صید ترال سال هاست در بسیاری از کشور‌ها محدود شده است؛ در ایران نیز بسیاری از کارشناسان معتقدند صید ترال و بیشتر صید ترال کف می تواند تا حد زیادی به انواع گونه‌های آبزیان آسیب جدی وارد کند، اما در مقابل عده‌ای بر این عقیده هستند که صید ترال با وجود تمام معایبی که برای اکوسیستم آبی دارد نباید متوقف شود، اما روش صید ترال و چگونگی آن را در ادامه این گزارش از مدیر کل زیست بوم‌های دریایی جویا شدیم.
داوود میرشکار مدیر کل زیست بوم‌های دریایی در گفت‌وگو با خبرنگار باشگاه خبرنگاران جوان، اظهار کرد: با توجه به حساسیت‌های ویژه اکوسیستمی در خلیج فارس و همچنین اثرات نامطلوب تغییرات اقلیمی بر تنوع زیستی با صید ترال در خلیج فارس چه سنتی و چه صنعتی مخالف هستیم، اما به جهت آثار و تبعات اجتماعی ناشی از بیکاری جوامع محلی تنها صید سنتی میگو منوط به انجام ارزیابی ذخایر در ۳ استان ساحلی خلیج فارس (خوزستان، بوشهر و هرمزگان) در دو بازه زمانی ۳۰ تا ۴۵ روزه (صید تابستانه و صید پاییزه) و در دریای عمان بر اساس محدودیت زمانی و مکانی مشخص در خارج از آب‌های ساحلی با رأی حداکثری ارگان‌های ذیربط موافقت شد.
وی افزود: همچنین در جهت مدیریت کاستی‌ها و معضلات پیش آمده و شفافیت در بهره‌برداری مقرر شد دستورالعمل مشخصی با همکاری سه ارگان تخصصی سازمان حفاظت محیط زیست، سازمان شیلات ایران و موسسه تحقیقات شیلات ایران با عنوان دستورالعمل اجرایی مدیریت صید ترال در آب‌های خلیج فارس و دریای عمان تدوین شود.
میرشکار بیان کرد: در این دستورالعمل عمل تکالیفی برای سازمان شیلات ایران و موسسه تحقیقات علوم شیلاتی در ارتباط با انجام ارزیابی ذخایر سالانه با ارائه گزارش رسمی روند، محدوده زمانی و مکانی، میزان مجاز برداشت مناطق ممنوعه و... به تفکیک گونه‌ها تعیین شد، لذا تدوین دستورالعمل به منظور بهره مندی ضابطه‌مند و پایدار از ذخایر آبزیان دریا بوده تا دست متخلفان و زیاده خواران را از ذخایر ارزشمند کشور کوتاه کند.
مدیر کل زیست بوم‌های دریایی در رابطه با پیشنهاد حذف صید ترال و جایگزینی آن با روش‌های صید مناسب و سازگار با محیط زیست اظهار کرد: عمده‌ترین تهدیدات صید و صیادی در بخش زیست بوم‌های دریایی مربوط به تخریب مناطق حساس ساحلی دریایی و نابودی تنوع زیستی به علت استفاده از روش‌های مخرب صید (تور ترال، گوشگیر کفی و منوفیلامنت) و صید غیرمجاز و غیرمسئولانه است، در این میان صید به روش ترالینگ یک روش ماهیگیری است که در آن به وسیله کشیدن تور در آب توسط یک یا چند شناور، ماهیگیری صورت می‌گیرد. ترال را می‌توان بسته به چگونگی قرارگیری تور ترال در آب به کف و میانی تقسیم کرد.
چگونگی شرایط صید ترال
میرشکار گفت: محدوده کاربرد آن جهت صید تا اعماق بیش از ۲۰۰ متر می‌رسد. ترال میانی به عنوان نوعی ترال سطحی شناخته شده است که از آن برای صید ماهیانی مانند فانوس ماهیان یال اسبی و... استفاده می‌شود. همچنین این ترال کف نیز جهت صید آبزیان و ماهیان کف زی و نزدیک کف مانند میگو، روغن ماهی، ماهی مرکب کفشک ماهیان و... به کار می‌رود؛ ترال کف با کشیدن ابزار سنگین ماهیگیری در کف دریا تخریب‌هایی در مقیاس بزرگ در بستر دریا ایجاد می‌کند. همچنین می‌تواند منجر به شکستن آبسنگ‌های مرجانی، تخریب بستر‌های علفی، خسارت به زیستگاه‌های مهم، مرگ و میر گونه‌های در معرض خطر انقراض و از بین رفتن اکوسیستم‌های دریایی شود. ترال کف همچنین به میزان زیادی بیومس گونه‌های کف را کاهش و ترکیبات اجتماعات دریایی را تغییر می‌دهد، رسوبات را معلق می‌کند و سیکل بیو ژنوشیمیایی را که حامی کارکرد اکوسیستمی است، مختل می‌کند.
مدیرکل زیست بوم‌های دریایی تصریح کرد: لازم به ذکر است که عملکرد تور‌های ترال به صورت غیر گزینشی بوده و با صید طیف وسیعی از ماهیان (از لحاظ مطلوبیت عرضه در بازار و گستره معیار سنی آبزیان) موجب بروز تهدید جدی برای تنوع گونه‌ای و نقصان در توان بازسازی جمعیت آبزیان می‌شود. از دیگر اثرات نامطلوب صید به روش تراز بر محیط زیست دریایی صید گونه غیر هدف یا همان صید ضمنی است. روش صید ترال میانی ممکن است موجب صید ناخواسته پستانداران دریایی (دلفین، پورپویز و نهنگ) و سایر گونه‌های در معرض خطر انقراض شود.
میرشکار در ادامه گفت: در خصوص روش‌های مختلف صید ترال مطالعات نشان داده که صید ترال کف‌روب میگو بیشترین صید ضمنی را به همراه دارد، این روش صید به دلیل برهم زدن تعادل اکولوژیک در بسیاری از کشور‌های منطقه و اروپا با محدودیت‌های شدید و بعضاً ممنوعیت به کارگیری مواجه می‌شود.
شناورهای صید ترال در آب های جنوب ایران
وی بیان کرد: باتوجه به تخلفات مشهود برخی شناورهای صید ترال در آب‌های جنوب کشور در سال‌های اخیر علی رغم نارضایتی جوامع بومی و صیادان محلی باعث تهدید جدی به محیط زیست و کاهش ذخایر آبزیان شیلاتی و غیر شیلاتی و همچنین تخریب زیستگاه‌های بستر در آب‌های سرزمینی کشور شده و سازمان شیلات ایران طرح پیشنهادی امکان‌سنجی صید اختصاصی تون ماهیان به روش قلاب طویل (لانگ لاین) را که در آن مقرر شد نسبت به کاربری تعدادی از شناورهای کلاس کشتی ترال به صید تون ماهیان با روش لانگ لاین را اقدام کنند، پیشنهاد کرد.
میرشکار همچنین گفت: محدوده صید این شناور‌ها در طرح آزمایشی خارج از فاصله ۲۴ مایلی ساحل و در طول روز و در محدوده زمانی و مکانی مشخص و اعلام لحظه‌ای نقطه‌ای حضور شناور در طول زمان اجرای طرح تعیین شد. این دفتر با حذف صید ترال و جایگزینی آن با روش صید مناسب و سازگار محیط زیست موافق بوده و اجرای طرح آزمایشی یک ساله پیشنهادی روش لانگ لاین را مشروط به اینکه شناور‌ها قبل از عزیمت مجهز به سامانه vms باشند و اینکه حضور کارشناسی از سوی سازمان شیلات ایران و موسسه تحقیقات شیلاتی در طول زمان فعالیت الزامی باشد و ناظران سازمان محیط زیست بدون اطلاع قبلی نسبت به نحوه فعالیت صید بر روی شناور نظارت داشته باشند و همچنین ارائه راهکار عملی جهت کاهش صید ضمنی موافقت کرد.
قوانینی که حدود بیست سال است نقض شده اند
مدیرکل زیست بوم‌های دریایی اظهار کرد: از سال ۱۳۸۰ سازمان حفاظت محیط زیست و ادارات کل حفاظت محیط زیست استانی اقدامات مختلفی در خصوص کاهش اثرات صید ترال به منظور اعمال نظارت زیست محیطی و متوقف کردن صید به روش ترال در آب‌های جنوب ایران شامل انجام مکاتبات متعدد با مدیران وقت سازمان شیلات و ادارات کل شیلات استان‌ها مبنی بر اعلام آمار و نوع کشتی‌های ترالر، موقعیت صیدگاه، وضعیت صدور مجوز، میزان و ترکیب صید این کشتی ها، اعلام تخلفات و همچنین کاهش صدور مجوز صید ترال در آب‌های جنوب را داشته است و همچنین جلسات متعددی را در جهت کاهش و مدیریت صید ضمنی برگزار کرده است. همچنین انجام بازدید‌های میدانی از وضعیت صید کشتی‌های ترال و تهیه گزارشات مربوطه، در راستای کاهش اثرات زیست محیطی و همچنین کاهش تنش‌های اجتماعی و فشار بر جوامع صیادی را دنبال و طرح کاهش و تعدیل ناوگان ترال را پیگیری کرده که تعداد ۲۰ فروند کشتی ترال در آب‌های استان سیستان و بلوچستان تعدیل و نسبت به ابطال پروانه صید آن‌ها اقدام شد، اما هنوز هم بیش از ۱۰ فروند کشتی ترال در محدوده آب‌های این استان اقدام به صید ترال می‌کنند و در استان هرمزگان نیز نسبت به توقیف حداقل ۱۰ شناور ترال به دلیل تخلفات محیط زیستی اقدام شد.
میرشکار بیان کرد: همچنین جهت مدیریت کاستی‌ها و معضلات پیش آمده و شفافیت در بهره برداری مقرر شد دستورالعمل مشخصی با همکاری سه ارگان تخصصی سازمان حفاظت محیط زیست، سازمان شیلات ایران و موسسه تحقیقات شیلات ایران تدوین شود که پس از جلسات متعدد کارشناسی پیش نویس آن تهیه و در اختیار مراجع ذیربط جهت نهایی شدن قرار گرفت. در این دستورالعمل تکالیفی برای سازمان شیلات و موسسه تحقیقات علوم شیلاتی در ارتباط با ارزیابی ذخایر سالانه با ارائه گزارش رسمی روند محدوده زمانی و مکانی میزان مجاز برداشت مناطق ممنوعه و ... به تفکیک گونه‌ها تعیین شد.همچنین در مکاتبات متعدد بر ممنوعیت صید دو ساله ترال توسط مجلس محترم و اعلام آن به کارگروه ساماندهی سواحل و جزایر و همچنین اعلام موافقت معاونت دریایی بر ممنوعیت دو ساله صید ترال در صورت نظر موافق کارشناسان موسسه تحقیقات شیلاتی بر تاثیر این ممنوعیت بر تجدیدپذیری ذخایر تاکید شد.
وی افزود: در آیین نامه‌های تخصصی دستورالعمل مذکور بر رفع ایرادات وارده جهت رفع زیرساخت‌های نظارتی و درصد ترکیب صید هدف و صید ضمنی و استفاده از ادوات استاندارد صید و فعالیت شناورهای صنعتی فانوس ماهیان در بالاتر از ۱۲ مایل ساحلی و... به سازمان شیلات ایران تاکید شد.
میرشکار گفت: به طور کلی به لحاظ قانونی عدم وجود قانون بازدارنده در حوزه محیط زیست جهت جلوگیری از صید غیر مجاز و غیر مسئولانه و عدم اختیار قانونی یا اعمال نظر و نظرات سازمان حفاظت محیط زیست در خصوص صدور یا عدم صدور مجوز صید ترال و تعداد پروانه‌های صادره از سوی سازمان شیلات ، عدم اختیار قانونی سازمان حفاظت محیط زیست در نظارت بر نوع گونه‌های قابل صید در پروانه‌های صید و یا تعداد و میزان صید و سایر ممنوعیت‌ها و محدودیت‌های لازم و همچنین تضاد در نحوه برخورد با متخلفین این حوزه حسب قانون و آیین نامه حفاظت و بهره برداری آبزیان و عدم بازدارندگی آن از ضعف‌های قانونی محسوب می‌شود و این نقص بزرگی است که برآورد ذخایر، صدور مجوز و ناظر در این ارتباط همگی بر عهده یک ارگان بهره بردار باشد. لازم به ذکر است بر اساس قانون شکار و صید، امور مربوط به صید و نظارت بر آن تنها در تالاب‌ها (غیر از تالاب انزلی)، بر رودخانه‌ها و مناطق تحت مدیریت سازمان بر عهده سازمان حفاظت محیط زیست بوده و در سایر محدوده‌های دریایی و آب‌های آزاد بر اساس قانون حفاظت و بهره برداری از منابع آبزیان به سازمان شیلات ایران محول شده است.
مدیر کل زیست بوم های دریایی گفت: همچنین عدم وجود ردیف اعتباری پایدار در بودجه سازمان جهت حفظ و صیانت از محیط زیست دریایی کشور، کمبود و یا نبود اعتبار لازم و نیروی انسانی متخصص و آموزش دیده، نبود شناور مناسب و مجهز جهت انجام فعالیت‌های گشت و کنترل زیست محیطی در آب‌های ساحلی و دریایی، عدم تکمیل و ساخت پروژه احداث محیط‌بانی‌های ساحلی در شهرستان‌های استان‌های ساحلی جنوب کشور، عدم امکان استفاده از تکنولوژی‌های نوین در پایش محیط زیست دریایی همچون تصاویر ماهواره‌ای بروز و پهپاد به دلایل مختلف، عدم ایجاد دسترسی برای سازمان حفاظت محیط زیست جهت ردیابی و رصد شناورهای صیاد (سامانه‌های سجاد، vms و...) عدم ارائه آموزش‌های کافی از طریق رسانه‌های جمعی به مردم از دیگر مشکلات نظارت بر این فعالیت است.
وی تاکید کرد: با این حال سازمان حفاظت محیط زیست از تمام توان خود در استان‌های ساحلی برای رصد و جلوگیری از تخلفات با هماهنگی قوه قضاییه استفاده می‌کند و همچنین با برگزاری و همکاری در نشست‌های تخصصی سعی در حفظ و حراست ذخایر و اکوسیستم‌های کشور دارد.
اکنون با وجود مشکلات مطرح شده در حوزه محیط زیست باید منتظر تمهیدات مسئولان در راستای بهبود وضعیت صید ترال در کشورمان باشیم.
