در حالی که دولت دونالد ترامپ مذاکرات فشردهای را برای پایان دادن به جنگ روسیه و اوکراین پیش میبرد، بنا بر گزارشها حتی سرسختترین منتقدان خود را نیز غافلگیر کرده است؛ زیرا مجموعهای از تضمینهای امنیتی برای اوکراین را روی میز گذاشته که گفته میشود دامنه و عمق آن از هر پیشنهادی در دولتهای پیشین فراتر رفته است.
روز چهارشنبه، ولودیمیر زلنسکی، رئیسجمهور اوکراین، تأیید کرد که واشنگتن در چارچوب یک توافق برای پایان دادن به جنگ، پیشنهاد داده است «تضمینهایی مشابه ماده ۵» به اوکراین ارائه کند. او توضیح داد: «اگر روسیه به اوکراین حمله کند، یک پاسخ نظامی هماهنگ آغاز خواهد شد.»
تضمینِ پرطمطراق، اعتبارِ شکننده؛ آغاز چالشهای تعهدِ آمریکا به اوکراین
هرچند برخی جزئیات این پیشنهاد همچنان مبهم مانده است، اما اشاره به ماده ۵ معاهده واشنگتن این برداشت را تقویت میکند که ایالات متحده هرگونه حمله آینده روسیه به اوکراین را معادل حمله به خود تلقی خواهد کرد و بر همان مبنا واکنش نشان خواهد داد؛ واکنشی که حتی میتواند شامل استقرار مستقیم نیروهای نظامی آمریکا نیز شود. بر پایه شروطی که اکنون درباره آنها گفتوگو میشود، این تضمین امنیتی قرار است به تصویب سنای آمریکا برسد و از نظر حقوقی الزامآور و لازمالاجرا شود.
درک این نکته دشوار نیست که چرا اوکراین از چنین پیشنهادی استقبال میکند. با این حال، این تضمین با خطرات مهم و اغلب نادیدهگرفتهشدهای همراه است؛ خطراتی که نهتنها کییف و واشنگتن، بلکه متحدان آمریکا در اروپا و حتی فراتر از آن را نیز شامل میشود. حتی اگر پرسش از اینکه روسیه اساساً چنین پیشنهادی را میپذیرد یا نه کنار گذاشته شود، دستکم سه چالش اساسی در مسیر تحقق این تعهد گسترده قرار دارد.
نخستین چالش، به مسئله پیچیده «اعتبار» و «باورپذیری» بازمیگردد. اگر استقرار نیروهای نظامی آمریکا در خاک اوکراین برای حفاظت از منافع حیاتی ایالات متحده ضروری تلقی میشد، این نیروها سالها پیش در آنجا مستقر میشدند. اما در عمل، سه رئیسجمهور پیاپی ــ باراک اوباما، جو بایدن و دونالد ترامپ ــ از اعزام سربازان آمریکایی برای دفاع از اوکراین خودداری کردهاند؛ واقعیتی که بهروشنی نشان میدهد ارزیابی آنها این بوده است که منافع آمریکا در این پرونده به اندازهای نیست که هزینهها و خطرات رویارویی نظامی با کشوری دارای بزرگترین زرادخانه هستهای جهان را توجیه کند.
طرفداران اعطای تضمین امنیتی به سبک ماده ۵ به اوکراین استدلال میکنند که نبود یک تعهد معاهدهای رسمی، دلیل اصلی ماندن نیروهای آمریکایی در داخل کشور بوده است. اما شواهد تاریخی، خلاف این ادعا را نشان میدهد. ایالات متحده زمانی که تهدیدی مستقیم علیه منافع خود احساس کرده، در اعزام نیروهای نظامی به خارج از کشور تردید نکرده است. آمریکا هنگام مداخله برای آزادسازی کویت از اشغال نیروهای عراقی، هیچ معاهده امنیتی رسمی با کویت نداشت؛ همانگونه که در سال ۱۹۵۰ نیز بدون داشتن تعهد الزامآور برای دفاع از کره جنوبی، نیروهای خود را به آن کشور اعزام کرد.
هرگونه تعهدی که به اوکراین داده شود و ایالات متحده را ملزم کند در آینده رفتاری متفاوت از گذشته در پیش بگیرد، از منظر بازدارندگی در برابر تجاوز احتمالی آینده روسیه، وعدهای تردیدبرانگیز خواهد بود. حامیان این رویکرد یادآوری میکنند که روسیه تاکنون از آزمودن ناتو خودداری کرده است؛ اما بیمیلی پیشین آمریکا برای جنگیدن بهخاطر اوکراین، سایهای سنگین بر هر تعهد آینده برای انجام چنین کاری میاندازد. اگر ولادیمیر پوتین، به این جمعبندی برسد که با به چالش کشیدن آنچه ممکن است «یک بلوف آمریکایی» تلقی شود، دستاوردهای راهبردی بهدست خواهد آورد، چهبسا به چنین اقدامی دست بزند.
چرا ناتو باید از «تضمینهای بیشازحد» برای اوکراین بترسد؟
دومین مسئله آن است که اگر ایالات متحده تعهدی شبیه ماده ۵ به اوکراین بدهد اما در عمل به آن پایبند نماند، موجی از تردیدهای جدی درباره قابلیت اتکای همه تضمینهای مشابه آمریکا ایجاد خواهد شد؛ تردیدهایی که میتواند امنیت و اعتماد متحدان کلیدی واشنگتن در اروپا و آسیا را تضعیف کند. حتی اگر روسیه با حملهای دوباره به خاک اوکراین، آمریکا را مستقیماً در معرض آزمون قرار ندهد، باز هم اعتبار ایالات متحده بهشدت آسیب خواهد دید. اگر واشنگتن تضمین امنیتیای اعطا کند که از همان ابتدا احتمال اجرای آن پایین باشد، باز هم متحدان و هم رقبای آمریکا بهطور مشروع در قدرت و قابلاعتماد بودن سایر تعهدات ایالات متحده تردید خواهند کرد.
از این رو، تا حدی خلاف شهود به نظر میرسد که برخی اعضای ناتو با جدیت در پی آن هستند که اوکراین از سوی ایالات متحده تضمینهای امنیتی گسترده دریافت کند؛ زیرا اگر واشنگتن در نهایت با ارائه چنین تضمینهایی موافقت کند، امنیت خودِ این کشورها میتواند تضعیف شود. متحدان اروپایی که همچنان برای دفاع از خود به توان نظامی آمریکا وابستهاند، باید نگران هر اقدامی باشند که اعتبار تضمین ماده ۵ ناتو و توان آن برای بازدارندگی در برابر تجاوز احتمالی روسیه را خدشهدار کند.
از بازدارندگی تا «لبه پرتگاه»؛ بهای پنهانِ چتر امنیتیِ ماده ۵ برای اوکراین
سومین و شاید مهمترین دلیل برای اینکه واشنگتن باید از ارائه تعهدی به سبک ماده ۵ به کییف خودداری کند، به واقعیت بنیادین چنین تعهدی بازمیگردد: آمادگی برای ورود به جنگ با روسیه بر سر اوکراین. اگرچه هیچ تضمین امنیتی آمریکا بهطور مطلق و بهصورت خودکار مستلزم اعزام نیروهای نظامی ایالات متحده نیست، اما اگر آمریکا تعهدی مشابه به اوکراین بدهد و بازدارندگی ناکام بماند، واشنگتن با فشار سیاسی قابلتوجهی روبهرو خواهد شد تا برای عمل به این تعهد، سربازان آمریکایی را به خط مقدم اعزام کند. در آن نقطه، ایالات متحده عملاً وارد جنگ با روسیه میشود؛ سناریویی که ریسک تشدید تنش هستهای را نیز در خود خواهد داشت.
حامیان ارائه تعهدات شبیه ماده ۵ به اوکراین استدلال میکنند که احتمال تشدید تنش هستهای دوطرفه است و میتواند خود بهعنوان عاملی بازدارنده در برابر تجاوز روسیه عمل کند. اما مسکو نشان داده است که در موضوع اوکراین، آماده تحمل هزینهها و خطراتی بهمراتب بالاتر از واشنگتن است؛ امری که ایالات متحده را در هرگونه رویارویی آینده از جمله در چارچوب بازی خطرناک «لبه پرتگاه» هستهای در موقعیتی نابرابر و نامساعد قرار میدهد.
اوکراین بیتردید به تضمینهای امنیتی، بهعنوان بخشی از هر توافقی که به جنگ پایان دهد، نیاز خواهد داشت. با این حال، دولت ترامپ باید بهجای تعهدات گستردهای که در ظاهر سخاوتمندانه اما در عمل توخالی و بالقوه خطرناک هستند، بر تعهداتی محدود اما باورپذیر تمرکز کند؛ تعهداتی که بیشتر به اقداماتی شباهت دارند که آمریکا و متحدانش در چهار سال گذشته حاضر به انجام آنها برای اوکراین بودهاند.
