واشنگتن‌پست بنابر تصاویر ماهواره‌ای، ایران پس از حملات آمریکا ساخت‌وساز یک تاسیسات نظامی را در عمق «کوه کلنگ» در جنوب تاسیسات هسته‌ای نطنز تسریع کرده است. این درحالی است که رافائل گروسی گفته که ایران به پرسش‌های او درباره این تاسیسات جدید پاسخ نداده است.
به گزارش این روزنامه آمریکایی و بنابر ارزیابی چند تحلیل‌گر مستقل، ادامه ساخت‌وساز در این تاسیسات مدفون در عمق رشته‌کوه‌های زاگرس نشان‌دهنده این است که تهران پس از حملات آمریکا و اسرائیل به طور کامل از برنامه هسته‌ای خود دست نکشیده و احتمالا به طور محتاطانه در حال بازسازی آن است.
بنابر این گزارش، ایران از سال ۲۰۲۰ حفر تونل را در اعماق «کوه کلنگ گزلا» در فاصله حدودا دو کیلومتری از تاسیسات نطنز آغاز کرده بود، اما این فعالیت‌ها پس از حملات آمریکا و اسرائیل در ماه ژوئن افزایش یافته‌اند. با این حال، هدف نهایی از ساخت‌وساز در این کوه هنوز روشن نسیت و بازرسان بین‌المللی هم هیچ‌گاه از آن بازدید نکرده‌اند.
به گفته کارشناسانی که روند این فعالیت‌ها را زیرنظر داشتند، دالان‌های زیر «کوه کلنگ» ممکن است حتی عمیق‌تر از تاسیسات فردو و در عمق حدود ۸۰ تا ۱۰۰ متری قرار داشته باشند. بخش سطحی این سایت حدود دوونیم کیلومتر مربع وسعت دارد و شامل دو ورودی تونل در شرق و غرب است.
ایران در سال ۲۰۲۰ ضمن اعلام طرح این تاسیسات، گفته بود که هدف از ساخت آن احداث کارخانه مونتاژ سانتریفیوژ است. زیرا یکی از تاسیسات تولید سانتریفیوژ ایران در همان سال طی حمله‌ای که تهران آن را «خرابکاری» می‌نامد، نابود شده بود.
بنابر تحلیل شرکت ماهواره‌ای «مکسار»، عملیات حفر تونل‌ها از دسامبر همان سال آغاز شد. با این حال، ابعاد و عمق آن منجر به تردیدهایی درباره کاربرد آن شده و به گفته کارشناسان هدف از احداث این تاسیسات ممکن است تاسیس مرکز غنی‌سازی پنهان یا انبار ایمن ذخایر اورانیوم با خلوص نزدیک به سطح تسلیحاتی باشد.
آن‌ها تصریح کردند که این ساخت‌وساز الزاما به معنای شتاب ایران برای بازسازی سریع برنامه هسته‌ای آسیب‌دیده‌اش یا حرکت فوری به‌سوی ساخت بمب نیست.
یک مقام کاخ سفید گفت: «دولت به نظارت بر هر تلاشی از سوی ایران برای بازسازی برنامه هسته‌ای خود ادامه خواهد داد. همان‌طور که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا گفت، او هرگز اجازه نخواهد داد ایران به سلاح هسته‌ای دست یابد.»
بنابر گزارش‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، ایران پیش از آغاز حملات اسرائیل حدود ۴۰۰ کیلوگرم اورانیوم با غنای ۶۰ درصد ذخیره کرده بود. سرنوشت و مکان کنونی این ذخایر نامشخص است و نگرانی‌ها درباره احتمال استفاده پنهانی از آن برای تولید بمب افزایش یافته است.
فعالیت‌های جدید در «کوه کلنگ» ظاهرا با هدف تقویت دفاعی در برابر حملات یا نفوذهای احتمالی آینده انجام می‌شود و تا جایی که مشخص است، این تاسیسات کوهستانی در جریان حملات ۱۲ روزه اسرائیل و آمریکا هدف قرار نگرفته است.
جفری لوئیس، کارشناس هسته‌ای و عدم‌اشاعه در مرکز جیمز مارتین، گفت: «ایران ممکن است پس از حمله تصمیم گرفته باشد این تاسیسات را برای انتقال فعالیت‌های بیشتر به زیرزمین گسترش دهد.»
به گزارش واشنگتن‌پست و به نقل از سه متخصص، پس از حملات آمریکا و اسرائیل به ایران در ماه ژوئن، سه تغییر عمده در این تاسیسات مشهود است؛ حصار امنیتی آن تکمیل شده، ورودی یکی از تونل‌ها تقویت شده و حجم خاک و سنگ‌های انباشته شده ناشی از حفاری افزایش یافته که نشانه تداوم ساخت‌وساز در زیر زمین است.
تصاویر ماهواره‌ای جدید همچنین حضور ماشین‌آلات سنگین و خودروهای عمرانی را به ثبت رسانده‌اند.
جوزف راجرز، پژوهشگر مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌المللی که ماه گذشته طی گزارشی از فعالیت جدید در تاسیسات «کوه کلنگ» خبر داده بود، گفت: «وجود کامیون‌های کمپرسی، تریلی‌ها و تجهیزات سنگین دیگر نشان‌دهنده ادامه ساخت‌وساز و گسترش تاسیسات زیرزمینی است.»
از پایان ژوئن تاکنون، حدود هزار و ۲۰۰ متر از ضلع غربی دیوار امنیتی ساخته شده و جاده موازی با این حصار نیز مسطح شده است. همچنین، قاب بتنی یکی از ورودی‌های شرقی تونل با خاک و سنگ پوشانده شده است که با ساخت مسیر جایگزین به تاسیسات زیرزمینی سازگار است.
سارا بورک‌هارت از موسسه علم و امنیت بین‌المللی گفت: «دلیل پوشاندن ورودی تونل، مقاوم‌سازی در برابر حملات هوایی و دشوارتر کردن فروریختن ورودی است.»
او افزود: «این که ساخت‌وساز ادامه دارد، مهم است.»
شورای امنیت سازمان ملل متحد روز جمعه ۲۶ سپتامبر به قطعنامه پیشنهادی روسیه و چین مبنی بر تعویق بازگشت تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران رای منفی داد و این تحریم‌ها قرار است از روز شنبه ۲۷ سپتامبر پس از ۱۰ سال مجددا علیه ایران اعمال شوند.
علی لاریجانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران گفت که در صورت بازگشت تحریم‌ها ایران همکاری خود را با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی پایان می‌دهد.
او در پاسخ به پرسشی مبنی‌بر این‌که آیا حملات آمریکا و اسرائیل موجب فعالیت‌های جدیدی در ایران شده است و آیا درباره کوه کلنگ چیزی می‌تواند بگوید، پاسخ داد: «نه، هیچ‌چیز. ما هیچ‌کدام از آن مکان‌ها را رها نکرده‌ایم. اما ممکن است در آینده یا به کار خود ادامه دهند یا تعطیل شوند.»
دونالد ترامپ هشدار داده است اگر ایران دوباره به سطح بالای غنی‌سازی بازگردد، هدف حملات جدید قرار خواهد گرفت. وزیر دفاع اسرائیل نیز گفته که این کشور ممکن است برای جلوگیری از توسعه پروژه‌های هسته‌ای یا موشک‌های دوربرد ایران، دوباره به آن حمله کند.
بنابر گزارش آسوشیتدپرس، ایران همچنین بازسازی سایت‌های تولید موشک را که در جنگ ۱۲ روزه ماه ژوئن هدف اسرائیل قرار گرفته بودند، آغاز کرده است. تصاویر ماهواره‌ای فعالیت در دو پایگاه تولید سوخت جامد در پارچین و شاهرود را نشان می‌دهند. با این حال بنابر این گزارش، ایران هنوز مخلوط‌کن‌های عظیم سوخت را در اختیار ندارد.
موسسه علم و امنیت بین‌المللی در روز هشتم سپتامبر طی گزارشی اعلام کرد که حملات آمریکا و اسرائیل همه ۲۲ هزار سانتریفیوژ ایران در فردو، نطنز و اصفهان را نابود یا از کار انداخته است.
در این گزارش آمده است: «برای نخستین بار در بیش از ۱۵ سال گذشته، ایران هیچ مسیر مشخصی برای تولید اورانیوم با غنای تسلیحاتی در تاسیسات خود ندارد.»
تصاویر ماهواره‌ای جدید فعالیت محدودی را در این تاسیسات نشان می‌دهند. به گفته تحلیل‌گران، این نشانه احتیاط ایران در برابر حملات مجدد است و تهران احتمالا هنوز درباره چگونگی ادامه برنامه هسته‌ای تصمیم نگرفته است.
لوئیس گفت: «به نظر می‌رسد آن‌ها فعلا خونسردی به خرج می‌دهند.»
به گفته کارشناسان، سریع‌ترین مسیر ایران برای دستیابی به بمب اتم، احتمالا ادامه غنی‌سازی ذخایر اورانیوم ۶۰ درصدی است، به‌شرط آن‌که بتواند به آن دست یابد. آژانس در گزارش روز سوم سپتامبر اعلام کرد که از محل این ذخایر بی‌اطلاع است.
گروسی پیش‌تر اعلام کرده بود، بنابر نظر کارشناسان آژانس این مواد احتمالا زیر آوار تاسیسات در عمق زمین مدفون شده‌اند.
جان رتکلیف، رئیس سازمان سیا، در ماه ژوئن به قانون‌گذاران گفت آژانس‌های اطلاعاتی آمریکا برآورد می‌کنند بیشتر اورانیوم غنی‌شده ایران زیر آوار اصفهان و فردو مدفون شده است.
کِلسی داونپورت، مدیر سیاست‌گذاری عدم‌اشاعه در انجمن کنترل تسلیحات، گفت خسارات وارده به تاسیسات هسته‌ای ایران قابل توجه است. او با این حال هشدار داد که نباید فرض کرد تهران همه آن‌ها را در همان مقیاس بازسازی خواهد کرد.
خانم داونپورت افزود: «واقعیت این است که ایران نیازی به تاسیساتی در آن اندازه ندارد و اگر محرمانه‌بودن را بر سرعت ترجیح دهد، می‌تواند ساخت بمب را در اعماق زمین دنبال کند. ایران هنوز اگر بخواهد توان بازسازی سریع را دارد.»
