آیین‌های باستانی مانند نوروز، ریشه در تمدن چند هزارساله و فرهنگ غنی ایران‌زمین دارد. آیینی که نشان از خردورزی، شناخت و درک عمیق نیاکان ما نسبت به جهان پیرامون خود و پاسداشت و احترام به محیط‌زیست، تاریخ و پیشینه فرهنگی این سرزمین دارد.
اما این روز‌ها با مشاهده حال ناخوش سرزمینم، ناخودآگاه این بیت از شعر شاعر نامدار پارسی، فردوسی بزرگ در ذهنم تداعی می‌شود که «به یزدان اگر ما خِرَد داشتیم، کجا این سرانجام بد داشتیم».
سال‌هاست که مردم ایران‌زمین تنها به پیشینه و تمدن چند هزار ساله خود در پاسداشت محیط زیست و میراث فرهنگی می‌بالند، چراکه در عمل با انجام کار‌هایی مانند به آتش کشیدن جنگل‌ها، قتل عام فجیع حیات وحش، رها کردن ده‌ها تن زباله در طبیعت، تخریب آثار تاریخی و صد‌ها اتفاق ناگوار دیگر، حرفی برای گفتن ندارند.
جولان تروریست‌های توریست‌نما در نوروز
دیگر نوروز نمادی از یک آیین باستانی برای ایرانیان نیست بلکه فرصتی برای جولان برخی تروریست‌های توریست‌نما برای تخریب محیط زیست و میراث فرهنگی کشور است.
اما ماجرای تعطیلات نوروز ۹۷ با تمامی تعطیلات در چند دهه اخیر متفاوت است. در این ایام ۱۵۰ هکتار از جنگل‌های شمال دچار حریق شده اند. یک گونه درحال انقراض به‌نام سیاهگوش در لواسانات بی‌رحمانه کشته شد، آتش به جان خواهرخوانده «چهل ستون» کاخ قاجاری سرهنگ‌آباد شهرستان زواره افتاد، کتیبه‌های آرامگاه فردوسی با نارنجک دستی دچار آسیب شدند، سد ۴۵۰ ساله شاه عباس صفوی در آستانه تخریب قرار گرفت و صد‌ها اثر تاریخی به محلی برای یادگاری‌نویسی و جنگل‌ها و ساحل‌های زیبای این سرزمین به سطل زباله تبدیل شدند. اما در بسیاری از این پرونده‌های تخریب، پای گردشگرانی غیرمسئول و نادان در میان است. گردشگرانی که هیچ‌گونه احساس مسئولیتی نسبت به سرزمین ندارند، به همین دلیل به میراث فرهنگی و محیط‌زیست خود بی‌مهابا می‌تازند. مسئولان نیز در این میان مانند همیشه غافلگیر می‌شوند. مسئولانی که چند دهه فرصت فرهنگ‌سازی، آگاهی و آموزش به مردم را برای گردشگری مسئولانه سوزانده‌اند.
توریست‌هایی آتش افروز
شاید به‌جرأت بتوان گفت، آتش‌سوزی جنگل‌های شمال کشور بدترین رویداد تلخ نوروز ۹۷ و به‌گفته برخی کارشناسان سال ۹۷ بدترین سال برای جنگل‌های ایران در چند دهه اخیر بوده است.
قاسم سبزعلی، فرمانده یگان حفاظت سازمان جنگل‌ها درباره آتش‌سوزی جنگل‌ها به ایسنا، گفت: «وسعت آتش‌سوزی‌های نوروز در منابع طبیعی استان‌های شمالی کشور نزدیک به ۱۵۰ هکتاربود که عمده آن در قسمت‌های جنگلی رخ داد.۱۰ درصد از این مساحت دچار آسیب جدی شد و سوخت اما در سایر نقاط جنگلی که دچار آتش‌سوزی شدند با اقدامات انجام شده برای اطفای حریق، خوشبختانه آسیب جدی به قسمت تنه‌ای درختان وارد نشد. آتش‌سوزی در جنگل‌های استان‌های گیلان، مازندران و گلستان اتفاق افتاده است که این آتش‌سوزی در گیلان وسعت بیشتری داشت همچنین حریق‌هایی به صورت پراکنده در کرمان، اصفهان و فارس اتفاق افتاده است که خوشبختانه وسعت بسیاری نداشت.
تمام این آتش‌سوزی‌ها عامل انسانی داشته که وضعیت جوی و وزش باد گرم تشدید کننده آتش‌سوزی‌ها بوده است. این عامل جوی در استان‌های شمالی سبب گسترش آتش شد، اما شروع آتش‌ها عامل انسانی داشت که برای طبخ غذا، شکار یا سهل‌انگاری دامداران اتفاق افتاد و وزش باد سبب می‌شد که آتش به مناطق صعب العبور برسد و کار اطفای حریق را سخت کند».
مرگ سیاهگوش، تراژدی محیط زیست
«سالی که نکوست از بهارش پیداست»؛ گویا امسال نیز قرار نیست حیات وحش ایران روی آرامش را ببیند. مرگ سیاهگوش گونه در خطر انقراض، تراژدی محیط زیست ایران در نوروز ۹۷ بود.
تراژدی که توسط گردشگران رقم خورده است. سیاهگوش ماده هنگامی‌که به همراه دو توله خود در حال عبور از کنار رودخانه بودند، توسط گردشگران با سنگ مورد حمله قرار می‌گیرند. سیاهگوش مادر نیز برای دفاع از توله‌ها حمله کرده است و گردشگران نیز با سنگ و چوب به جان حیوان افتاده و توله‌ها فرار کردند. متاسفانه حیوان بر اثر شدت ضربات سنگ و چوب دچار شکستگی فک، دندان‌ها و دنده‌ها و پارگی دیافراگم و در نهایت خونریزی داخلی شد و مرد.
سایه سیاه آلودگی بر سر تهران
یکی دیگر از اتفاق‌های ناگوار نوروز ۹۷ که در دهه اخیر بی‌سابقه بوده، آلودگی هوای پایتخت است. پایتخت‌نشینان در تعطیلات نوروز نیز همچنان در حسرت هوای پاک مانده‌اند.
وحید حسینی مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران در این‌باره گفت: «در دهه اخیر اندازه‌گیری آلاینده‌های جوی به صورت جدی با استناد به معیار‌های متداول جهانی در تهران انجام شده است و برآیند شاخص‌های کیفیت این دهه نشان می‌دهد نوروز ۹۷ آلوده‌ترین هوا را داشت. در شرایطی که هوای نوروز هر سال شامل باکیفیت‌ترین روز‌های سال بود و بیشترین روز‌های پاک سال را در خود جای می‌داد، امسال هوا روی بد خود را به پایتخت نشینان نشان داد و تا ۱۱ فروردین، پنج روز ناسالم برای گروه‌های حساس بود که این رکوردی منفی در ۱۰ سال اخیر است. براساس گزارش شرکت کنترل کیفیت هوای تهران، امسال هوای تهران یک روز پاک، هفت روز سالم و پنج روز ناسالم برای گروه‌های حساس بود».
آتش‌سوزی خواهرخوانده چهل ستون
میراث فرهنگی نیز از موج تخریب‌های نوروز ۹۷ در امان نمانده و خسارت‌های جبران ناپذیری به آن‌ها وارد شده است. آتش زدن کاخ قاجاری سرهنگ‌آباد شهرستان زواره دراستان اصفهان، مهم‌ترین آن است. کاخی که به خواهرخوانده چهل ستون مشهور است، توسط افراد ناشناسی به آتش کشیده شد.
مجموعه کاخ «سرهنگ‌آباد» در شهرستان زواره استان اصفهان یا همان شکارگاه «سهام‌السلطنه» در سال ۱۲۹۹ قمری توسط «مصطفی قلی‌خان سهام السلطنه عرب عامری» در دهستان سفلی از توابع بخش زواره اصفهان ساخته شده و نخستین گزارش تاریخی از این بنای ارزشمند را در سفرنامه حاج سیاح در سال ۱۲۹۶ قمری به دست آوردند.
شاید بتوان گفت: از یک قرن پیش تا همین یکی دو سال قبل، تلاش‌ها برای سرپا ماندن این بنا هنوز جواب نداده بود، اما بی تفاوتی‌ها تا امروز چیزی از عمارت «چهل ستون سرهنگ‌آباد» که زیباترین کاخ تاریخی باقی‌مانده در دل کویر به شمار می‌رود، کم نکرده است! بنایی که بی‌شباهت به «چهل ستون» اصفهان و باغ «عفیف‌آباد» شیراز نیست و سال‌هاست آن را خواهرخوانده «چهل ستون» اصفهان می‌دانند، چون ۲۰ ستون و حوضی که با سنگ‌های مرمر زیبا مقابل ایوان بزرگ عمارت قرار گرفته، در اثر انعکاس آب، ستون‌های چوبی ایوان در آب حوض به شکل «چهل ستون» دیده می‌شود. بنایی شاهانه که در دوره قاجار ساخته شد و به دلیل آب و هوای کوهستانی‌اش، «سهام‌السلطنه» دستور داد تا کوشک و شکارگاهی برایش در این مکان بسازند.
مرمت کاخ سرهنگ آباد از آبان سال گذشته با بودجه ۵۰۰ میلیون تومانی آغاز شده بود. در مورد این اثر تاریخی و زیبا می‌توان گفت که مجموعه کاخ سرهنگ آباد که به کوشک یا شکارگاه نیز معروف است، در روستای سرهنگ آباد ازتوابع دهستان سفلای بخش زواره و در ۷۶ کیلومتری شرق اردستان اصفهان قرار دارد. این عمارت در دامنه کوهستان زیبا و با طراوت و سبزی واقع شده و از دیرباز به عنوان منطقه‌ای ییلاق نشین مورد استفاده قرار می‌گرفته است».
مدیر کل میراث فرهنگی استان اصفهان در واکنش به آتش سوزی در کاخ سرهنگ آباد ضمن اظهار تاسف از اتفاق رخ داده، گفت: «مسببان این حادثه و معترضان به این بنای تاریخی تحت پیگرد قانونی قرار خواهند گرفت. بیش از ۸۰ درصد سازه چوبی کاخ سرهنگ آباد سوخته است. عملیات مرمت مجموعه تاریخی کاخ سرهنگ آباد زواره از نیمه اول سال ۹۶ با اعتباری بالغ بر پنج‌میلیارد ریال (۵۰۰ میلیون تومان) آغاز شده و تا پایان اسفند سال گذشته ادامه یافته بود. سال گذشته با توجه به اینکه این مجموعه تاریخی به مدت نزدیک به ۱۰۰ سال متروک مانده بود، طی توافق با مالکان که به سختی نیز حاصل شد کار مرمت با توجه به صعب العبور بودن منطقه و فاصله ۴۰ کیلومتری روستای سرهنگ آباد از مرکز شهر، تنها با اعتبارات دولتی آغاز شد و پس از اتمام مرحله اول مرمت در پایان اسفند سال گذشته پیمانکاران با نظارت اداره کل میراث فرهنگی، مجموعه را تحویل مالکان دادند».
حمله به کتیبه‌های فردوسی با نارنجک
موج تخریب آثار تاریخی به فردوسی نیز رسید. آرامگاه شاعر نامدار پارسی نیز از بغض و کینه نابخردان در امان نبوده و تخریب شده است. کتیبه‌های آرامگاه فردوسی با نارنجک دستی توسط افراد ناشناس دچار آسیب شده و تاکنون هویت تخریبگران مشخص نشده است.
آسیب به سد ۴۵۰ ساله شاه عباس صفوی
باوجود اینکه شورای تامین شهرستان بهشهر در استان مازندران حکم به ممنوعیت تردد از روی سد ۴۵۰ ساله شاه‌عباس صفوی داده است و برای جلوگیری از آسیب بیشتر به این سد، تردد هرگونه ماشین آلات سنگین از روی این سد ممنوع شده بود، اما متاسفانه در تعطیلات نوروزی به‌ویژه سیزدهم فروردین، گردشگران بیش از گذشته از بالای این پل تردد کرده و فشار‌های بسیاری را بر آن تحمیل کرده‌اند.
حالا فعالان محیط زیست بهشهر می‌گویند چرا مسئولانی که حکم به ممنوعیت تردد داده‌اند آن را اجرا نکرده و منطقه را به حال خود رها کرده اند؟ آیا تصویب قانون بدون اعمال آن، می‌تواند اثربخش باشد؟! به گزارش اسکان، حنیف رضا گلزار فعال محیط زیست در این‌باره گفت: «مجموعه کاخ و سد ۴۵۰ ساله شاه‌عباس‌صفوی، برج‌های دیده بانی، عمارت چهارتاقی داخل دریاچه، بقایای کاخ‌ها و حمام صفوی، فشارشکن‌های تاریخی آب و ... همه در داخل «پارک جنگلی عباس آباد» بهشهر قرار دارند. این مجموعه بی نظیر تاریخی، نیاز به نگاه و حراست ویژه‌ای دارد چرا که بخشی از میراث بشری است و متعلق به مردم بهشهر، مازندران یا حتی ایران نیست متعلق به کل بشریت بوده و در یونسکو ثبت شده است.
این مساله وظیفه ما را در صیانت و پاسداری از این سد و بنا‌های اطراف آن، دو چندان می‌کند. اما به جای این نگاه ویژه، حجم انبوهی از زباله و پلاستیک و نیز حجم گسترده‌ای از شاخ و برگ بریده شده درختان برای تامین هیزم، از بین بردن گسترده نو نهال‌ها و کوبیدگی خاک در پی ورود انبوه خودرو‌ها به جنگل و ... از دیگر آثار بر جای مانده از حمله مردم در روز ۱۳ نوروز به مجموعه عباس آباد بوده است».
این فعال محیط زیست تاکید می‌کند: «بر اساس حکم شورای تامین شهرستان بهشهر، برای جلوگیری از آسیب بیشتر به این سد، تردد هرگونه ماشین آلات سنگین از روی این سد ممنوع شده بود با این همه، متاسفانه در تعطیلات نوروزی به‌خصوص سیزده‌به‌در، گردشگران بیش از گذشته از بالای این پل تردد کرده و فشار‌های بسیاری را بر آن تحمیل کردند. به نظر می‌رسد فرمانداری محترم و اداره مسکن و شهرسازی و نیز آب منطقه‌ای بهشهر، مسئول انسداد مسیر هستند تا این ممنوعیت اعمال شود».
او همچنین تاکید کرد: «تردد خودرو‌ها از روی تاج سد، هیچ دلیل و ضرورتی ندارد چرا که انتهای جاده عبوری از روی تاج سد، به عرصه‌های ملی واگذاری به شخص حقیقی و اردوگاه فرهنگی و پایگاه اطفای حریق منابع طبیعی ختم می‌شود. در واقع آن سوی تاج سد به جز یک واحد قلیان سرا که به عرضه قلیان، پفک و چیپس می‌پردازد، هیچ‌گونه امکاناتی برای پذیرش گردشگر وجود ندارد و این رفت و آمد از روی تاج سد، بی‌هدف و بی مورد است».
گلزار با بیان کردن این مساله که گویا در «کتابچه طراحی پارک جنگلی عباس آباد»، ظرفیت سنجی برای حضور تعداد گردشگران سنجیده نشده یا اگر شده اجرا نمی‌شود، می‌گوید که این مجموعه هرگز گنجایش پذیرش این تعداد جمعیت و خودرو را در یک روز ندارد و پی و بنای این سد زنده، اما کهنسال، هرگز توان تحمل چنین وزن سنگینی را ندارد و به زودی دچار آسیب‌های جدی شده و اگر این روند تکرار شود از دست خواهد رفت».
او تاکید می‌کند که حتی جان افرادی که از روی جاده تاج سد عباس آباد عبور می‌کنند، ممکن است در خطر باشد.
گلزار با اشاره به این نکته که اعمال و اجرای قانون و نظارت‌ها بر این اجرا ناقص و نادرست است، می‌گوید: «دستگاهی که متولی اجرای این قانون است، باید پاسخگو باشد که چرا در روز ۱۳ فروردین، حجم بسیاری از خودرو از روی این سد کهن عبور کرده و فشار به ساختار و دیواره آن وارد کرده‌اند و حکم شورای تامین را نقض کنند. همچنین سوال ما این است که چرا حداقل یک بنر اطلاع رسانی درباره منع عبور ومرور در آن مکان نصب نکرده و راه را نبستند؟ زیرا مسافران از این ممنوعیت اطلاع نداشتند».
این فعال محیط زیست در ادامه هشدار داد: «اکنون در مجموعه عباس آباد بهشهر، علاوه بر فروش عرصه‌های ملی و تغییر کاربری آشکار آن و جدا از بحث آلاچیق‌ها و قلیان‌سرا‌هایی که در عرصه جنگلی ساخته شده و همچنین در کنار حجم عظیم زباله‌هایی که در آن جنگل تخلیه شده، تردد ماشین آلات، این سد را از بین خواهد برد».
گلزار درباره فایده‌های این سد برای مردم منطقه گفت: «علاوه بر ارزش‌های میراثی که می‌توان در مبحث گردشگری از آن بهره برداری اصولی کرد، این سد ۴۵۰ سال پابرجا بوده، آب ذخیره کرده و برای شالیزار‌های پایین‌دست آبرسانی کرده است، اما اکنون در چند سال به دلیل عدم رعایت قانون و عدم انجام وظیفه از سوی متولی، به این سد آسیب جدی وارد می‌شود».
این فعال محیط زیست از دادستان محترم بهشهر و اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی درخواست کرد تا در راستای پاسداری از میراث جهانی باغ عباس آباد بهشهر، هرچه سریع‌تر نسبت به مسدود ساختن جاده روی تاج این سد ۴۵۰ ساله اقدام فوری کنند».
سخن آخر
این جمله را بسیار شنیده‌ایم که جزعکس و ردپا، سعی کنیم مورد دیگری را در طبیعت از خود به‌جای نگذاریم. این جمله می‌تواند بهترین تعریف گردشگری مسئولانه باشد. گردشگری که در سال‌های اخیر در دنیا مورد توجه قرار گرفته و آموزش‌های بسیاری در این‌باره به گردشگران داده می‌شود. در گردشگری مسئولانه باید تلاش کرد تا پیامد‌های منفی زیست‌محیطی و میراث فرهنگی را به‌حداقل رسانده و به اقتصاد و بهبود معیشت بومیان کمک کرد. گردشگری که در نهایت توسعه پایدار و گسترش صنعت گردشگری را درپی دارد. برای آنکه دیگر شاهد فجایع تلخ و غم‌انگیز نوروز ۹۷ نباشیم، باید به سمت آموزش گردشگری مسئولانه به مردم حرکت کرد.
«آن روی سکه» در تخت جمشید، نوروز ۹۷
محوطه شمالی تخت جمشید انباشته از زباله‌های متعدد، حریم درجه یک این بنای جهانی را با بودجه اختصاصی ۱۸ میلیاردی به نمایش می‌گذارد.
