استهلاک دارایی‌های ثابت یک اصطلاح حسابداری است که نشان دهنده مقداری از ارزش دارایی است که در طول زمان استفاده می‌شود. بنابراین استهلاک یک هزینه محاسبه شده است که منجر به کاهش سود می‌شود. میزان بهره‌وری و کارایی دارایی‌های ثابت با گذشت زمان، کاهش پیدا می‌کند که با محاسبه و ثبت هزینه استهلاک دارایی های ثابت می‌توان دوام یک دارایی ثابت را تعیین کرد. در ادامه این مطلب از مقالات حسابداری علاوه‌بر بررسی روش‌های محاسبه استهلاک دارایی‌ها، به معرفی عوامل موثر بر هزینه استهلاک دارایی‌ها نیز می‌پردازیم؛ با ما همراه باشید.
استهلاک دارایی چیست؟
در اصطلاح حسابداری، استهلاک به عنوان کاهش بهای تمام شده و ارزش ثبت شده دارایی ثابت به صورت سیستماتیک است و تا زمانی که ارزش دارایی صفر یا ناچیز شود، قابل تعریف است. از جمله دارایی‌های ثابت یک شرکت می‌توان به تجهیزات اداری، مبلمان، ماشین آلات، ساختمان‌ها و غیره اشاره کرد. لازم به ذکر است، زمین تنها دارایی است که قابل استهلاک نیست، زیرا ارزش زمین با گذشت زمان افزایش می‌یابد.
استهلاک در واقع بخشی از هزینه یک دارایی ثابت را به درآمد حاصل از دارایی ثابت تخصیص می‌دهد. این امر تحت اصل تطابق الزامی است زیرا درآمدها همراه با هزینه‌های مربوط به آنها در دوره حسابداری که دارایی در حال استفاده است، ثبت می‌شوند. برای اطلاع از فهرست دارایی‌های استهلاک پذیر می‌توانید تمامی این دارایی‌ها را که به استناد ماده 149 قانون مالیات‌های مستقیم تنظیم شده‌اند را براساس صنعت مورد نظر در جداول استهلاکات مشاهده نمایید.
انواع استهلاک در حسابداری
در حسابداری انواع استهلاک را به دو گروه هزینه استهلاک و استهلاک انباشته تقسیم بندی می‌کنند. در واقع منظور از هزینه استهلاک، تخصیص مبلغ استهلاک به دارایی‌های یک مجموعه برای یک دوره مالی است. استهلاک انباشته نیز نوعی حساب بستانکار و متعلق به دارایی در ترازنامه است. تفاوت اصلی بین هزینه استهلاک و استهلاک انباشته در این است که هزینه استهلاک به عنوان هزینه در صورت سود و زیان گزارش می‌شود در حالی که استهلاک انباشته نوعی دارایی بستانکار در ترازنامه است.
هر دو استهلاک مربوط به فرسودگی تجهیزات، ماشین‌آلات یا دارایی‌های دیگر هستند و به بیان ارزش واقعی دارایی‌ها کمک می‌کنند. بنابراین هر دو استهلاک در هنگام کسر مالیات پایان سال و زمانی که یک شرکت فروخته می‌شود و دارایی‌ها نیاز به ارزیابی مناسب دارند، بسیار حائز اهمیت است.
اگرچه تمام ورودی‌های استهلاک باید در گزارش‌های پایان سال وگزارش‌های سه ماهه فهرست شوند، اما این هزینه استهلاک است که به دلیل کاربرد آن در مورد کسورات رایج‌تر است و می‌تواند به کاهش بدهی مالیاتی شرکت کمک کند. استهلاک انباشته معمولاً برای پیش بینی طول عمر اقلام یا پیگیری استهلاک سال به سال استفاده می‌شود.
نحوه ثبت استهلاک انباشته در ترازنامه
استهلاک انباشته در ترازنامه به عنوان مبلغ کاهنده از دارایی‌های ثابت گزارش می‌شود. برای ثبت استهلاک انباشته در ترازنامه باید مبلغ آن را در سمت چپ ترازنامه یعنی در قسمت ذخایر ثبت کنید و همچنین بخشی از حساب‌های معین ذخایر محسوب می‌شود. بعضی اوقات حساب استهلاک انباشته در سمت راست ترازنامه به عنوان زیر بهای تمام شده دارایی ثبت می‌شود که در چنین شرایطی باید این مبلغ از بهای تمام شده کسر شود تا ارزش دفتری دارایی بدست آید. لازم به ذکر است، هنگامی که دارایی بدون استفاده باشد یا به فروش برسد، مقدار استهلاک انباشته دارایی در ترازنامه حذف می‌شود.
انواع روش های محاسبه استهلاک دارایی ثابت
برای محاسبه و ثبت هزینه استهلاک دارایی های ثابت به طور معمول از یکی از روش‌های زیر استفاده می‌شود:
- محاسبه استهلاک دارایی ثابت بر حسب زمان که تحت عنوان روش خط مستقیم شناخته می‌شود.
- محاسبه استهلاک دارایی ثابت بر حسب تعداد محصول که به عنوان روش ساعت کارکرد و میزان تولید در حسابداری مورد استفاده قرار می‌گیرد.
- محاسبه استهلاک دارایی ثابت با روش‌های مبتنی بر استهلاک بیشتر در سال‌های اول عمر مفید دارایی و کاهش تدریجی ارزش آن که به عنوان روش مجموع سنوات و روش نزولی است.
در ادامه به بررسی هر یک از این روش‌ها برای محاسبه و ثبت هزینه استهلاک دارایی های ثابت می پردازیم.
چگونه استهلاک در مشاغل کوچک را محاسبه کنیم؟
با توجه به این که استهلاک مانند سایر هزینه‌ها دارای ماهیت بدهکار است، برای سرشکن کردن و تخصیص بهای تمام شده برای استفاده از دارایی‌های ثابت مورد استفاده قرار می‌گیرد. به طور معمول از روش‌های زیر برای محاسبه و ثبت هزینه استهلاک دارایی های ثابت استهلاک استفاده می‌شود.
- محاسبه استهلاک به روش خط مستقیم
روش خط مستقیم، ساده ترین روش محاسبه و ثبت هزینه استهلاک دارایی های ثابت است. این روش شامل تخصیص ساده یک نرخ استهلاک هر سال در طول عمر مفید دارایی است. فرمول استهلاک خط مستقیم:
هزینه استهلاک سالانه = (هزینه دارایی – ارزش باقیمانده) / عمر مفید دارایی
به عنوان مثال، اگر هزینه تمام شده اتومبیلی 900 میلیون ریال و عمر مفید آن 5 سال باشد. در صورتی که ارزش باقیمانده ماشین 10 میلیون ریال باشد، هزینه استهلاک ماشین طبق روش استهلاک خط مستقیم به شرح زیر است:
هزینه استهلاک= (90,000,000-10,000,000)/ 5= 16,000,000
- محاسبه استهلاک به روش تعداد تولید
محاسبه و ثبت هزینه استهلاک دارایی های ثابت با استفاده از روش تعداد تولید، یک فرایند دو مرحله‌ای است. در این روش، میزان محصول تولیدی سالانه نسبت به کل ظرفیت تولید دارایی محاسبه می‌شود، یعنی نرخ هزینه‌های برابر به هر واحد تولید شده اختصاص داده می شود. این تخصیص باعث می‌شود این روش در خطوط تولید کارخانه‌ها بسیار مفید باشد. بنابراین، محاسبه هزینه استهلاک در روش تعداد تولید بر اساس قابلیت خروجی دارایی محاسبه می‌شود و تعداد سال‌ها در این روش اهمیتی ندارد. مراحل محاسبه هزینه استهلاک دارایی‌ها با استفاده از روش تعداد تولید عبارتند از:
مرحله 1: محاسبه استهلاک هر واحد:
به ازای هر واحد استهلاک = (بهای تمام شده دارایی – ارزش اسقاط) / میزان تولید محصول در واحدهای تولیدی
مرحله 2: محاسبه استهلاک کل واحدهای واقعی تولید شده:
کل هزینه استهلاک = استهلاک هر واحد * محصول تولید شده در همان دوره
توجه داشته باشید که در محاسبه استهلاک به روش تعداد تولید، برخلاف روش خط مستقیم، مبلغی که به عنوان استهلاک به هر واحد تولیدی تعلق می‌گیرد همواره ثابت است و این مبلغ بر اساس میزان تولید، سرشکن نخواهد شد.
- محاسبه استهلاک به روش مجموع سنوات
محاسبه استهلاک دارایی‌های ثابت با استفاده از روش مجموع سنوات، یکی از روش‌ای کاربردی در حسابداری است. در این روش مبلغ قابل استهلاک دارایی در کسری ضرب می‌شود که مقدار آن طی عمر مفید دارایی همواره کاهش می‌یابد. فرمول محاسبه استهلاک دارایی به روش مجموع سنوات به شرح زیر است:
مجموع سنوات عمر دارایی = (عمر مفید دارایی +1 ) عمر مفید دارایی/ 2
- محاسبه استهلاک به روش مانده نزولی
محاسبه استهلاک به روش مانده نزولی از رایج‌ترین روش‌های محاسبه و ثبت هزینه استهلاک دارایی های ثابت است. این روش به صورت مانده نزولی و مانده نزولی مضاعف مورد استفاده قرار می‌گیرد. شرکت حسابداری در اصفهان معمولا از این روش برای محاسبه سریع استهلاک دارایی‌های ثابت استفاده می‌کنند. فرمول محاسبه و ثبت هزینه استهلاک دارایی های ثابت با روش مانده نزولی به شرح زیر است:
استهلاک = نرخ استهلاک * ارزش دفتری در ابتدای دوره حسابداری
ارزش دفتری = بهای تمام شده دارایی – استهلاک انباشته
توجه داشته باشید که استهلاک انباشته کل استهلاک دارایی ثابت انباشته شده تا یک زمان معین است. همچنین برای محاسبه استهلاک با روش مانده نزولی مضاعف باید در فرمول بالا، نرخ استهلاک را در عدد 2 ضرب کنید. بدین ترتیب، فرمول محاسبه استهلاک به روش مانده نزولی مضاعف به شرح زیر است:
استهلاک = 2 * نرخ استهلاک * ارزش دفتری
نحوه محاسبه هزینه استهلاک به روش مانده نزولی
به عنوان مثال، تصور کنید یک شرکت در تاریخ در 1 آوریل 2012، یک قطعه از تجهیزات را به قیمت 50,000,000 ریال خریداری کرده است. پیش بینی می‌شود که این قطعه 5 سال عمر مفید داشته باشد و ارزش اسقاط آن حدود 8,000,000 ریال است. این شرکت هزینه‌های استهلاک را برای نزدیکترین ماه کامل در نظر می‌گیرد. هزینه‌های استهلاک سال‌های 2012، 2013، 2014 را با استفاده از روش مانده نزولی محاسبه کنید.
- عمر مفید = 5
- نرخ استهلاک = 1/5 = 0.2 یا 20 درصد در سال
- نرخ استهلاک برای مانده نزولی = 20% * 2 = 40% در سال
استهلاک سال 2012 = 50,000,0000* 40% =20,000,0000
استهلاک سال 2013 = (50,000,000-20,000,0000) * 40% = 12,000,000
استهلاک سال 2014 = (50,000,000-20,000,000-12,000,000) * 40% = 7,200,000
بدین ترتیب، هزینه استهلاک ماشین آلات به روش مانده نزولی مضاعف مطابق مراحل بالا برای 3 سال متوالی بدست می‌آید.
پارامترهای اصلی برای محاسبه استهلاک دارایی های ثابت
همانطور که گفتیم، هدف اصلی محاسبه و ثبت هزینه استهلاک دارایی های ثابت، تعیین ارزش دارایی نیست بلکه هدف ما از محاسبه استهلاک سرشکن کردن بهای تمام شده دارایی‌ها است. سه عامل اصلی برای محاسبه استهلاک مورد نیاز است:
عمر مفید: این دوره زمانی مربوط به دوره عملکرد مطلوب دارایی است. فراتر از عمر مفید، دارایی ثابت دیگر برای ادامه عملیات مقرون به صرفه نیست. عمر مفید یک دارایی معمولا براساس میزان کارکرد دارایی، زمان یا تعداد محصول مشخص می‌شود.
ارزش اسقاط: پس از پایان عمر مفید دارایی ثابت، شرکت ممکن است آن را با مبلغ کاهش یافته بفروشد. این هزینه به عنوان ارزش اسقاط دارایی شناخته می شود. ارزش اسقاط یک دارایی معمولا در سال آخر استفاده از آن یا هنگام فروش دارایی محاسبه می‌شود.
هزینه دارایی: این هزینه شامل مالیات، حمل و نقل و هزینه‌های راه اندازی است.
معرفی انواع دارایی های استهلاک پذیر
اموال قابل استهلاک می تواند شامل وسایل نقلیه، املاک و مستغلات (به استثنای زمین)، رایانه، تجهیزات اداری، ماشین آلات و تجهیزات سنگین باشد. اقلام استهلاک پذیر دارایی‌های بلند مدت محسوب می‌شوند. دارایی‌های استهلاک پذیر باید واجد شرایط زیر باشند:
- باید ملکی باشد که شما مالک آن هستید.
- باید در کسب و کار یا فعالیت های درآمدزا استفاده شود.
- باید عمر مفید و قابل تعیین داشته باشد.
- باید انتظار داشت که بیش از یک سال کارایی داشته باشد.
روش های اصلی محاسبه هزینه استهلاک
انواع روش‌های محاسبه و ثبت هزینه استهلاک دارایی های ثابت را بررسی کردیم اما دو روش اصلی که در شرکت‌های حسابداری و در مجموعه آرمان ارقان سپاهان برای ثبت هزینه استهلاک دارایی‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد، شامل روش‌های خط مستقیم و روش مانده نزولی مضاعف است. محاسبه هزینه استهلاک به روش خط مستقیم، هر سال یک هزینه ثابت ایجاد می‌کند، در حالی که محاسبه استهلاک به روش مانده نزولی هزینه را در سال‌های اولیه بارگذاری می‌کند. برخی از شرکت‌ها روش مانده نزولی را برای حفظ درآمد در مقابل پرداخت بیشتر مالیات انتخاب می‌کنند، اگرچه سود خالص گزارش شده آنها در سال‌های قبل کمتر خواهد بود اما این هزینه‌ها در سال‌های بعد معکوس خواهد شد، زیرا هزینه استهلاک کمتری ثبت می‌شود.
اهمیت محاسبه هزینه استهلاک برای کسب وکارهای کوچک
مفهوم استهلاک، روش‌های محاسبه آنها، ورودی‌های مورد نیاز برای محاسبه و همچنین نمونه‌هایی از نحوه محاسبه و ثبت هزینه استهلاک دارایی های ثابت را بررسی کردیم. اکنون می‌خواهیم اهمیت محاسبه و ثبت هزینه استهلاک برای کسب وکارهای کوچک را بررسی کنیم.
همانطور که گفتیم، هدف از استهلاک تطبیق هزینه دارایی ثابت در طول عمر مفید آن با درآمدهایی است که کسب و کار از دارایی به دست می‌آورد. ارتباط مستقیم هزینه دارایی با درآمد بسیار دشوار است، از این رو، بهای تمام شده معمولاً به تعداد سالهایی که دارایی بازدهی دارد (طول عمر مفید دارایی) اختصاص می‌یابد.
در طول عمر مفید دارایی‌های ثابت، بهای تمام شده دارایی در ترازنامه به صورت سود و زیان منتقل می‌شود. از طرف دیگر، این فقط یک فرآیند تخصیص طبق اصل تطبیق به جای تکنیکی است که ارزش بازار منصفانه دارایی ثابت را تعیین می‌کند.
اگر در حسابداری از استهلاک استفاده نکنیم، پس باید تمام دارایی‌ها را پس از خرید به حساب مخارج شرکت انتقال دهیم. این امر منجر به زیان هنگفت در دوره معاملات بعدی و سودآوری بالا در دوره هایی که درآمد مربوطه بدون هزینه جبرانی در نظر گرفته می‌شود، خواهد بود. بنابراین شرکت‌هایی که از هزینه استهلاک در حساب‌های خود استفاده نمی‌کنند، متحمل هزینه‌های اولیه و نتایج مالی بسیار متغیر می‌شوند.
راهنمای محاسبه و ثبت هزینه استهلاک دارایی های ثابت
با توجه به اهمیت محاسبه و ثبت هزینه استهلاک دارایی های ثابت در یک شرکت، پیشنهاد می‌کنیم به یک مشاوره مالی مراجعه کنید. همچنین برای انجام سایر امور حسابداری و ثبت هزینه استهلاک دارایی های مختلف می‌توانید به شرکت حسابداری آرمان ارقام سپاهان مراجعه کنید. این شرکت به عنوان معتبر ترین شرکت حسابداری در اصفهان، همواره مشاوره‌های مالی متناسب با نیاز شما را در اختیارتان می‌گذارد. بنابراین با دریافت مشاوره مالی از مجموعه آرمان ارقام سپاهان، دیگر دغدغه‌ای برای انجام امور حسابداری، محاسبه و ثبت هزینه استهلاک دارایی های ثابت، نخواهید داشت.
هزینه استهلاک و تاثیر آن بر صورت های مالی
هزینه استهلاک به صورت یک هزینه غیر نقدی در صورت‌های مالی نشان داده می‌شود و بیانگر آن است که چه مقدار از ارزش واقعی دارایی در طی یک دوره مورد استفاده قرار گرفته است. تاثیر استهلاک بر انواع صورت های مالی به شرح زیر است:
- استهلاک در ترازنامه
هزینه استهلاک در ترازنامه از دارایی‌های ثابت کسر شده و به صورت تجمعی در ترازنامه ثبت می‌شود. استهلاک انباشته از طریق کاهش سود انباشته باعث کاهش حقوق صاحبان سهام خواهد شد.
- استهلاک در صورت سود و زیان
بر اساس ماهیت استفاده از دارایی و نوع کاربرد آن دارایی در صنعت مورد نظر، هزینه استهلاک تحت عنوان هزینه فروش دارایی، هزینه اداری یا بهای تمام شده کالای فروش رفته در صورت سود و زیان ثبت می‌شود. هزینه استهلاک در صورت سود و زیان پیش از مالیات، اثر می‌گذارد و باعث کاهش هزینه‌های مالیاتی می‌شود؛ به همین دلیل هزینه استهلاک را سپر مالیاتی می‌نامند.
- استهلاک در گردش وجوه نقدی
با توجه به این که استهلاک نوعی هزینه غیر نقدی است، در گردش وجوه نقدی به حساب نمی‌آید. در واقع استهلاک فاقد تاثیر مستقیم بر جریان وجوه نقدی است.
رابطه استهلاک انباشته و مبلغ دفتری
برای بدست آوردن ارزش دفتری یک دارایی باید هزینه استهلاک انباشته دارایی را از بهای تمام شده آن کم کنیم. با انجام این عملیات ارزش دفتری یا همان بهای خالص یک دارایی بدست می‌آید. ارزش دفتری یک دارایی همواره در ترازنامه شرکت ثبت می‌گردد.
ارزش دفتری = بهای تمام شده – استهلاک انباشته
توجه داشته باشید که با فروش دارایی یا از بین رفتن آن، هزینه استهلاک انباشته دارایی از ترازنامه حذف می‌شود و مبلغ دفتری یک دارایی ثابت لزوما معادل ارزش آن دارایی نخواهد بود. برای درک این مطلب به مثال زیر توجه کنید.
اگر یک کارخانه تولیدی پوشاک یکی از دستگاه‌های خود را با قیمت 80,000,000 تومان خریداری کند و استهلاک انباشته این دارایی 20,000,000 تومان باشد، در این صورت مبلغ دفتری این دستگاه 40,000,000 تومان خواهد بود. نکته قابل توجه در این میان این است که، استهلاک انباشته از بهای تمام شده دارایی ثابت هیچوقت بیشتر نمی‌شود.
جمع بندی
استهلاک بخش مهمی از سوابق حسابداری است که به شرکت‌ها کمک می‌کند تا صورت سود و زیان و ترازنامه خود را به درستی با سودهای ثبت شده مناسب حفظ کنند. دارایی استهلاک پذیر از انواع دارایی‌هایی است که هزینه استهلاک در طول عمر مفید آن محاسبه می‌شود، مانند وسیله نقلیه، ماشین آلات یا ساختمان و غیره. اموال استهلاک پذیر باید برای مقاصد تجاری استفاده شوند و همچنین عمر مفید، قابل تعیین و بیش از یک سال داشته باشند. چنین اموالی ممکن است با استفاده از روش‌های مختلف مستهلک شوند. برای محاسبه هزینه استهلاک و دارایی های ثابت، روش های مختلفی وجود دارد اما روش مانده نزولی و خط مستقیم نسبت به سایر روش‌ها کاربرد گسترده‌تری دارند.
