در پی جنگ غزه و پیامدهای روانی گسترده‌ای که بر ارتش و جامعه اسرائیل وارد شد، نوعی بازار جدید برای رنج و درد در سرزمین‌های اشغالی شکل گرفته است. گزارش‌های منتشرشده توسط روزنامه‌های «مدیا لاین» آمریکا و «یدیعوت آحرونوت» رژیم صهیونیستی نشان می‌دهند که پس از آغاز جنگ از ۷ اکتبر ۲۰۲۳، موج جدیدی از شرکت‌های نوپا (استارتاپ‌ها) در حوزه فناوری سلامت روان و هوش مصنوعی درمان‌محور در اسرائیل به وجود آمده است. این شرکت‌ها اکنون در حال برداشت «ثمرات» یک بحران انسانی هستند.
بر اساس آمار وزارت جنگ رژیم صهیونیستی، بیش از ۳۱ هزار سرباز از اختلالات روانی ناشی از جنگ رنج می‌برند. در حالی‌که دولت از «بازتوانی» و «مداخله درمانی» صحبت می‌کند، ناظران این تحولات را شکل‌گیری یک صنعت جدید با محوریت رنج انسان می‌دانند؛ صنعتی که ترکیبی است از فناوری، سرمایه‌گذاری و سربازانِ شکسته‌روح.
اقتصاد صدمات روانی؛ سرمایه‌گذاری روی زخم‌های نامرئی
به گزارش «سازمان نوآوری اسرائیل»، تقاضای روزافزون برای خدمات سلامت روان پس از جنگ، راه را برای مفهومی جدید به نام «اقتصاد صدمات روانی» هموار کرده است. این بخش نوظهور اقتصادی، به‌سرعت در حال رشد است و بر درمان زخم‌های روانی سرمایه‌گذاری می‌کند.وزارت جنگ اسرائیل اعلام کرده که از مجموع ۸۲ هزار مجروحِ جنگی، دست‌کم ۳۱ هزار نفر دچار مشکلات روانی هستند. از این تعداد، حدود ۳۸ درصد به درمان‌های طولانی‌مدت نیاز دارند و بیش از ۴ هزار نفر به‌طور رسمی به اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) مبتلا شناخته شده‌اند – آماری که به گفته منابع رسمی تا سال ۲۰۲۸ ممکن است به ۱۰۰ هزار نفر برسد.
«اینبَر بلوم»، از مقامات ارشد سازمان نوآوری، اذعان کرده که اسرائیل به «آزمایشگاه زنده»ای برای شرکت‌های فناوری‌درمانی تبدیل شده، زیرا شمار بالای بیماران روانی فرصت مناسبی برای آزمون و خطا و توسعه محصولات این شرکت‌ها فراهم کرده است.او می‌افزاید: «شرکت‌های محلی و بین‌المللی زیادی در حال تست محصولات خود در مراکز درمانی اسرائیل هستند، پیش از آنکه این فناوری‌ها به بازار جهانی عرضه شوند.»در حالی‌که دولت این اقدامات را «اقدامی انسانی» معرفی می‌کند، کارشناسان آن را فرصت تجاری بی‌سابقه‌ای برای شرکت‌هایی می‌دانند که ابزارهای دیجیتال تحلیل احساسات و سنجش استرس را بر پایه هوش مصنوعی توسعه داده‌اند. بنا بر اعلام سازمان نوآوری، حدود ۳۰ درصد از سرمایه‌گذاری‌های این نهاد دولتی در حوزه سلامت، اکنون به فناوری‌های مرتبط با سلامت روان اختصاص یافته است. این یعنی درد و رنج فردی، حالا به یک بازار پول‌ساز تبدیل شده است.
استارتاپ‌هایی که از دل جنگ متولد شدند
در میان شرکت‌های تازه‌تأسیس، «گری‌مترز هلث» (GrayMatters Health) در حیفا برجسته است؛ شرکتی که سیستم‌های پایش شاخص‌های عصبی را توسعه می‌دهد. همچنین شرکت «منتالی» (Mentally) با تمرکز بر تشخیص و درمان روانی با کمک هوش مصنوعی، در حال آزمایش فناوری‌های خود در بیمارستان شیبا و مراکز تاب‌آوری روانی در سراسر سرزمین‌های اشغالی است.بلوم تصریح کرده که اسرائیل «محیطی ایده‌آل» برای توسعه فناوری‌های روان‌درمانی است.
او می‌گوید: «۳۰ درصد سرمایه‌گذاری‌های دولتی در حوزه سلامت، اکنون به سلامت روان اختصاص دارد.» به گفته وی، رشد بی‌سابقه تقاضا برای خدمات درمانی، همراه با کمبود زیرساخت‌های سنتی، زمینه را برای بازآرایی نظام سلامت با مدل‌های دیجیتال فراهم کرده است.در همین راستا، سازمان نوآوری با همکاری وزارت بهداشت رژیم صهیونیستی، صندوق ویژه‌ای برای گسترش فناوری در خدمات عمومی سلامت روان راه‌اندازی کرده‌اند.
این صندوق به استارتاپ‌ها امکان آزمایش محصولاتشان در بیمارستان‌ها و مراکز تخصصی را می‌دهد.طبق اعلام مقامات اسرائیلی، درخواست‌ها برای حضور در برنامه‌های نوآوری در ماه‌های اخیر ۶۰ درصد افزایش یافته‌اند. همچنین شمار شرکت‌هایی که پروژه‌های مرتبط با سلامت روان به برنامه «افق اروپا» (Horizon Europe) ارائه کرده‌اند، جهش داشته است.بلوم در پایان تأکید کرده که «بسیاری از این شرکت‌های نوپا، مستقیماً از دل جنگ متولد شده‌اند»؛ به‌ویژه در حوزه درمان اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) و آسیب‌های روانی شدید.
افزایش خودکشی و بحران روانی جمعی
«جیلا تولوب»، مدیر اجرایی سازمان «کار جمعی برای تاب‌آوری» در اسرائیل، هشدار داده که با تشدید فشارهای روانی ناشی از جنگ، موارد خودکشی در میان سربازان ممکن است تا ۳۰ درصد افزایش یابد. وزارت جنگ اسرائیل اعلام کرده که بیش از نیمی از سربازان مجروح (۵۶٪) به مشکلات روانی دچار شده‌اند و فقط ۴ هزار نفر به‌طور رسمی دارای PTSD شناخته شده‌اند – عددی که رو به افزایش است.از سوی دیگر، شرکت داروسازی «تِوا» به همراه شرکت تحقیقات بازار «سابیو» در مطالعه‌ای نشان دادند که بیش از ۷۰ درصد شهروندان اسرائیلی اعم از نظامی و غیرنظامی پس از جنگ درخواست کمک روانی کرده‌اند.
همچنین، ۸۵ درصد آن‌ها اعلام کرده‌اند که دچار اضطراب و ترس‌های وجودی هستند و ۷۵ درصد نیز با اختلالات خواب و تمرکز مواجه‌اند.بر اساس نتایج این پژوهش، ۷ نفر از هر ۱۰ نفر برای دسترسی به خدمات روان‌درمانی مناسب با مشکل مواجه‌اند؛ دلیل اصلی آن کمبود متخصصان و زیرساخت‌های لازم است. این کمبود، فضای مطلوبی برای حضور شرکت‌های فناورانه داخلی و خارجی در حوزه سلامت روان دیجیتال فراهم کرده است.
فشار مضاعف بر کادر درمان و فروپاشی روانی روان‌درمانگراندر حالی‌که شمار روان‌درمانگران در اسرائیل از زمان جنگ دو برابر شده، نزدیک به نیمی از آن‌ها مجبور به رد بیماران جدید شده‌اند. ۹۷ درصد از آن‌ها اعلام کرده‌اند که با فشارهای بی‌سابقه‌ای در کار مواجه‌اند و ۸۸ درصد نیز از وخامت وضعیت روانی خود به‌دلیل مواجهه مستمر با بیماران آسیب‌دیده سخن گفته‌اند.
تحلیلگران اقتصادی معتقدند که موج اخیر فناوری‌های سلامت روان، نشانه‌ای از «تغییری ساختاری در اقتصاد پس از جنگ» در اسرائیل است؛ جایی که یک بحران روانی جمعی، به فرصتی طلایی برای سرمایه‌گذاری و سودآوری تبدیل شده است.با ورود گسترده سرمایه دولتی و گسترش شرکت‌های نوپا، پیش‌بینی می‌شود که اسرائیل در سال‌های آینده به یکی از قطب‌های اصلی توسعه فناوری‌های درمان روانی در جهان تبدیل شود؛ البته نه بر پایه نوآوری، بلکه بر بستر درد، رنج، جنگ و بحران‌های انسانی.
در مجموع، آنچه در سرزمین‌های اشغالی رخ می‌دهد، نه بازسازی روانی یک جامعه، بلکه شکل‌گیری یک اقتصاد سودمحور بر ویرانه‌های روان انسان‌هاست؛ جایی که تجارت با زخم‌های روحی، به صنعتی پررونق بدل شده است.
