی، سالار خانی و همچنین طرح‌های دیگری از این فرش وجود دارد که به طرح ماهی معروف هستند.
مواد اولیه بکار برده در فرش
همان گونه که می دانید یکی از مواردی که برروی کیفیت فرش اثر بسیار تاثیرگذاری دارد نوع مواد اولیه بکار برده در فرش می باشد که بسته به نوع فرش این مواد متفاوت می‌باشد، ما چند نوع فرش داریم که در هر کدام از این فرش‌ها از مواد اولیه متفاوتی استفاده می‌شود
1- پشم
در فرش دستباف از مواد اولیه طبیعی استفاده می‌شود و کیفیت این مواد باید به گونه‌ای باشد چون در تار و پود و چله فرش استفاده می‌شود در درازمدت الیاف دچار مشکل نشود اما این مواد اولیه از پشم گوسفند تهیه می‌شود که با دستگاه‌های خاصی این پشم‌ها به نخ تبدیل می‌شود، اما این نخ‌ها دارای ضخامت یکسان در سراسر نخ نمی‌باشد و برای فرش‌های ماشینی نمی‌توان از این نوع نخ‌ها استفاده کرد .
2- کرک
زمانی که پشم گوسفندان را شانه می‌کنیم کرک‌های ظریفی از پشم آن‌ها خارج می‌شود که این کرک‌ها را تبدیل به نخ می کنند، نخ به دست آمده از این کرک‌ها دارای ظرافت بیشتری می‌باشد و به همان نسبت قیمت آن نیز بالاتر می‌باشد .
3- ابریشم
نخ ابریشم را طی مراحل سختی از پیله ابریشم به دست می‌آورند و این نخ‌ها با ظرافت خاصی در بافت فرش به کار برده می‌شوند و نقش‌های ظریف‌تری را در فرش به وجود می‌آورد اما به نسبت سختی‌های تولید این نخ‌ها، قیمت نهایی برای فرش بسیار بالاتر می‌باشد .
4- پنبه
یکی دیگر از مواد اولیه‌ای که می‌توان در فرش های دستباف از آن استفاده کرد پنبه می‌باشد که پنبه در تمامی مناطق قابل دسترس نمی باشد اما قیمت آن برای فرش بالاتر از پشم می‌باشد .
تمامی موارد ذکرشده برای فرش‌های دستباف می‌باشد و بسته به این‌که از کدام یک از این مواد اولیه و به چه میزان در فرش به کار برده باشند قیمت فرش را متفاوت می کنند. همچنین کیفیت مواد اولیه در قیمت فرش تاثیر گذار است، اما برای فرش‌های ماشینی استفاده از پشم مناسب نمی‌باشد چون‌که این نخ‌ها به‌گونه‌ای نیستند که بتوان به صورت یکسانی در سراسر فرش از آن استفاده کنیم و بافت فرش‌های ماشینی دچار مشکل می‌شود بیشتر برای فرش‌های ماشینی از نخ‌های پلی استر و آکریلیک استفاده می‌شود و به‌همین دلیل قیمت فرش‌های ماشینی نسبت‌به فرش‌های دستباف پائین‌تر می‌باشد .
کشورهای مهم تولیدکننده فرش در جهان
1- هند
کشور هند یکی از کشورهایی است که در زمینه تولید فرش پیشرفت‌های چشمگیری داشته است و افراد زیادی در این زمینه مشغول به کار هستند. فرش و گلیم هایی که این کشور تولید می‌کند از گره‌های زیادی در این فرش‌ها استفاده کرده و همین عامل باعث شده‌است که فرش‌های این کشور دارای وزن زیادی باشد و یکی از بهترین صادرکنندگان فرش باشد .
2- ایران
ایران جزء کشورهایی است که در زمینه فرش حرف برای گفتن دارد و بافندگان فرش و گلیم در این زمینه از مهارت خاصی برخوردار هستند و می‌توانند با استفاده از تکنیک‌هایی که دارند و پیاده کردن طرح‌ها و نقش‌های مختلف در فرش‌ها یک طرح هنری زیبا بیافرینند و همین باعث شده‌است که طرف‌داران زیادی در کشورهای مختلف داشته باشند و فرش‌های ایرانی از محبوبیت خاصی برخوردار باشند .افراد مختلف با فرهنگ‌های متفاوت در این زمینه فعالیت می‌کنند از جمله ترک، لر و بلوچ که هر کدام با توجه به فرهنگی که دارند از طرح‌های مختلفی در این فرش‌ها استفاده می‌کنند که هر کدام از این طرح‌ها زیبایی دل‌نشینی دارد.
3- افغانستان
افغانستان نیز یکی از کشورهایی می‌باشد که در زمینه قالیبافی پیشرفت‌های چشمگیری داشته، اما شرایط نامساعد این کشور باعث شده‌است که قالیبافان زیادی از این کشور مهاجرت کرده و به کشورهای دیگر رفته و در آن‌جا مشغول به قالیبافی باشند از جمله کشورهایی که پذیرای این قالیبافان بوده است کشور پاکستان است و هم چنین افرادی هستند که در خود افغانستان مشغول به کار هستند و بافت‌هایی که انجام میدهند به کشور پاکستان منتقل‌شده و بعد از شستشو بنام کشور پاکستان به کشورهای دیگر صادر می‌شود .
4- پاکستان
همانگونه که در بالا نیز متذکر شدیم بیشتر قالیبافانی که در پاکستان وجود دارند از کشور افغانستان می‌باشد اما در این کشور از طرح‌های استفاده می‌شود که نسبت‌به سایر طرح‌ها دارای طرف‌داران زیادی می‌باشد این کشور هم از طرح‌های کلاسیک و هم از طرح‌های سنتی استفاده می‌کند و به‌همین دلیل باعث شده که در این زمینه طرف‌داران زیادی را به سمت خود جلب کند و همچنین مواد اولیه آن‌ها از مرغوبیت بالایی برخوردار می‌باشد و باعث شده که این فرش‌ها هم از نظر کیفیت و هم از نظر تعداد بالای گره به کار برده در فرش از بهترین صادرکنندگان فرش باشد.
5- چین
کشور چین در زمینه تولید فرش‌های ماشینی پیشرفت چشمگیری داشته‌است و کیفیت مواد اولیه آن از مرغوبیت بالایی برخوردار است اما به گونه‌ای نیست که قابل رقابت با کشورهای اصلی تولید کننده باشد .
6- ترکیه
طرح‌های سلجوقی و عثمانی یکی از بهترین تولیدی های فرش ترکیه می‌باشند و کشورترکیه از بهترین تولید کنندگان فرش می‌باشد و ۹۹ درصد این فرش‌ها توسط زنان این کشور تولید می‌شود که در کارگاه‌های قالیبافی مشغول به کار هستند و عمده تولید این کشورها را زنان شامل می‌شوند .
7- مصر
قالیچه علاءالدین که یکی از قالیچه‌های معروف عربی می‌باشد توسط کشور مصر بافته شده است کشور مس جزو آن دسته از کشورهایی است که در زمینه فرش‌های عربی فعالیت می‌کنند و یکی از بهترین تولید کنندگان در این زمینه می‌باشد و فرش‌های زیبا و بی‌نظیری را هم بافندگان این کشور طراحی می‌کنند و می‌بافند.
نقش فرش در کشورهای مختلف
گفتیم که فرش ایرانی دارای طرح و رنگ‌های مختلف می‌باشد و به بنا به سلایق کشورهای مختلف فرش‌های متنوعی را تولید می‌کند تا صادرات این فرش به کشورهای مختلف انجام شود و مشتریان زیادی را در این زمینه جذب کند .
کشور آلمان
کشور آلمانی یکی از طرف‌داران فرش‌های ایرانی می‌باشد و سالانه نمایشگاه‌های مختلفی در این کشور برپا می‌شود فرش‌هایی که در این کشور بیشتر مورد پسند قرار می‌گیرند باید دارای کیفیت بسیار بالایی باشند، چون کیفیت فرش برای مردم این کشور در اولویت می‌باشد اما طراحی و رنگ‌بندی این فرش‌ها باید به گونه‌ای ساده باشد و بیشتر فرش‌هایی با طرح‌های ساده و رنگ‌های روشن را می‌پسندند و طرح‌هایی که در این فرش‌ها استفاده می‌شود باید طرح‌های اصیل ایرانی باشد مانند طرح‌های لچک و شاه‌عباس و همچنین ابعاد فرش‌ها در اندازه‌های کوچک باشد.
کشور فرانسه
مردم این کشور بیشتر فرش‌هایی را می‌پسندند که دارای رنگ‌های شاد و روشن باشند و رنگ‌بندی فرش‌ها برای آن‌ها از اهمیت بالایی برخوردار می‌باشد و می‌توانیم بگوییم، موردی که برای آن‌ها در درجه اول اهمیت دارد رنگ بندی این فرش‌ها می‌باشد زیرا اطلاعات زیادی در زمینه مواد اولیه و کیفیت آن‌ها ندارند، طرح‌هایی که برای این‌گونه فرش‌ها استفاده می‌شود باید به صورت ساده باشد، اما در مورد فرش‌های دستباف بیشتر دوست دارند فرش‌هایی را انتخاب کنند که دارای طرح‌های طبیعی باشد .
کشور سوئد
بازار فرش ایران در کشور سوئد دارای طرف‌داران زیادی می‌باشد چراکه به کیفیت مواد اولیه به کار برده شده در این فرش‌ها اهمیت زیادی میدهند. طرف‌داران فرش ایران در این کشور به دو دسته تقسیم می‌شوند یک گروه افراد میانسال می‌باشند که بیشتر طرف‌دار طرح‌های اصیل ایرانی و باکیفیت می‌باشند و طرح‌هایی که برای گروه بیشترین جذابیت را دارد طرح‌های قشقایی می‌باشند اما گروه دوم گروه جوانان هستند که بیشتر برای آن‌ها قیمت و رنگ‌بندی فرش‌ها اهمیت دارد و بیشتر رنگ‌های روشن و شاد را پسند می‌کنند و همچنین مواد اولیه‌ای که در این فرش‌ها به کار برده شده‌است باید حتماً از پشم‌های ایرانی استفاده‌شده باشد و استفاده از پشم‌های وارداتی می‌تواند بازار ایران را در این کشور با مشکل مواجه کند .
کشور هلند
فرش‌های ایرانی در این کشور نیز طرف‌داران زیادی دارد و بیشتر افراد ، فرش‌هایی را با طرح‌های افشان و طرح‌های هندسی ساده و همچنین طرح‌های لچک می‌پسندند، فرش‌های همدان طرف‌داران زیادی در این کشور دارد و بیشتر رنگ‌هایی را می‌پسندند که ساده و شاد باشد مانند رنگ لاکی و مسی، اما کیفیت موادی که برای فرش‌ها استفاده می‌شود برای آن‌ها از اهمیت بالایی برخوردار می‌باشد و از ابعاد مختلف فرش استفاده می‌کنند، اما تعداد گره به کار برده در فرش‌ها برای آنان اهمیتی ندارد .
کشور ایتالیا
این کشور دارای دو قسمت شمالی و جنوبی می‌باشد که در قسمت شمالی بیشتر مردم آن از رنگ فرش‌هایی مورد پسندشان است که بیشتر به صورت تیره باشند و طرح‌های آن شلوغ باشد اما مردم در قسمت جنوبی این کشور بیشتر فرش‌هایی را با رنگ‌های روشن و طرح‌های ساده می‌پسندند. تقریباً تمامی فرش‌های اصیل ایرانی در این کشور طرف‌داران خاص خودش را دارد و از همه طرح‌های ایرانی استقبال می‌کنند.
چگونگی تغییر و تحول فرش در دوران‌های مختلف در ایران
در ابتدا نقش‌هایی که در این فرش‌ها به کار برده می‌شد الهام گرفته از طبیعت بوده و باعث می‌شد که بیشتر در این فرش‌ها از طرح درخت و یا حیوانات استفاده شود. امروزه نیز از این طرح‌ها در فرش‌ها و گلیم‌ها استفاده می‌شود اما در دوران‌های مختلف به شیوه‌ای از مواد اولیه مختلفی استفاده می‌کردند و این فرش‌ها نشان از اعتقادات و فرهنگ‌های دوران مختلف بوده‌است به‌طوری‌که در:
1- دوران ایلخانی
بیان شده‌است که بیشترین قالیباف ها در شهر سبزواربوده‌است
2- دوران صفویه
این دوره به گونه‌ای بوده‌است که به دلیل توجه زیاد پادشاهان در این دوره به قالیبافی باعث شده که اوج رشد و برجسته شدن فرش در این دوران باشد چراکه پادشاهان این دوره علاقه زیادی به انواع فرش داشته و حتی با دعوت گرفتن از قالیبافان در کشور هرات باعث شدند که تجربیات آن‌ها به قالیبافان ایرانی منتقل شود و فرش‌هایی با طرح‌های مختلف را ببافند. شاه اسماعیل از قالیباف های زیادی از تبریز کمک گرفته و در کارگاه‌های قالیبافی آن‌ها را مشغول به کار کرده‌است. پسرش نیز علاقه زیادی به به این هنر داشته و باعث شده است که فرش‌هایی با طرح‌های مختلف در دوره حکومت ایشان ایجاد شود، از جمله فرش‌هایی که در این دوره ایجاد شده می‌توان فرش‌های ترنجی و اسلیمی وخشتی را نام برد.
3- دوران افشاریان
در این دوران هم با توجه به این‌که جنگ‌های زیادی در جریان بود اما این جنگ‌ها باعث نشد که این صنعت از بین رود و باعث شد که در این دوران قالیبافی در شهر خراسان احیا شود .
4- دوران زندیه
قالیبافی در بسیاری از نقاط کشور ایران در جریان بوده‌است.
5- دوران قاجاریان
در این دوران اوج رشد قالیبافی بوده است اما به دلیل این‌که شرایط ایران در این دوره از نظر اقتصادی بسیار جالب نبوده است باعث شده است که سرمایه‌گذاران زیادی از کشورهای مختلف به ایران بیایند و در این زمینه سرمایه‌گذاری کنند و این سرمایه‌گذاری باعث شده که افراد مختلفی در این حرفه مشغول به کار شوند و استفاده از مواد اولیه بی‌کیفیت باعث شده که فرش‌ها از نظر کیفیت از مرغوبیت بالایی برخوردار نباشند. اما نکته‌ای که در این‌جا قابل‌ذکر است این است که در این دوران صادرات فرش ایران افزایش پیدا کرد و باعث شد که در نمایشگاه‌های بین‌المللی مختلف فرش‌های ایران شرکت داده شوند .
6- دوران پهلوی
در این دوران اقدامات زیادی برای توسعه هنر قالیبافی انجام شده است ازجمله این‌که شرکت‌های فرش تاسیس شد که در این شرکت‌ها توجه زیادی به قالیبافان انجام شده و قوانین خاصی برای آن‌ها وضع شد و همچنین در این دوران کارگاه‌های قالیبافی تولید شد که از نظر بهداشتی ضرری برای قالیبافان نداشته باشد و همچنین واحد استانداردی که در گذشته برای فرش در نظر گرفته می‌شد زرع بود که در این دوران متر را جایگزین زرع کردند .
