نباید از سیل و توفان در تهران غافل ماند
گروه اجتماعی

- مدیریت بحران شهر تهران یکی از موضوعات مهمی است که در سال های اخیر مورد توجه مدیریت شهری تهران قرار گرفته است. اما توفان خردادماه شهر تهران نشان داد که وجود مدیریت یکپارچه در زمان وقوع بحران های احتمالی پایتخت ضروری است.

به گزارشافکارنیوز، دکتر احمد صادقی، رئیس ستاد مدیریت بحران شهر تهران گفت: وجود حجم بالای بافت فرسوده در پایتخت از یک سو و از سوی دیگر نبود نقشه تاسیسات زیر زمینی درزمان بروز حادثه از جمله مشکلاتی است که مدیریت بحران شهر تهران با آن روبه روست. مشروح صحبت های رئیس ستادمدیریت بحران را در خصوص مسائل و مشکلات پایتخت می خوانید:

*توفان تهران باز این بار هم مدیریت بحران را غافلگیر کرد. آمادگی پایتخت هنگام بروز چنین حوادثی چقدر است؟

تهران طی سال‌های اخیر رشد سریع ونامتوازنی داشته است. به همین دلیل ما امروزه با مجموعه‌ای از مشکلات در این کلانشهر مواجه‌ایم، از جمله این که بافت‌های فرسوده حجم زیادی از شهر را شامل می شود، یا آنکه در حریم مسیل‌ها ساخت و ساز انجام شده، معابر قدیمی و شبکه شریان‌های حیاتی تا مقداری قدیمی و فرسوده‌اند. در عین حال شهر تهران بر روی بستری لرزه‌خیز قرار دارد و اطراف شهر را گسل‌های قابل توجهی احاطه کرده و همزمان شهر مسائل دیگری چون ترافیک، مشکلات زیست محیطی و آلودگی هوا دارد. به همین خاطر موضوع آمادگی شهر در برابر حوادثو سوانح اهمیت زیادی دارد و کارهای زیادی پیش روست، بدیهی است در این شرایط شهر از آمادگی کامل برخوردار نیست، گرچه با توجه به اقدامات انجام شده طی سالهای اخیر و بهبود شرایط ساخت و ساز و رعایت استانداردها اگر برش زمانی زده شودوضعیت نسبت به گذشته بهتر است اما تا وضعیت مطلوب فاصله داریم.

*چه زمانی به وضع مطلوب خواهیم رسید؟

زمانی می‌توان گفت شهر آماده است که از یک طرف هم سازمان‌های مدیریت شهری این آمادگی و ظرفیت را داشته باشند که علاوه بر پاسخگویی مناسب به نیازهای روز بتوانند پیش‌بینی‌های لازم را برای شرایط بحرانی هم داشته باشند. خدماتی مثل برق، گاز، مخابرات و … در حال حاضر که بحرانی رخ نداده با کمبودهایی دست به گریبان است و در نتیجه در شرایط بحران نیز مشکلات بیشتر می شود. بنابراین بحثشهر و آماده‌نبودن آنها مطرح است، و این موضوع تنها به یک سازمان یا نهاد مربوط نمی شود، بلکه مردم هم باید آمادگی داشته باشند.

سازمان نقش هماهنگی و مدیریت در سوانح را دارد. وقتی می‌گویم شهر چقدر آمادگی دارد، شهر به دو بخش تقسیم می شود. یک قسمت مردم و یک قسمت سازمان‌های دولتی و عمومی. آمادگی هر دو بخش ضروری است و هنوز آن گونه که باید و شاید فرهنگ ایمنی و توجه به راه‌های پیشگیری شکل‌نگرفته است. در نتیجه شهروندان نیاز به آموزش دارند و از طرف دیگر، سازمان‌ها و نهادهی مدیریت شهری هنوز در ساخته های خود خیلی سازو کارهای پیشگیری از بحران یا واکنش مناسب را پیش‌بینی نکرده‌اند.

* برای اینکه تهران به شهری مقاوم در برابر سوانح تبدیل شود، لطفا بگویید سازمان‌ها باید چه اقداماتی انجام دهند؟

سازمان‌ها و نهادها باید در شرایط عادی آسیب‌ها و مخاطرات حوزه فعالیت خود را شناسایی کنند و توان و برنامه خود را طی سناریوهای فرضی مثل یک زلزله، توفان و … ارزیابی کنند. یعنی هر مجموعه در شهر تهران باید در وهله نخست با نگاه آینده‌نگرانه، فرض کند که اگر حادثه‌ای اتفاق افتاد اعم از انسان‌ساز یا طبیعی و حتی یک آتش‌سوزی چقدر از قبل برای راه‌های پیشگیری و طرح‌های آمادگی در برابر آن برنامه اجرا کرده است. بنابراین همه سازمان‌ها باید سناریوهای مختلف را در برابر مخاطرات محتمل حوادثو سوانح تهیه کنند.

در عین حال باید تمام سازمان‌ها اعم از دولتی و عمومی سامانه فرماندهی حادثه برای خودشان تعریف کنند. یعنی ساختاری که در مرحله بحران وارد شود. براساس این سامانه یا ساختار خدمات هر واحد یا هر فرد و اقدامات مناسب از قبل پیش‌بینی شده باشد. اقدام دیگر پیش بینی تمهیدات لازم برای مرحله مقابله با بحران است. تمرین و مانورهای آمادگی هم اهمیت زیادی دارد و باید مرتب انجام شود.

*اینها که اشاره کردید یعنی اولویت قرار دادن موضوعات مربوط به پیشگیری، برای توجه به این موضوع در برابر بحران زلزله چه نکاتی را باید مدنظر قرار داد؟

- تجربه سوانح طبیعی به ویژه زلزله نشان داده است که پیشگیری و کاهش‌خطر‌پذیری نقش مهمی در پایین آوردن خسارات و تلفات دارد و در شرایطی که خطر ثابت است و نمی‌توان آن را کاهش داد، خطر‌پذیری یا ریسک با اقدامات پیشگیرانه تا حد بسیار زیادی قابل کاهش است.

قوانین و نکاتی که رعایت آن در بخش‌های پیشگیری منجر به کاهش ریسک و خطر‌پذیری می‌شود و ضریب آسیب‌پذیری را کاهش می‌دهد. عمده اقدام در بخش پیشگیری، ساخت‌و‌ساز مقاوم ساختمان‌ها و ابنیه اعم از اماکن عمومی همچون مراکز جمعیتی، بیمارستان‌ها، دانشگاه‌ها، ورزشگاه‌ها… و اماکن مسکونی و دیگر ابنیه شهری است. ساخت‌وساز مقاوم بافت‌های شهری به تنهایی اقدامی اساسی در کاهش ریسک مخاطرات است، چراکه عمده تلفات و خسارات ناشی از وقوع زلزله به تخریب ساختمان‌ها و ریزش آوار روی ساکنان آن مربوط می‌شود.

دومین عامل در پیشگیری و کاهش خطر‌پذیری، مقاوم‌سازی و تثبیت اشیا در اماکن عمومی و مسکونی است که در اثر شتاب احتمال پرتاب و سقوط دارند و علاوه بر خسارات مادی می‌تواند به جراحت یا مرگ انسان‌ها منجر شود. طی سال‌ها تجربه مشاهده شده که ساختمان‌های مقاوم در برابر زلزله آسیب‌ندیده یا کمتر آسیب‌دیده‌اند اما اجزای غیرسازه‌ای یا به عبارتی مجموعه اسباب و اثاثخانگی و اداری، تجهیزات، دیوارها و سقف‌های کاذب و موارد مشابه در صورتی که مهار یا تثبیت نشده باشند، خطر‌آفرین است یا دست‌کم خسارات مادی آن لطمات قابل توجهی به زندگی وارد می‌سازد.

*و این یعنی همان بحثضرورت ارتقا فرهنگ ایمنی؟ چقدر با این موضوع که گفته می‌شود با اجتماعی کردن مقابله با حوادثمی‌توان از میزان خسارتش کم کرد موافقید؟


بله. با این نظر موافقم و اتفاقا از برنامه‌های سازمان هم توجه به همین فرهنگ است و در همین راستا به نظرم مرحله دیگر بعد از به کار بستن اقدامات پیشگیرانه، افزایش توان و ظرفیت آمادگی جامعه برای مرحله مقابله با حادثه است چراکه به هر حال هیچ‌گاه پیشگیری، خسارات و تلفات احتمالی را به صفر نمی‌رساند و همیشه باید برای احتمال باقیمانده رویارویی با خرابی و تلفات آمادگی مقابله داشت. آمادگی داشتن بعد از اقدامات پیشگیری یعنی برخورداری جامعه از تجهیزات امداد و نجات، امکان اسکان اضطراری و موقت، امکانات و تجهیزات درمانی و بهداشتی، ذخیره مواد غذایی و آب، تامین اماکن اسکان مجهز به برق اضطراری، آموزش مردم و ایجاد آمادگی در آنان برای اقدام سریع، صحیح، حرکت فردی و جمعی در نجات، یاری‌رساندن به دیگران و در مجموع هر آنچه توان پاسخگویی جامعه اعم از شهروندان و مدیریت شهری را در برابر زلزله افزایش می‌دهد، شامل می‌شود.

*موضوعاتی که اشاره کردید چقدر در جامعه اجرایی شده؟

اگر همین توفان تهران را به عنوان نمونه ای کوچک در نظر بگیریم زندگی با سوانح طبیعی مستلزم اجرای طرح‌های پیشگیرانه از یکسو و از دیگر سو اجرای طرح‌های آمادگی و تامین تجهیزات کافی و آموزش و آماده‌سازی مردم، سازمان‌ها، نهادهای شهری و کشوری است.

- در خصوص توفان اخیر تهران نیز واقعیت آن است که در کنار پیامدهای تلخ این حادثه باید از درس‌های کسب شده این حادثه بهره گرفت و راه را بر تکرار حوادثمشابه تا حد توان محدود و مسدود ساخت. ‌کالبد شکافی این حادثه و یافتن ریشه‌های کمبودها و کاستی‌ها خود امری ارزشمند است چه آنکه از این طریق می‌توان شاخص‌های آمادگی سازمان‌ها و نهادهای دولتی و عمومی و نیز آمادگی شهروندان را ارتقاء بخشید. یکی از درس‌آموزی‌های حادثه اخیر آن است که حوادثطبیعی را نباید محدود و منحصر به پدیده زلزله دانست.

گرچه سوانح و حوادثطبیعی نادر رخ می‌دهند و معمولا وقوع آنها در بازه‌های زمانی با دوره های بازگشت طولانی برخوردار است، اما در عین حال آنی بودن و ناگهانی بودن حوادثو عنصر غافلگیری نباید از نظر دور نگاه داشته شود کما این که در حوادثی مانند سیل، طوفان، زلزله و یخبندان همیشه به نادر بودن حادثه و طولانی بودن دوره‌های بازگشت آن اشاره می‌شود. بنابراین امروزه در چشم‌اندازهای توسعه شهری، به ایجاد ساختارهای نوین در حوزه‌های پیشگیری، آمادگی و مقابله در برابر تمامی سوانح و حوادثمورد توجه است.

*از سخنان شما اینطور استنباط می شود که توفان قابل پیش‌بینی بوده اما این اتفاق نیفتاده.

گزارش منتشر شده اخیر از سوی کمیسیون تخصصی بررسی طوفان تهران نشان می‌دهد که در صورت برخوردار بودن سازمان هواشناسی کشور از تجهیزات و امکانات پیشرفته و به روز دنیا و نیز پرسنل متخصص می‌توان تغییرات جوی از جمله توفان‌های محلی و سریع را پیش‌بینی و همچنین نظام‌های تخمین سریع خسارت و هشدار را مستقر نمود و تا حد زیادی از میزان غافلگیری در برابر سوانح جوی کاست.

مثال ساده سوانح هوایی است. هر سانحه هوایی به دقت مورد بررسی و واکاوی قرار می‌گیرد تا علت حادثه کشف شده و بر اساس آن نقاط ضعف در صنعت هواپیما سازی، مدیریت فرودگاهی و آموزش مهارت‌های خلبانی و غیره مورد استفاده قرار می‌گیرد.

* آیا مفهوم تاب‌آوری شهرها در برابر حوادثوسوانح به این موضوعات اشاره دارد؟

- تاب آوری شهرها مفهومی عمیق، چند جانبه و فراگیر است که به میزان اجرای طرح‌های پیشگیری، آمادگی و مقابله در برابر سوانح و حوادثباز می‌گردد. تاب‌آوری شهرها نظر به جامعه اعم از مردم، نهادهای دولتی، نهادهای عمومی و نهادهای غیر دولتی دارد. از یک سو نظر به فرهنگ ایمنی و آموختن واقعیت زندگی با طبیعت و پذیرش قوانین آن دارد و از طرف دیگر ساختارهای مدیریت شهری و توان ایستادگی آنها در برابر سوانح را مورد توجه قرار می دهد.

دفتر اسکان بشر سازمان ملل متحد تاب‌آوری شهری را به معنای توانایی هر نوع نظام و ساختار شهری برای ایستادگی، مقاومت و بازتوانی سریع در سوانح، بحران ها و خطرات محتمل می داند. در عین حال امروزه، مباحثپیشگیری و کاهش خطرپذیری در سوانح مورد توجه است. به میزانی که طرح های پیشگیری و آمادگی اجرا شود از یک سو میزان ریسک و مخاطره کاهش می یابد و از سوی دیگر برای ریسک باقی مانده آمادگی لازم فراهم می شود.

به این ترتیب درس آموزی از سانحه توفان اخیر تهران آن است که به تجهیزات، امکانات و پرسنل متخصص مورد نیاز سازمان هواشناسی متناسب با دانش روز جهانی توجه شود، نظام هشدار سریع و اطلاع رسانی در رسانه های جمعی به خصوص صدا و سیما و هشدارهای پیامکی تقویت شود و در عین حال نگاه تصمیم سازان و تصمیم گیران به حوادثمحدود به زلزله نباشد.

*در حال حاضر میزان آمادگی سازمان مدیریت بحران شهر تهران در مقابله با حوادثرا چگونه ارزیابی می‌کنید؟

ما اکنون در ۲۲ منطقه پایگاه مدیریت بحران داریم و در هر ناحیه هم امکانات و تجهیزات لازم را داریم. همچنین از دو سال قبل در۳۷۴ محله تهران مدیریت بحران را به مردم آموزش دادیم. اکنون نقشه مدیریت بحران مناطق و محلات تهیه شده. ما هماهنگی خوبی با سازمانها داریم. هر سال هم مانورهایی برای نهادینه کردن آموزش بحران و شناسایی نقاط قوت و ضعف داریم. تا کنون حدود ۸۰۰ گروه دوام تشکیل شده که هر گروه ۵۵ نفر هستند و آموزش دیدند که در زمان بحران چگونه اقدام کنند. در اماکن مهم تهران مانند اماکن تجاری و عمومی گروه مدیریت بحران تشکیل داده‌ایم. طرح موزه زلزله هم در دست مطالعه است.

*ستاد مدیریت بحران ایجاد شده در ۲۲ منطقه تهران در شرایط قبل از وقوع بحران چه برنامه‌ها و فعالیت‌هایی را دنبال می‌کنند؟

- ستاد مدیریت بحران در هر منطقه بازوی سازمان و ستاد مدیریت بحران شهر تهران به شمار می‌آید که علاوه بر شناسایی مخاطرات منطقه به برنامه‌ریزی و اجرای برنامه‌های متنوع آموزشی، ارتقای آمادگی و پیشگیری در منطقه می‌پردازد و نهاد‌های مدیریت شهری و خدمات اضطراری در منطقه در ستاد مدیریت بحران مناطق عضو هستند. این ستاد‌ها به صورت فصلی با اعضای اصلی ستاد مدیریت بحران منطقه تشکیل جلسه ‌می‌دهند. شهردار منطقه به عنوان رئیس ستاد مدیریت بحران منطقه با حضور در این نشست‌ها با برنامه‌ها و چالش‌های پیش‌روی سازمان‌ها و نهاد‌های عضو ستاد آشنا می‌شود و طرح‌ها و راهکارهای بهبود ایمنی بررسی و ترسیم می‌شود.

ستاد‌ها همچنین برای توانمندسازی شهروندان برنامه‌های متنوعی را بر اساس هماهنگی با سازمان اجرا می‌کنند، برنامه‌هایی مثل آموزش‌های کوتاه مدت کمک‌های اولیه، اطفای حریق، خود امدادی و دگر امدادی که به توانمند‌سازی مردم می‌انجامد. از سوی دیگر ایجاد و پایدار‌سازی گروه‌های دوام در محلات توسط این ستاد‌ها انجام می‌شود. ستاد‌ها همچنین در حوادثمحدود مثل ریزش ساختمان حضور می‌یابند.

در ساختمان اصلي هر ستاد كه در پايگاه ويژه مديريت بحران منطقه برپا شده نزديك به ۵۲ قلم از وسايل مورد نياز امداد و نجات نگهداري ميشود و در عين حال دوره آموزش نحوه استفاده از اين وسايل به نيروهاي عملياتي و داوطلبان در همين ستادها برگزار ميشود.ستادها همچنين پايگاههاي مديريت بحران نواحي را تحت پوشش خود دارند.