دیدار روز پنجشنبه علی لاریجانی و ولادیمیر پوتین در شرایطی انجام شد که از ۱۰ مهرماه (زمان لازم‌الاجرا شدن توافقنامه راهبردی تهران و مسکو) مناسبات دوطرف وارد مرحله نوینی شده و در کانون توجه بین‌المللی قرار گرفته؛ همکاری‌هایی که پس از اقدام نامشروع طرف غربی در بازگرداندن قطعنامه‌های تحریمی شورای امنیت علیه ایران، از اهمیت دوچندانی یافته‌است.
این روزها تعمیق روزافزون همکاری‌های راهبردی تهران و مسکو در حالی نگرانی‌های عدیده‌ای را در اردوگاه غرب به‌دنبال داشته است که «خنثی‌سازی» تحریم‌های غربی، از کلیدی‌ترین گزاره‌های مدنظر ایران و روسیه در گسترش روزافزون همکاری‌های دوجانبه است.
با توجه به چنین رویکردی است که رسانه‌ها و اندیشکده‌های غربی در ماه‌های اخیر با ابراز نگرانی از توسعه مناسبات تهران و مسکو، آن را از یک‌سو یکی از گزینه‌های راهبردی در دور زدن تحریم‌های غربی می‌دانند و ازسوی دیگر این مناسبات را تهدیدی برای هژمونی غربی در خاورمیانه به‌حساب می‌آورند.
این روزها توسعه همکاری‌های ایران و روسیه در حالی با فضاسازی‌ها و حاشیه‌سازی‌های تخریبی مواجه شده که مقام‌های ارشد تهران و مسکو با عزم ویژه‌ای، توسعه مناسبات دوجانبه را، به‌ویژه باهدف خنثی‌سازی تحریم‌های غربی، پیگیری می‌کنند؛ همکاری‌هایی که در سال‌های اخیر نقش پررنگی در بی‌اثرسازی رویکردهای خصمانه غرب علیه ایران داشته است و در ادامه به برخی از آنها اشاره می‌شود.
۱
حمایت سیاسی علیه تحریم‌ها
- راهبرد: مسکو، به عنوان یکی از اعضای دارای حق وتو در شورای‌امنیت سازمان ملل، طی هفته‌های اخیر از مخالفان اصلی بازگرداندن قطعنامه‌های تحریمی علیه ایران بوده و بارها تاکید کرده‌است که بازگشت تحریم‌ها را به رسمیت نمی‌شناسد و به همکاری‌هایش با تهران ادامه می‌دهد.
- اقدام:
- پس از اقدام نامشروع تروئیکای اروپایی از بازگرداندن قطعنامه‌های تحریمی، مقام‌های رسمی مسکو بارها تاکید کردند که تعهدی به اجرای تحریم‌ها علیه ایران ندارند.
- روسیه به همراه چین با ارائه قطعنامه‌ای به شورای امنیت، خواستار تمدید اسنپ بک شدند تا با اعمال فشار آمریکا، تصویب نشد، اما اقدامی قابل توجه در حمایت از ایران بود.
- مقام‌های روس بر تعمیق همکاری‌های راهبردی تهران – مسکو با وجود فشارها و تحریم‌های غربی تاکید دارند.
۲
همکاری در سازمان‌های بین‌المللی
- راهبرد: یکی از خوزه‌های مهم همکاری ایران و روسیه، حمایت از موضع ایران در سازمان‌های بین‌المللی، از جمله شورای امنیت و آژانس بین‌المللی انرژی‌اتمی بوده‌است؛ همکاری‌هایی که با توجه به آغاز ریاست روسیه بر شورای امنیت، نقش مهمی در بی‌اثرسازی تحریم‌ها خواهد داشت.
- اقدام:
- روسیه در ماه‌های اخیر در شورای حکام آژانس از موضع ایران حمایت کرده‌است. به عنوان مثال، میخائیل اولیانوف، نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی وین، روز جمعه تاکید کرد که با انقضای قطعنامه ۲۲۳۱ (از ۲۶ مهرماه) آژانس صرفاً در چارچوب پادمان‌ها به پرونده ایران می‌پردازد.
- وزارت امور خارجه روسیه نیز با صدور بیانیه‌ای، ضمن اشاره به پایان دوره ۱۰ساله تعیین شده در قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت، تأکید کرد که در این مرحله باید موضوع نظارت بر عدم‌اشاعه هسته‌ای درباره ایران از فهرست مسائل تحت بررسی این شورا خارج شود.
- همزمان با آغاز ریاست روسیه بر شورای امنیت از ۱۰ مهرماه، واسیلی نبنزیا، نماینده دایم روسیه در سازمان ملل تاکید کرد که روسیه «اسنپ‌بک» را به‌عنوان مکانیسمی در حال اجرا، به رسمیت نمی‌شناسد.
۳
توسعه مناسبات هسته‌ای
- راهبرد: یکی از عرصه‌های همکاری ضد تحریمی اخیر تهران و مسکو در حوزه فعالیت‌های صلح‌آمیز هسته‌ای بوده‌است که در جریان سفر اخیر رئیس سازمان انرژی اتمی ایران به روسیه، با توافق‌های مهمی نیز همراه شد.
- اقدام:
- امضای تفاهم‌نامه ساخت نیروگاه‌های هسته‌ای مقیاس کوچک ازسوی روس‌ها در ایران
- توافق برای ساخت ۴ واحد نیروگاه اتمی ایران‌هرمز در «سیریک» هرمزگان با ارزشی بیش از ۲۵ میلیارد دلار
- توافق برای توسعه همکاری‌های صادراتی و وارداتی در عرصه صنعت هسته‌ای
۴
توسعه مسیر تجاری شمال-جنوب
- راهبرد: کریدور شمال – جنوب، به‌عنوان یکی از برگ‌های برنده مشترک ایران و روسیه برای خنثی‌سازی تحریم‌ها مطرح است و در روزهای اخیر شاهد توافق‌ها و تحول‌های مهمی در این زمینه بوده‌ایم.
- اقدام:
- نهایی‌سازی قرارداد تجاری بین شرکت ایرانی و شرکت روسی، به‌عنوان پیمانکار در خط آهن رشت- آستارا در مراحل نهایی قرار دارد و قرار است به‌زودی پروژه وارد فاز اجرایی شود.
- به گفته مقام‌های ایرانی، قرار است برنامه اقدام مشترک سه کشور ایران، روسیه و جمهوری‌آذربایجان برای تحقق هدف ۱۵میلیون‌تنی ترانزیت با تمرکز بر توسعه کریدور شمال - جنوب طی سه ماه آینده تدوین شود.
۵
راهبردهای مشترک در سازمان‌های منطقه‌ای
- راهبرد: ایران و روسیه در سال‌های اخیر همکاری‌های ضدتحریمی گسترده‌ای را در چارچوب سازمان‌های منطقه‌ای و بین‌المللی، از جمله «شانگهای»، «بریکس» و «اتحادیه اقتصادی اوراسیا» آغاز کرده‌اند.
- اقدام:
- با اجرای توافقنامه تجارت آزاد بین اتحادیه اقتصادی اوراسیا و ایران از اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۴، نرخ عوارض گمرکی واردات کالا از کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا به ایران از ۲۰ درصد به ۴.۵ درصد کاهش یافت.
- توافقنامه تجارت آزاد بین اتحادیه اقتصادی اوراسیا و ایران، زمینه‌ساز رشد گردش مالی تجارت متقابل ایران و روسیه و ارتقای پروژه‌های اقتصادی مشترک در صنعت، انرژی، داروسازی و کشاورزی می‌شود.
- در آخرین روزهای تیرماه ۱۴۰۴، ایوان چبسکوف، معاون وزیر دارایی روسیه بر حمایت این کشور از عضویت ایران در «بانک توسعه نوین بریکس» تاکید کرد.
۶
مناسبات دفاعی – نظامی مشترک
- راهبرد: با وجود تحریم‌های گسترده غربی علیه ایران، به‌ویژه در عرصه نظامی – دفاعی، این حوزه به یکی از مهم‌ترین عرصه‌های همکاری ضدتحریمی ایران و روسیه، تبدیل شده‌است؛ همکاری‌هایی که پس از جنگ تحمیلی ۱۲ روزه، بیش از پیش در کانون توجه رسانه‌های غربی قرار گرفته‌است.
- اقدام:
- سرگئی لاوروف، وزیر امورخارجه روسیه در روزهای اخیر در جریان یک کنفرانس خبری، تاکید کرد که مسکو مطابق با قوانین بین‌المللی، تجهیزات نظامی مورد نیاز ایران را تأمین می‌کند.
- در هفته‌های اخیر خبرها و گزارش‌های متعدد رسانه‌ای درباره خرید جنگنده‌های سوخو ۳۵ و سامانه‌های پدافندی اس ۴۰۰ ازسوی ایران منتشر شده‌است.
۷
تعمیق مراودات در بخش انرژی
- راهبرد: با وجود تحریم‌های گسترده غربی، ایران و روسیه با تعمیق همکاری‌ها در عرصه انرژی، از نفت و گاز گرفته تا برق، توانسته‌اند گام‌های موثری در مسیر خنثی‌سازی تحریم‌ها بردارند.
- اقدام:
- مصطفی رجبی‌مشهدی، مدیرعامل شرکت توانیر روز پنجشنبه از آغاز «همکاری جدید» ایران و روسیه در صنعت برق خبر داد و اعلام کرد که در دیدار با مدیران شرکت «روسِتی» (مشابه توانیر در روسیه)، زمینه‌های همکاری مشترک میان دو شرکت در حوزه شبکه‌های انتقال و مدیریت هوشمند برق بررسی شده و یکی از محورهای مهم همکاری‌ها دراین حوزه، انتقال برق از روسیه به ایران بوده‌است.
- محسن پاک‌نژاد، وزیر نفت، چندی قبل اعلام کرده بود که ایران و روسیه چند تفاهم‌نامه در حوزه صنایع بالادستی نفت دارند که قرار است به قرارداد تبدیل شود.
- امید شاکری، معاون وزیر نفت نیز روز پنجشنبه اعلام کرد که متخصصان و شرکت‌های ایرانی در بسیاری از حوزه‌ها توانمندی‌هایی دارند که قابل انتقال به طرف روسی است و در مقابل شرکت‌های ایرانی نیز از فناوری‌های روسی در زمینه‌های مورد نیاز بهره‌مند می‌شوند.
۸
تقویت روابط مالی و بانکی
- راهبرد: ایران و روسیه در سال‌های اخیر گام‌های ملموسی در راستای تقویت همکاری‌های مالی و بانکی برداشته‌اند؛ راهبردی که یک عرصه مهم از مناسبات ضدتحریمی تهران و مسکو را تشکیل می‌دهد و برای دوطرف از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
- اقدام:
- در آبان‌ماه ۱۴۰۳شهروندان ایرانی این امکان را یافتند که با استفاده از کارت‌های بانکی شتاب، از دستگاه‌های خودپرداز روسیه وجه نقد به روبل دریافت کنند.
- از ۲۳ اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۴ نیز شهروندان روس می‌توانند با استفاده از اپلیکیشن پرداخت «میر پی» در پایانه‌های فروشگاهی ایران خرید کنند. همچنین برای تراکنش‌هایی بالای ۲۰۰ هزار تومان، امکان پرداخت از طریق فناوری NFC و نصب آن روی تلفن‌های همراه فراهم شده‌است.
- قرار است استفاده از کارت‌های «شتاب» در فروشگاه‌های روسیه نیز ممکن شود.
- ایران و روسیه تقریبا به‌صورت کامل استفاده از ارزهای خارجی را در تجارت دوجانبه کنار گذاشته و از ارز ملی استفاده می‌کنند.
۹
همکاری ضد تحریمی در بخش سلامت
- راهبرد: تهران و مسکو در سال‌های اخیر با تمرکز ویژه‌ای، توسعه همکاری‌ها در عرصه سلامت و فعال‌سازی ظرفیت‌های موجود دراین عرصه را پیگیری کرده‌اند.
- اقدام:
- در نشست چند روز قبل طرف‌های ایرانی و روس، فرصت‌های همکاری تجاری ایران و روسیه بررسی و تاکید شد که ایران و روسیه به‌دنبال گسترش تعامل‌های دارویی و تجهیزات پزشکی هستند؛ همکاری‌هایی که اثرات تحریمی در حوزه نیازهای دارویی کشور را تاحدودی بی‌اثر خواهد کرد.
- ایران و روسیه ظرفیت‌های گسترده‌ای برای همکاری در حوزه‌های بیماری‌های واگیر و غیرواگیر، دارو، تجهیزات پزشکی، بهداشت، فناوری‌های نوین و سلامت دیجیتال دارند که بهره‌مندی از آنها، مورد تاکید مسئولان مربوط در دو کشور است.
۱۰
مسیر تضمین امنیت غذایی
- راهبرد: همکاری‌های کشاورزی از دیگر عرصه‌های «تحریم‌شکن» در مناسبات ایران و روسیه است که دوطرف درحال تعمیق مناسبات دراین عرصه هستند.
- اقدام:
- تقویت همکاری‌های دو کشور در بخش کشاورزی و غذایی در چارچوب توافقنامه مشارکت جامع راهبردی دو کشور، گام مهمی در تضمین امنیت غذایی در ایران به‌حساب می‌آید.
- در جریان گفت‌وگوی تلفنی وزیر جهادکشاورزی با همتای روس خود در تیرماه گذشته، ایران و روسیه برای اجرای طرح‌های مشترک تولید بذر، دام و طیور توافق کردند.
