امروز، هفتم دیماه، صنعت فضایی ایران شاهد ثبت برگ زرین دیگری در کارنامه افتخارات خود است. در یک همکاری مشترک و راهبردی با کشور روسیه ، سه ماهواره بومی «کوثر»، «ظفر-۲» و «پایا» با بهرهگیری از ماهوارهبر قدرتمند و خوشنام «سایوز»، از پایگاه فضایی وستوچنی به مدار ۵۰۰ کیلومتری زمین تزریق خواهند شد. این پرتاب که نتیجه همافزایی توانمندیهای بخش خصوصی، نهادهای دانشگاهی و صنایع دفاعی کشور است، بلوغ فنی و تنوع گسترده در چرخه تولید ماهوارههای سنجشی ایران را بهخوبی به تصویر میکشد.
تنوع تولید و تخصص در ماموریتها
در این عملیات، ماهواره «کوثر» که محصول همت شرکت دانشبنیان «امید فضا» است، در کنار ماهواره «ظفر-۲»، ساخته متخصصان نخبه دانشگاه علم و صنعت ایران، و ماهواره «پایا»، تولیدشده در صنایع الکترونیک ایران (صاایران)، راهی فضا میشوند. همه این ماهوارهها در رده ماهوارههای سنجشی قرار میگیرند و از قابلیت پیشرفته تصویربرداری در طیفهای رنگی برخوردارند.
از منظر دقت فنی، ماهواره ظفر-۲ با دقت تصویربرداری ۱۵ متر طراحی شده است. ماهواره پایا نیز قادر به ارائه تصاویر سیاهوسفید با دقت ۵ متر و تصاویر رنگی با دقت ۱۰ متر است؛ ضمن اینکه با تکیه بر پردازشهای ثانویه، پتانسیل ارتقای دقت تصاویر رنگی آن به ۵ متر نیز وجود دارد. نمونه ارتقایافته ماهواره کوثر نیز در این ماموریت به قابلیت تصویربرداری با تفکیک مکانی ۴ متر مجهز شده است؛ جهشی قابل توجه در کیفیت دادههای دریافتی که سطح توان عملیاتی ایران در حوزه سنجش از دور را به مراتب ارتقا میدهد.
ضرورتهای فنی و استانداردهای بینالمللی در پرتاب
رسیدن به این قابلیتهای عملیاتی مستلزم تزریق دقیق ماهواره در مدار تعیینشده است. همین ملاحظه فنی است که باعث میشود گاهی برای پرتاب ماهوارههای حساس از ظرفیتهای بینالمللی استفاده شود؛ رویهای که رایج و کاملاً شناختهشده و رایج است. هر ماهواره باید در مدار مشخص و تحت شرایط دقیقی تزریق شود تا به بالاترین سطح از مأموریت تعیینشده خود برسد.
هر ماهواره را نمیتوان در هر مداری قرار داد و هر پرتابگری هم الزماً توانایی رسیدن به همه مدارها را ندارد. حتی در شرایطی که یک کشور پرتابگرهای قابلاتکایی در اختیار داشته باشد، ممکن است دستیابی به مدار هدف یا پنجره پرتاب موردنظر برای آن پرتابگر فراهم نباشد.
منظور از پنجره پرتاب، بازه زمانی و موقعیت مکانی دقیقی است که ماهواره باید در آن لحظه در مدار تعیینشده تزریق شود تا ماموریتش دقیق انجام شود. این پنجره توسط طراحان و ماهوارهسازان بر اساس مأموریت، مدار و شرایط مداری محاسبه میشود.
این رویه محدود به ایران نیست؛ بسیاری از کشورهای صاحب فناوری فضایی نیز برای برخی مأموریتها از پرتابگرهای خارجی بهره میبرند، صرفاً به این دلیل که پرتابگر داخلی آنها در آن زمان یا برای آن مدار خاص توان پاسخگویی ندارد و یا حتی گاهی از نظر اقتصادی نیز پرتاب ماهواره با ماهوارهبر داخلی صرفه ندارد و در چنین مواردی استفاده از یک ماهوارهبر دیگر که همزمان محمولههای دیگر را حمل میکند، گزینه بهتری است.
جایگاه پرتابگر سایوز و الگوهای جهانی همکاری
پرتابگر سایوز یکی از قابلاعتمادترین راکتهای فضایی جهان است و تاکنون بیش از ۱۷۰۰ پرتاب موفق با آن انجام شده است. به دلیل قابلیت اطمینان بالا، سایوز گزینهای مطمئن برای حمل ماهوارههای حساس به شمار میرود و توانایی پرتاب به مدارهای مختلف از جمله مدار نزدیک زمین یا لئو را دارد. همچنین به دلیل فناوری بومیشده و زیرساختهای گسترده در روسیه، هزینه پرتاب با سایوز نسبتاً پایین است و امکان پرتاب از پایگاههای متنوعی مانند وستوچنی در روسیه، بایکانور در قزاقستان و... فراهم است. کشورهای برزیل، آمریکا، هند، چین، ژاپن و کرهجنوبی نیز تاکنون در قالب همکاریهای دوجانبه یا با آژانس فضایی اروپا از ظرفیتهای پرتابگر سایوز بهره بردهاند.
چشمانداز آینده و الگوی ترکیبی توسعه فضایی
جمهوری اسلامی ایران اکنون در مسیر تثبیت تدریجی فناوری ماهواره و پرتابگرهای بومی قرار دارد. در حالی که بخش بزرگی از پرتابگرهای داخلی به مرحله تثبیت نزدیک شده و زیرساختهای زمینی در پایگاههای سلماس، چناران و چابهار در حال بهبود و توسعه است، استفاده از توان بینالمللی همچنان یک ضرورت حرفهای تلقی میشود.
امروزه کارآمدترین مدل برای دستیابی به تعداد پرتابهای بالا در کوتاهترین زمان و تشکیل منظومههای ماهوارهای، بهرهگیری از الگوی ترکیبی است. در این مدل، بخشی از نیازها از طریق توانمندیها و پرتابهای داخلی و بخشی دیگر از طریق همکاریهای بینالمللی تأمین میشود؛ چرا که هیچ پرتابگری به تنهایی قادر به پوشش تمامی مأموریتهای متنوع در بازههای زمانی محدود نیست. پرتاب موفق امروز، گواهی بر حرکت هوشمندانه ایران در مسیر تکمیل زنجیره ارزش فضایی با استفاده از تمامی ظرفیتهای موجود است.
