در حالی که دو دور از مذاکرات غیرمستقیم میان اسراییل و حماس برای اجرای طرح ۲۰بندی دونالد ترامپ در شهر ساحلی شرم‌الشیخ مصر برگزار شد، منابع متعدد عربی مدعی شدند دور اول رایزنی‌ها با نتایجی مثبت به پایان رسید و نقشه راهی برای ادامه گفت‌وگوها ترسیم شد. در عین حال، هیات حماس به میانجیگران اعلام کرد که ادامه بمباران غزه توسط اسراییل، چالشی جدی برای مذاکرات درباره آزادسازی گروگان‌ها ایجاد می‌کند.
گفتنی است این هیات شامل خلیل‌الحیه و ظاهر جبارین است؛ دو مذاکره‌کننده‌ای که ماه گذشته در دوحه هدف حمله موشکی اسراییل قرار گرفتند و پنج نفر در آن حمله به شهادت رسیدند. به ادعای ناظران مذاکرات روز اول شامل بررسی تبادل زندانیان و گروگان‌ها، آتش‌بس و ورود کمک‌های انسانی به غزه بود. کاخ سفید نیز همزمان اعلام کرد ترامپ برای تبادل زودهنگام اسرای اسراییلی و زندانیان فلسطینی تلاش می‌کند تا حرکتی رو به جلو ایجاد شود و سایر بخش‌های طرح ادعایی‌اش برای پایان جنگ غزه اجرایی گردد.
ترامپ همچنین در تماس با خبرنگاران از دفتر بیضی کاخ‌سفید گفت: «ما شانس بسیار خوبی برای رسیدن به توافق داریم و به نظرم کارمان بسیار خوب پیش می‌رود و حماس نیز با مسائلی که اهمیت زیادی دارند، موافقت کرده است.» رییس‌جمهور امریکا همچنین مدعی شد: « فکر می‌کنم عملا ما حتی یک نشانه بسیار قوی از ایران دریافت کردیم که آنها دوست دارند این کار انجام شود.» در همین راستا و به نقل از نشریات غربی به نظر می‌رسد طرح صلح ترامپ برای پایان جنگ در غزه حاصل فشارها و لابی شدید کشورهای منطقه‌ای از جمله قطر و عربستان و دیگر کشورهای عربی و مسلمان بود که به‌ویژه با خشم رییس‌جمهور امریکا نسبت به حمله اسراییل به حماس در دوحه تقویت شده است.
به ادعای فایننشال‌تایمز اهداف ترامپ از رونمایی از طرح ادعایی‌اش نه تنها شامل آزادی ۴۸ اسیر اسراییلی و پایان جنگ در غزه است، بلکه او به دنبال حفظ رویای نزدیکی بزرگ میان اسراییل و عربستان نیز می‌باشد. در عین حال به نظر می‌رسد ترامپ با اسرایی که در اختیار حماس قرار دارند ارتباط شخصی دارد و با خانواده‌های آنان در تماس بوده و هست. به باور گروهی از تحلیلگران این فشار شخصی و دیپلماتیک از سوی ترامپ بود که باعث شد نتانیاهو، که تجربه مذاکره با سه رییس‌جمهور امریکا یعنی کلینتون، اوباما و بایدن را داشت، تحت فشار ترامپ برای برون‌رفت از بحران کنونی احساس تنگنای شدیدی کند. چرا که ترامپ بارها به او گوشزد کرد که منافع خودش در اولویت است.
از همین رو به گفته منابع آگاه نتانیاهو تحت همین فشارها مجبور شده به طرح 20بندی تن دهد و تلاش کند تا چهره‌های رادیکال کابینه‌اش را توجیه و مهار نماید، حماس نیز همزمان به نظر می‌رسد برخی از بندهای توافق را پذیرفته است. به ادعای تحلیلگران درست است که این‌بار نیز نخست‌وزیر اسراییل دوباره تحت فشار ترامپ قرار گرفت و مجبور شد آتش‌بس فوری را بپذیرد. در عین حال، حمایت‌های منطقه‌ای و میانجیگری کشورهای عربی و ترکیه نقش حیاتی در حفظ روند مذاکرات و جلوگیری از فروپاشی آن ایفا کرده‌اند. از این رو، مذاکرات شرم‌الشیخ نه تنها فرصت اجرای طرح ترامپ برای پایان جنگ غزه را به وجود آورده، بلکه نشان‌دهنده پیچیدگی تعامل میان فشارهای بین‌المللی، منافع منطقه‌ای و محدودیت‌های داخلی نتانیاهو است.
به این بهانه با هدف ارزیابی گزاره‌های مهم در زمینه به نتیجه رسیدن مذاکرات صلح در غزه با عبدالرضا فرجی‌راد استاد ژئوپلیتیک و حسن بهشتی‌پور پژوهشگر روابط بین‌الملل گفت‌وگو کرده ایم. فرجی‌راد ضمن تاکید بر این گزاره که پذیرش موقت طرح صلح ترامپ، توسط حماس مسیر آتش‌بس و تحرک دیپلماتیک در غزه را هموار کرده است؛ این استاد دانشگاه همزمان بر این باور است که تحولات درونی اسراییل نیز گزاره مهم و تاثیرگذاری بر فرآیند صلح در غزه و نیز منطقه است. بهشتی‌پور اما در همین رابطه ضمن اشاره به اینکه حماس با پذیرش موقت طرح ترامپ فرصتی برای بازسازی و تثبیت موقعیت خود به دست آورده؛ همزمان تاکید دارد: خلع سلاح این گروه منوط به خروج کامل اسراییل از غزه است. مشروح این گفت‌وگو در ادامه می‌آید:
عبدالرضا فرجی راد: ترامپ با تکیه بر طرح صلح غزه به دنبال تغییر چهره خاورمیانه و بازگشت به فرآیند عادی‌سازی روابط اسراییل با اعراب است
عبدالرضا فرجی‌راد، استاد ژئوپلیتیک، در پاسخ به پرسشی در باب ارزیابی‌اش از جزییات دور اول مذاکرات صلح غزه در قاهره تشریح کرد: واقعیت این است که در راند نخست رایزنی‌های غیرمستقیم میان اسراییل و حماس برای اجرای طرح ۲۰بندی دونالد ترامپ، همچنان هیچ بیانیه رسمی از سوی حماس مبنی بر پذیرش کامل مفاد این طرح منتشر نشده است.
با این حال، اظهارنظرهای اخیر ترامپ و اخباری که همزمان از نتایج اولیه این مذاکرات منتشر شده، نشان می‌دهد که به نتیجه رسیدن این دور از گفت‌وگوها امیدواری‌هایی ایجاد کرده است؛ به ویژه آنکه حماس نکات کلیدی، از جمله اداره موقت غزه توسط نیروی احتمالا عربی-فلسطینی، را پذیرفته و در وهله دوم برای تحویل و آزادی اسرا اعلام آمادگی کرده است. به باور فرجی‌راد، با این حال ادامه بمباران‌های اسراییل مانع از تحقق کامل چنین اقداماتی از سوی حماس شده است. این امر نشان می‌دهد که حماس در این زمینه از دیپلماسی دقیق و حساب‌شده‌ای بهره می‌گیرد؛ به‌گونه‌ای که هم اسراییل را تحت فشار قرار می‌دهد و هم ترامپ را مجبور می‌کند دستور توقف حملات را صادر کند تا روند تحویل اسرا پیش رود، زیرا برای رییس‌جمهور امریکا، اولویت نخست، آزادی اسرای نزد حماس است.
این استاد ژئوپلیتیک در ادامه افزود: نکته دیگری که اخیرا توسط دونالد ترامپ مطرح شده، اشاره به نقش سازنده ایران در این مذاکرات است؛ رییس‌جمهور امریکا در توییت اخیر خود از دریافت اخباری مثبت از تهران خبر داده که به نظر می‌رسد ایران به نوعی در پیشبرد آتش‌بس و اجرای طرح صلح، نقشی موثر ایفا کرده است. با این حال، هنوز اخباری درباره پیام‌ها یا پاسخ‌های رد و بدل شده منتشر نشده است. فرجی‌راد همچنین خاطرنشان کرد: احتمالا بیانیه مثبتی که وزارت خارجه کشورمان در واکنش به طرح صلح در غزه منتشر کرد، امریکایی‌ها و شخص ترامپ را به این نتیجه رسانده که تصمیم ایران در این پرونده از اهمیت راهبردی برخوردار است و تهران نیز تمایل به برقراری صلح در غزه دارد. از طرفی حماس نیز به نظر نمی‌رسد بدون مشورت با تهران، اقدام مهمی در زمینه آینده غزه انجام دهد.
بنابراین تحولات اخیر و اخبار منتشرشده پس از نشست اول، از طریق میانجی‌ها به طرفین مذاکرات منتقل خواهد شد تا نتیجه نهایی مشخص شود؛ امری که در مقطع کنونی اهمیت راهبردی دارد. اگر از این مرحله عبور کنیم، باید بپذیریم که مسیر به سمت صلح در غزه هموار است، اما هرگونه دست‌اندازی و ناتوانی طرفین در توافق بر سر مفاد طرح ترامپ، طبیعتا مشکل‌ساز خواهد بود. با این همه، مواضعی که حماس در جلسه اول مذاکرات قاهره اتخاذ کرد، نشان‌دهنده گامی رو به جلو است.
فرجی‌راد در ادامه و درباره نقش اعراب و کشورهای اسلامی، به‌ویژه مصر و ترکیه، در اقناع حماس برای پذیرش توافق گفت: روشن است که طرح صلح دونالد ترامپ هم نکات منفی دارد و هم نکات مثبت. مهم‌ترین نکته مثبت آن، خروج مرحله‌ای اسراییل از غزه است؛ این خروج در چند مرحله انجام می‌شود و برای حماس و مردم ساکن در غزه اهمیت بسزایی دارد. نکته مثبت دیگر، نقش پررنگ کشورهای عربی است؛ چه به عنوان نیرویی که سلاح‌ها را از حماس تحویل می‌گیرد و چه به عنوان عاملی که پس از صلح در مدیریت غزه ایفای نقش می‌کند. حماس و مردم غزه احتمالا تمایلی به مدیریت باریکه غزه توسط تونی بلر نخواهند داشت و تمایل بیشتری به مدیریت این‌باریکه توسط اعراب و همکاری با کرانه غربی دارند.
او افزود: نکته مثبت سوم، فشارهای زیاد بر نتانیاهو و کابینه اسراییل است؛ فشارهایی که از یک سو توسط ترامپ اعمال می‌شود و از سوی دیگر توسط مردم اسراییل که با برگزاری تظاهراتی به دنبال آزادی اسرای اسراییلی هستند. احزاب مخالف نتانیاهو نیز اعلام کرده‌اند که در صورت خروج وزرای تندرو از کابینه، عملا این کابینه منحل خواهد شد و گروه‌های مخالف اصرار بر پذیرش طرح صلح ترامپ دارند. به گفته فرجی‌راد، لذا اعراب و کشورهای اسلامی، به‌ویژه ترکیه که حامی حماس تلقی می‌شود، در حال اعمال فشار هستند تا طرح صلح پذیرفته شود؛ چرا که قراردادهای کلان سرمایه‌گذاری منعقد شده میان این کشورها و ایالات متحده، منافعی برای هر دو طرف و به‌ویژه امریکا تعریف کرده است. بنابراین به نفع آنهاست که پرونده با نتایج مثبت خاتمه یابد، زیرا در غیر این صورت، توافقات میان اعراب از جمله قطر و عربستان و همچنین آنکارا با واشنگتن ممکن است بی‌نتیجه باقی بماند.
تمامی این گزاره‌ها با یکدیگر مرتبط هستند و باید منتظر ادامه مذاکرات قاهره بود، زیرا آنچه در این جلسات رد و بدل می‌شود، نه تنها بر آینده غزه، بلکه بر کل خاورمیانه اثرگذار است. فرجی‌راد در پایان درباره احتمال تداوم توافقات موسوم به ابراهیم به واسطه برقراری صلح در غزه تصریح کرد: یکی از دلایل اصلی تلاش ترامپ برای صلح در غزه، ایجاد تحولی گسترده در خاورمیانه است؛ زیرا در صحبت‌هایش به صلح در غزه به تنهایی اشاره نمی‌کند و به دنبال ایجاد تحول در کل منطقه است. با این حال، اگر آرامش به غزه بازگردد و نیروهای اسراییلی از این باریکه خارج شوند، فشار روانی ناشی از اقدامات اسراییل در جامعه عرب و جامعه جهانی، حتی غرب و اروپا، کاهش خواهد یافت. در چنین شرایطی ترامپ با اعمال فشار بر اعراب، از جمله قطر، عربستان و عمان، آنها را به عادی‌سازی روابط با اسراییل ترغیب خواهد کرد.
فرجی‌راد همچنین اضافه کرد: اگر واکنش‌های منفی نسبت به اسراییل ادامه یابد، احتمال فروپاشی کابینه نتانیاهو وجود دارد. زیرا در کنار فشارهای ترامپ برای برقراری صلح، مساله شخص نتانیاهو نیز تعیین‌کننده است. در صورت فروپاشی کابینه، روند توافقات موسوم به ابراهیم سرعت می‌گیرد؛ زیرا کابینه جدید، ذهنیتی کمتر منفی نسبت به اسراییل در جهان و اعراب ایجاد خواهد کرد. همچنین، در چنین شرایطی نتانیاهو دادگاهی خواهد شد و تصور نمی‌کنم کابینه فعلی بتواند به سرعت با اعراب در تکمیل طرح ابراهیم همکاری کند؛ زیرا پیشرفت این پروژه نیازمند روی کار آمدن کابینه‌ای جدید است که بتواند روند اجرایی آن را تسریع کند.
حسن بهشتی‌پور: اسراییل به واسطه موافقت مشروط حماس با برخی از مفاد توافق صلح غزه در شرایط دشواری قرار دارد
حسن بهشتی‌پور، پژوهشگر مسائل بین‌الملل، در پاسخ به پرسش« اعتماد» درباره نتایج احتمالی مذاکرات صلح غزه به میزبانی قاهره گفت: واقعیت این است که اسراییل تصور نمی‌کرد حماس طرح ادعایی ترامپ برای برقراری صلح در غزه را بپذیرد. بنابراین پذیرش این طرح توسط حماس، عملا تل‌آویو را در موقعیتی دشوار قرار داد. در داخل اسراییل، جناح‌های تندرو، به‌ویژه وزیر امنیت ملی، مواضع انتقادی اتخاذ کردند و نشان دادند که اختلاف نظرهای جدی درباره نحوه برخورد با این طرح وجود دارد. بدین‌ترتیب، نخست‌وزیر اسراییل تحت فشار شدید ترامپ مجبور به پذیرش آن شد. البته این تحلیل شخصی من است، اما برخی رسانه‌ها و نشریات نیز نگاه مشابهی دارند.
به باور بهشتی‌پور، نگاه دیگری نیز وجود دارد که تاکید دارد اسراییل در حال «گران‌فروشی» است و با اتکا به دیدگاه جناح‌های تندرو داخلی، از جمله وزیر امنیت ملی، درصدد دریافت امتیازات بیشتری است. لذا دوران پس از آتش‌بس اهمیت بیشتری پیدا می‌کند و درباره آن بحث و بررسی وجود دارد. به عبارتی، مهم‌ترین پرسش این است که پس از آزادی اسرا و برقراری آتش‌بس، آیا اسراییل به‌طور کامل از غزه خارج خواهد شد و دولت انتقالی در غزه چگونه تشکیل می‌شود؟ آیا حماس اجازه مشارکت سیاسی خواهد داشت یا همانطور که در طرح ترامپ آمده، نیروهای حماس باید از این‌باریکه خارج شده و سلاح‌های خود را تحویل دهند؟
این کارشناس روابط بین‌الملل ادامه داد: به نظر می‌رسد حماس چاره‌ای ندارد جز اینکه با پذیرش موقت این طرح، فرصتی برای بازسازی، تنفس و تثبیت موقعیت خود ایجاد کند؛ چرا که طی سال‌های اخیر روند تضعیف تدریجی نیروهایش را تجربه کرده و در آینده به دنبال تثبیت پایگاهی است، چه در داخل غزه و چه خارج از آن. مذاکرات کنونی عمدتا حول محور سرنوشت غزه پس از آتش‌بس و تبادل اسرا، نقش حماس در دوره انتقالی و مدت زمان این دوره متمرکز است. هر انتخاباتی که در غزه برگزار شود، حماس موقعیتی تثبیت‌شده خواهد داشت و حتی ممکن است با تغییر نام و عنوان دیگر، در انتخابات مشارکت کند و اکثریت را به دست آورد. جزییات این دوره انتقالی هنوز مشخص نیست و باید صبر کرد تا نحوه مدیریت غزه روشن شود. با این حال، کلیات موجود در طرح ترامپ، مسیر حرکت به سمت حل مساله و ایجاد آتش‌بسی موقت را نشان می‌دهد و با لحاظ کردن هر دو تحلیل، نکته مهم این است که مسیر رو به جلو در جریان است. ظاهرا تردیدی وجود ندارد که هم زندانیان حماس آزاد خواهند شد و هم اسرای اسراییلی مبادله می‌شوند.
بهشتی‌پور در ادامه گفت‌وگویش درباره مساله خلع سلاح حماس، به عنوان یکی از مهم‌ترین چالش‌های طرح صلح ترامپ، تصریح کرد: با توجه به شرایط بحرانی غزه و مشکلات گسترده مردم این‌باریکه، به نظر می‌رسد پس از گذشت دو سال از ۷ اکتبر ۲۰۲۳، واقع‌بینانه این است که حماس به دنبال فرصتی برای احیا و بازسازی است. درباره خلع‌سلاح نیز عملا حماس در نهایت مجبور خواهد شد تسلیحات خود را تحویل دهد و بر بازسازی تمرکز کند، چه در خارج و چه در داخل غزه. به اعتقاد من دیگر زمینه و شرایط برای مبارزه مسلحانه وجود ندارد، مگر آنکه اسراییل حاضر به خروج کامل از قلب غزه نشود؛ در این صورت حماس به دلیل حضور نیروهای اسراییلی نمی‌تواند سلاح خود را تحویل دهد و بر ضرورت حفظ آن تأکید خواهد کرد، اما در شرایط موجود آماده پذیرش خلع‌سلاح است.
به گفته این پژوهشگر روابط بین‌الملل، به‌طور کلی، شانس موفقیت این دوره از مذاکرات به میزبانی قاهره بیش از هر زمان دیگری است، اما سیاست همواره قابل پیش‌بینی نیست. بزرگ‌ترین مانع، زیاده‌خواهی جناح‌های تندرو اسراییلی است که به دنبال اخذ امتیازات حداکثری هستند و در صورتی که امریکا بتواند این روند را مهار کند، احتمال دستیابی به توافق نهایی و پایان جنگ در غزه بسیار بالاست.
