سرویس مذهبی افکارنیوز- بحث را در سه قسمت تقدیم می کنیم:
الف. شمارگان آیات علمی:
یوسف مروه تعداد آیات علمی قرآن را ۶۷۵ آیه می‌شمارد[۱] و محمد جمیل الحبال و مقداد مرعی الجواری تعداد آن‌ها را با احتساب موارد تکرار ۱۳۲۲ آیه می شمارند.[۲] که حدود ۲۰% کل آیات قرآن را شامل می‌شود.
برخی نویسندگان آیات علمی قرآن را در رابطه با علوم مختلف تقسیم کرده‌اند، آقای یوسف مروّه بر آن است که آیات در مورد علم پزشکی / ۶۱، فیزیک / ۶۳، کیهان‌شناسی / ۱۰۰، زمین‌شناسی / ۲۰، کشاورزی / ۲۱، زیست‌شناسی(حیوانات) / ۱۲، آفرینش و حیات / ۳۶، جغرافیا / ۷۳، هواشناسی / ۲۰، شیمی / ۹ و … در قرآن وجود دارد.[۳]
اما محمد جمیل الحبال و مقداد مرعی الجواری همین اعداد را متفاوت گزارش داده‌اند. برای مثال آیات فیزیک را ۱۳۸ و آیات شیمی را ۱۱ و زمین‌شناسی را ۶۹ مورد گزارش کرده‌اند.[۴]
البته به نظر می‌رسد که شمارگان مختلف آیات در این مبحثبر اساس دیدگاه‌های متفاوت در مورد مبانی تفسیر علمی و تعریف آیات علمی است. همان طور که وابسته به نظر مفسر در مورد دلالت آیه و تطابق آن با یافته‌های علوم تجربی است. هر چند که بسیاری از این تطبیق‌ها و دلالت‌ها مورد مناقشه قرار گرفته است.[۵]
ب: اقسام آیات علمی:
آیات علمی قرآن، آیاتی است که اشاره‌ای به مسائل طبیعی داشته باشد، اما این اشارات و گونه دلالت آن‌ها متفاوت است. از این رو آیات علمی قرآن به سه بخش قابل تقسیم است:
اول: اعجازهای علمی قرآن، یعنی رازگویی‌های علمی قرآن که در آیات به صورت واضح آمده است و در زمان نزول آیه کسی از آن اطلاع نداشته، بلکه مدت‌ها بعد از نزول آیه مطلب علمی آن توسط دانشمندان کشف شده است.[۶]
مثل اشاره عملی قرآن به نیروی جاذبه،[۷] حرکت‌های خورشید،[۸] لقاح ابرها[۹] و زوجیت عام موجودات[۱۰] و مراحل خلقت انسان[۱۱] که قرن‌ها بعد از نزول قرآن بشر به این مطالب علمی دست یافت. از این رو برخی مفسران قرآن این مطالب را اعجازهای علمی قرآن دانسته‌اند.
گاهی از آیات قرآن که به علم و عالمان اشاره می‌کند و دانش افزایی و دانشمندان را تشویق می‌کند، به عنوان آیات علمی قرآن یاد شده است. ولی به نظر می‌رسد که هر چند این آیات در راستا و مقدمه آیات علمی قرآن است و در رشد علوم بشری به ویژه در میان مسلمانان موثر بوده است، اما در زمره آیات علمی بشمار نمی‌آید چرا که حاوی اشارات علمی به مسائل طبیعی نیست
البته ادعاهای دیگری نیز در مورد اعجازهای علمی قرآن شده است که مورد نقد قرار گرفته است.[۱۲]
دوم: اشارات علمی شگفت‌انگیز قرآن: برخی آیات قرآن به مطالب علمی و قوانین جهان اشاره می‌کند که شگفتی هر خواننده‌ای را بر می‌انگیزد. اما از آنجا که این مطالب به صورت دیدگاه‌های غیر مشهور در مراکز علمی، توسط برخی دانشمندان مطرح شده بود، اعجاز علمی قرآن بشمار نمی‌آید. بلکه نوعی مخالفت با دیدگاه‌ها و نظریه‌های مشهور در علوم آن عصر بشمار می‌آید که شگفت‌آور است و دلالت بر عظمت علمی قرآن دارد.
از آن جمله، اشارات قرآن به حرکت زمین[۱۳] و پیدایش حیات از آب،[۱۴] و ممنوعیت آمیزش با زنان در حالت عادت ماهیانه،[۱۵] ممنوعیت شراب‌خواری[۱۶] و …
سوم: اشارات علمی اندیشه‌ساز قرآن: آیاتی که اشاره به آسمان، زمین، انسان، حیوانات و طبیعت می‌کند و انسان را به تفکر در آن‌ها دعوت می‌کند و گاهی آن‌ها را نشانه خدا و معاد می‌شمرد. ولی مطلب شگفت‌انگیز یا اعجاز آمیزی از ظاهر آیات قابل استفاده نیست، اینگونه آیات توجه انسان را به نمودهای آفرینش زیبای الهی جلب می‌کند و زمینه‌ساز رشد علمی بشر را، به ویژه در علوم تجربی، فراهم می‌سازد.
مثال: «أَفَلاَ یَنظُرُونَ إِلَی الْإِبِلِ کَیْفَ خُلِقَت»[۱۷]
«و آیا به شتر نظر نمی‌کنند که چگونه آفریده شده است!؟»
و نیز در آیات ۵ - ۶ - ۷ - ۱۰ - ۱۱ - ۱۳ - ۱۴ / سوره نحل به منافع حیوانات، نزول باران، رویش گیاهان رنگارنگ، دریاها و کشتی‌رانی در آن‌ها و فواید غذایی و زیور آلاتی که از آن‌ها بدست می‌آید، به عنوان نشانه‌هایی برای اندیشمندان اشاره می‌کند که به آفرینش گر جهان پی می‌برند و سپاسگزاری می‌کنند.[۱۸]
چهارم: گاهی از آیات قرآن که به علم و عالمان اشاره می‌کند و دانش افزایی و دانشمندان را تشویق می‌کند،[۱۹] به عنوان آیات علمی قرآن یاد شده است.[۲۰] ولی به نظر می‌رسد که هر چند این آیات در راستا و مقدمه آیات علمی قرآن است و در رشد علوم بشری به ویژه در میان مسلمانان موثر بوده است، اما در زمره آیات علمی بشمار نمی‌آید چرا که حاوی اشارات علمی به مسائل طبیعی نیست.
ج: تأثیر علوم تجربی در فهم آیات قرآن:
از آنجا که بیش از هزار آیه قرآن به مسائل طبیعی اشاره دارد، فهم و تفسیر آن‌ها ارتباطی ناگسستنی با علوم تجربی دارد،[۲۱] همان طور که برای رفع چالش‌های قرآن و علم، نیازمند آشنایی با نظریه‌های علوم تجربی هستیم؛ و از همین زاویه است که روش تفسیر علمی قرآن شکل گرفته و مفسران قرآن به ویژه در یک قرن اخیر، کم و بیش، از علوم تجربی به عنوان قرینه فهم و تفسیر آیات بهره برده‌اند و گاهی اعجازهای علمی قرآن را اثبات کرده‌اند.
البته این مطلب نیاز به روش‌شناسی خاص تفسیر علمی و رعایت معیارها و دوری از تحمیل و تطبیق‌های نابجای نظریه‌های علمی اثبات نشده بر قرآن و پرهیز از استخراج علوم و تفسیر به رأی دارد.
پی نوشت ها:
[۱]. العلوم الطبیعیة فی القرآن، یوسف مروّه، ص ۷۶ ۷۷.
[۲]. العلوم فی القرآن، محمد حمیل الحبال و مقداد مرعی الجواری، ص ۳۵ ۳۶.
[۳]. العلوم الطبیعیة فی القرآن، ص ۷۶ ۷۷.
[۴]. العلوم فی القرآن، ص ۳۵ ۳۶.
[۵]. نک: «پژوهشی در اعجاز علمی قرآن» و «درآمدی بر تفسیر علمی قرآن» از نگارنده و نیز «تفسیر علمی قرآن» ناصر رفیعی محمدی.
[۶]. نک: رضائی‌اصفهانی، پژوهشی در اعجاز علمی قرآن، ص ۸۵.
[۷]. رعد / ۲ و لقمان / ۱۰.
[۸]. یس / ۳۸ و رعد / ۲.
[۹]. حجر / ۱۲.
[۱۰]. رعد / ۲ و یس / ۳۶ و شعراء / ۷.
[۱۱]. مومنون / ۱۲ ۱۴ و حج / ۵ و غافر / ۶۷ و قیامت / ۳۷ ۳۹.
[۱۲]. نک: پژوهشی در اعجاز علمی قرآن، پیشین.
[۱۳]. نک: نمل / ۸۹ و …(صاحب تفسیر نمونه این مطلب را از اعجازهای علمی قرآن می‌شمارد، نمونه، ج ۱۵، ص ۵۶۸ ۵۶۹)
[۱۴]. نک: نور / ۴۵ و انبیاء / ۳۰(صاحب التمهید این مطلب را از اعجازهای علمی قرآن بشمار می‌آورد، التمهید فی علوم القرآن، ج ۶، ص ۳۶)
[۱۵]. نک: بقره / ۲۲۲ و تفسیر نمونه، ج ۲، ص ۹۳ ۹۴ و طب در قرآن، ص ۵۰ ۵۱.
[۱۶]. نک: مائده / ۹۰ ۹۱ و بقره / ۲۱۹.
[۱۷]. غاشیه / ۱۷.
[۱۸]. البته در میان آیات ۵ - ۱۷ سوره نحل برخی نکات علمی شگفت‌آور نیز وجود دارد که اینگونه مطالب به قسم بعدی ملحق می‌شود.
[۱۹]. نک: زمر / ۹، مجادله / ۱۱، طلاق / ۱۲ و …
[۲۰]. یوسف مروه ۶۴ آیه قرآن را که علم و علما را وصف می‌کند و آنان را تشویق می‌کند از آیات علمی قرآن شمرده است.(العلوم الطبیعیة فی القرآن، ص ۷۶ ۷۷)
[۲۱]. برخی مثال‌های آن در مبحثاقسام آیات علمی گذشت و برای اطلاع بیشتر نک: مدخل «روش تفسیر عملی قرآن» دانشنامه و درآمدی بر تفسیر علمی قرآن از همین نگارنده.
منبع: تبیان
