طب سنتی ایران با در اختیار داشتن منابع غنی و پشتوانه علمی مناسب می‌تواند بسیاری از نیازمندی‌های نظام سلامت را رفع کند اما مراکز عرضه‌کننده مواد گیاهی که مردم طب سنتی را با این مراکز می‌شناسند باید بیش از پیش مورد توجه قرار گیرند.

به گزارش افکارنیوز به نقل از فارس، هدف از ارائه این گزارش بیان برخی مشکلات و تفکرات در مورد طب سنتی و نحوه فعالیت عطاری‌ها و تأکید بر لزوم ساماندهی مراکز عرصه مواد گیاهی است.
دارو‌های مورد استفاده در طب سنتی از نظر منشأ به سه دسته گیاهی، معدنی و جانوری تقسیم می‌شوند که در این گزارش آنچه مورد توجه قرار گرفته چگونگی عرضه دارو‌های گیاهی در چارچوب بهره‌گیری از طب سنتی بوده است.
کتاب معروف بوعلی سینای قانون، یک دایرة‌المعارف پزشکی است که در آن تمام مبانی عالی طب سنتی مورد بحثقرار گرفته است. شیخ در این کتاب در دو بخش به شرح گیاهان دارویی و دارو‌های مفرده طبیعی می‌پردازد.
ویژگی خاص ابن‌سینا در این کتاب این است که در بخش نخست در شش گفتار و دو جمله به طور مفصل و جامع درباره کیفیت اثر و تأثیر و خواص گیاهان و مواد طبیعی بحثکرده و مزاج دارو‌های مفرده، شناسایی قوای مزاج دارو‌ها را از راه آزمایش و قیاس، شناسایی اعمال دارو‌های ساده و چیدن دارو‌ها و نگهداری آن‌ها شرح داده است.
بخش دوم کتاب به شرح یکایک دارو‌های گیاهی و مواد طبیعی پرداخته شده و در این بخش بوعلی سینا ۷۰۰ ماده دارویی را به سه گروه مواد گیاهی، معدنی و حیوانی تقسیم ‌و به شرح موارد مصرف و خواص آن‌ها می‌پردازد.
لازم است با توجه به استفاده شیخ‌الرئیس و اطبای قدیم از گیاهان روییده شده در ایران و خاصیت‌های درمانی گیاهان و فراموش شدن این منابع گرانقدر که امروزه توجه جهانیان را به خود جلب کرده، جلوگیری شود.
رئیس دانشکده طب سنتی که داروساز بوده و دارای تخصص گیاهان دارویی است و حدود ۲۰ سال در زمینه طب سنتی مشغول آموزش و پژوهش بوده است از جمله بهترین افرادی بود که می‌توانستیم در ارتباط با مشکلات گریبان‌گیر طب سنتی و جامعه عطاری‌ها با وی گفت‌وگو کنیم.

* لزوم توجه به طب سنتی بدیهی است
رئیس دانشکده طب سنتی در پاسخ به سئوالی مبنی بر اینکه آیا طب سنتی می‌تواند در نظام سلامت وارد شود یا آیا کار‌کرد امروزی ندارد، گفت: نگاه به طب سنتی از یک منظر برقراری پل ارتباطی با گذشته مملکت است که در این برقراری ارتباط می‌توان به نسل امروز گفت گذشتگان شما که بودند و چگونه فعالیت کردند.
محمود مصدق اضافه کرد: بخش دیگر توجه به طب سنتی به دلیل کارکرد آن است و این سئوال مطرح است که آیا دنیای پیشرفته به طب سنتی، گیاهان دارویی و درمان‌های طبیعی توجه دارد در دنیایی که تکنولوژی‌های پیشرفته وجود دارد طب سنتی می‌تواند پاسخگوی نیاز‌ها باشد.
وی ادامه داد: با وجود همه خدمت‌های علم نوین پزشکی اما هنوز برای بسیاری بیماری‌ها تکنیک و روش مناسبی وجود ندارد و لزوم توجه به طب سنتی موضوعی بدیهی است.
رئیس دانشکده طب سنتی با بیان اینکه توجه به طب سنتی صحبت امروز و دیروز نیست، اظهار داشت: اعضای سازمان بهداشت جهانی ۳۰ سال گذشته در روسیه گرد هم آمدند و این نگرانی را مطرح کردند که علم امروزی پاسخگوی همه نیاز‌های بشر نیست و در نهایت توصیه عالمانه سازمان جهانی به همه کشور‌های عضو این بود که در نظام بهداشتی و درمانی خود از طب سنتی استفاده کنند.
وی افزود: ایران اگر در زمینه طب سنتی دارای رتبه نخست نباشد اما به لحاظ منابع مکتوب و تنوع جغرافیای در کنار کشور‌هایی همچون چین، هند، آمریکا که دارای اقلیم‌های متنوعی هستند در رتبه‌های برتر قرار دارد با این تفاوت که ایران با وسعت بسیار کوچک آن چه دیگران در وسعت بزرگ دارند را در اختیار دارد.

* طب مدرن در درمان بیماری‌های حاد قدرتمند‌تر است
مصدق در پاسخ به سئوالی مبنی بر اینکه آیا می‌توان از الف تا یای بیماری را در درون طب سنتی یافت، اظهار داشت: جواب به این سئوال منفی است و با توجه به اینکه دانش بشری در حال تکامل است طب مدرن در درمان بیماری‌های حاد قدرتمند‌تر از طب سنتی است.
وی اضافه کرد: امروزه زندگی بشر بسیار پر‌سرعت شده و افراد در صورت بیماری نیازمند درمان‌هایی هستند که به سرعت آن‌ها را به زندگی برگرداند بنابراین طب سنتی که ذات آن کند‌اثر‌بودن است در درمان بیماری‌های حاد خیلی مؤثر نیستند.
رئیس دانشکده طب سنتی افزود: قدرت طب سنتی در بیماری‌های طولانی‌مدت و مزمن از‌ جمله بیماری‌های قلبی، اعصاب و روان، پوست است و این طب در درمان بیماری‌های مزمن دارای توانایی‌های اثبات شده است.
وی اضافه کرد: لازم است در مراکز تحقیقاتی برای آنچه مدارک مستندی وجود ندارد بررسی‌های بیشتری انجام شود و این موارد در بسته نظام سلامت جایگزین شود.

* ضرورت پرهیز از دیدگاه‌های افراطی و تفریطی در ارتباط با طب سنتی
مصدق در پاسخ به این سئوال که طب سنتی تا چند درصد می‌تواند در نظام سلامت وارد شود، گفت: کارآمدی طب سنتی در بیماری‌های مزمن اثبات شده است زیرا طب سنتی دارای عوارض کمتری است اما باید از دیدگاه‌های افراطی و تفریطی در این خصوص پرهیز کرد.
وی با بیان اینکه طب سنتی توانایی پذیرش ۳۰ درصد بار بیماری جامعه امروزی را دارد، اظهار داشت: هم‌اکنون حدود ۵ درصد این ظرفیت برعهده طب سنتی است با ایجاد صنایع گیاهان دارویی، کارخانجات و سایر مراکز در ۱۰ سال آینده ظرفیت ۳۰ درصد قابل دستیابی است.
رئیس دانشکده طب سنتی ضمن اشاره به اینکه ۳۴۰ داروی مصوب با زمینه گیاهی از سال ۶۴ در وزارت بهداشت زمینه گیاهی وجود دارد که ۹۰ داروی آن به بازار آمده اما به لحاظ حجم چون طب سنتی به طور مناسب در آموزش پزشکی صورت نمی‌گیرد، جایگاه خاص خود را ندارد.

* صنعت گیاهان دارویی از آموزش پزشکی جلوتر است
وی صنعت گیاهان دارویی را از آموزش پزشکی جلوتر دانست و افزود: آموزش نسبت به درمان عقب‌تر است امید است در آینده شاهد استفاده عالمانه و عاقلانه طب سنتی در برخورد با بیماری‌ها باشیم.
مصدق با بیان اینکه در دو سال گذشته آموزش طب سنتی در مقطع تحصیلات تکمیلی شروع شده، اظهار داشت: محصولات دانشجویان در سال ۹۰ به جامعه وارد می‌شود همچنین باید توجه داشت که جامعه علمی موظف به ارائه دارو‌هایی دارای مدرک و مستند علمی است.
وی اضافه کرد: کنترل‌های لازم برای بسیاری از داروها انجام می‌شود مراکز تحقیقاتی نیز هر سال محصولات جدیدی را معرفی می‌کنند.
رئیس دانشکده طب سنتی در پاسخ به سئوالی که در مورد عرصه مواد گیاهی دارویی در عطاری‌ها سئوال شد، گفت: دارو دارای مشخصات خاصی است و باید در دارو‌خانه عرضه شود همچنین مردم باید بدانند که فرقی بین دارو شیمیایی و گیاهی در تولید، تحقیقات و ارائه به مردم نیست.

* جامعه عطاری نظام‌مند نیست
وی ضمن اشاره به اینکه جامعه عطاری نظام‌مند نیست، تصریح کرد: آنچه امروزه در جامعه عطاری مشکل‌ساز است دخالت مسئولان عطاری‌ها در تشخیص بیماری‌هاست در حالی که این موضوع خلاف صریح قانون و مسائل منطقی و انسانی است.
مصدق پزشک را تنها فرد مجاز به تجویز دارو دانست و اظهار داشت: دارو‌ها باید از دارو‌خانه و عطاری‌های که نظارت لازم بر آن‌ها اعمال می‌شود، تهیه شود زیرا نظام عطاری در واقع نظامی آموزشی است.
رئیس دانشکده طب سنتی اضافه کرد: نباید هر کسی که دلش خواست بتواند عطاری بزند بلکه باید این کار با ضابطه خاصی توسط وزارت بهداشت انجام شود.
وی افزود: هم‌اکنون عطاری‌ها زیر نظر بازرگانی هستند در حالی که باید این فعالیت‌ها توسط وزارت بهداشت کنترل شود و لازم است عطاری‌ها در بخش نظارت دارویی وارد شوند و آیین‌نامه‌هایی در این ارتباط تنظیم شود.
رئیس دانشکده طب سنتی خاطرنشان کرد: نظم بخشیدن به فعالیت عطاری‌ها ضرورت دارد و باید در پروسه مشخصی نظام عطاری به نظام داروخانه‌ای مدرن، منضبط و عالمانه تغییر داده شود.
به منظور کامل‌تر‌شدن گزارش و جویا‌شدن نظر داروسازان در مورد نحوه فعالیت عطاری‌ها با رئیس انجمن داروسازان استان گفت‌وگو کردیم.

* در اختیار قرار دادن دارو‌های گیاهی باید تحت نظارت باشد
رئیس انجمن داروسازان همدان نیزگفت‌: در همدان با بیان اینکه کسی منکر اثرات دارو‌های گیاهی نیست، اظهار داشت: امروزه دارو‌های گیاهی یکی از پایه‌های داروسازی است و سال‌های سال قسمت اعظم دارو‌ها راشامل شده است.
سیاوش جهان‌شاهی با تأکید بر اینکه در اختیار قرار دادن دارو‌های باید تحت نظارت انجام شود، گفت: نباید مرکز یا مغازه‌هایی باز شود که جوشانده‌های نامشخصی را به اسم دارو در اختیار بیمار بگذارند.
وی اضافه کرد: لازم است به شرایط نگهداری و ثبوت موادی که به عنوان داروی گیاهی استفاده می‌شوند، توجه شده همچنین مراکزی علمی به منظور استخراج دارو‌هایی با منشأ گیاهی فراهم شود.
رئیس انجمن داروسازان همدان در پاسخ به سئوالی مبنی بر اینکه هم‌اکنون چه تعداد از دارو‌های داروخانه را دارو گیاهی تشکیل می‌دهد، اظهار داشت: هم‌اکنون کمتر از ۱۰ درصد دارو‌های موجود در داروخانه گیاهی است و با تجویز پزشک در اختیار بیمار قرار می‌گیرد.
وی تصریح کرد: چنانچه گیاه به عنوان دارو محسوب شود تجویز خود‌سرانه آن درست نیست و لازم است از تجویز‌های خودسرانه گیاهان دارویی جلوگیری شود.

* برخورد قانونی با عطاری‌های تجویز‌کننده دارو ضرورت دارد
جهان‌شاهی در پاسخ به سؤالی در ارتباط با فعالیت عطاری‌هایی که اقدام به تجویز دارو‌های گیاهی می‌کنند، گفت: اگر برخی عطاری‌ها دارو برای بیماران تجویز می‌کنند باید از طریق قانونی با آن‌ها برخورد شود.
وی اضافه کرد: مرکز دانشگاهی مکان‌های عرصه دارو‌های گیاهی را نظارت نمی‌کنند و به طور معمول نظارت همواره برای مراکز قانونی مطرح است در حالی که نظارتی بر مراکز غیرقانونی وجود ندارد.
رئیس انجمن داروسازان همدان خاطر‌نشان کرد: خیلی از کشور‌ها از جمله چین دارو‌های گیاهی مصرف بالایی دارند و امید است با ساماندهی مراکز عرضه مواد گیاهی کشور ما نیز همچون گذشته در این زمینه پیشگام باشد.

* هیچ فردی غیر از پزشک حق تجویز دارو ندارد
یک دکتر دارو‌ساز دانشگاه علوم پزشکی همدان نیز با بیان اینکه هم‌اکنون عطاری‌ها به فروش گیاهان دارویی هستند، اظهار داشت: دارو‌های گیاهی دارو همانطور که از نامشان پیداست، دارو محسوب می‌شوند در حالی که هیچ عطاری حق ندارد داروی گیاهی بفروشد.
ایرج خدادادی اضافه کرد: گیاهی دارویی است که طی فرآیند‌های مختلف از گیاه دارویی تولید و در داروخانه به عنوان فراورده دارویی فروخته می‌شود.
وی بیان داشت: برخی عطاری‌ها نه تنها اقدام به فروش دارو‌های گیاهی می‌کنند بلکه داروهایی را به شکل ترکیب از جمله ژل و کپسول در آورده و به طور مثال عنوان داروی ضد چاقی و ضد ریزش مو به فروش می‌رسانند.
این دکتر دارو‌ساز دانشگاه علوم پزشکی همدان با بیان اینکه تنها پزشک مجاز به تجویز دارو است، تصریح کرد: هیچ شخصی به جز پزشک حق ندارد بیمار بپذیرد و اقدام به تجویز دارو کند چه رسد به اینکه دارو‌های خود‌ساخته را در اختیار بیماران بگذارد.
وی ضمن اشاره به اینکه هم‌اکنون منعی در خصوص فروش گیاهان داروی وجود ندارد، افزود: تعدادی از پزشکان در خصوص طب سنتی فعالیت می‌کنند زیرا این موضوع که کدام گیاه یا جوشانده چه گیاهی برای چه بیماری باید مصرف شود، در تخصص پزشک است.
خدادادی با بیان اینکه طب سنتی یکی از شاخه‌های مورد پذیرش دانش پزشکی است، اظهار داشت: پذیرش طب سنتی به معنی تجویز دارو‌های گیاهی در عطاری‌ها نیست و باید گیاهان موجود در عطاری‌ها بر اساس نظر پزشک در اختیار بیمار قرار گیرد.
وی ضمن اشاره به اینکه برخی مشکلات موجود در خصوص طب سنتی و دارو‌های گیاهی به دلیل سطح آگاهی پایین مردم است همچنین عطاری ها و سایر مراکز مجاز نیستند که راساً در ارتباط با تجویز دارو اقدام کنند.
دکتر دارو‌ساز دانشگاه علوم پزشکی همدان اضافه کرد: چنانچه افرادی دارای مدرک کارشناسی در مورد دارو‌های گیاهی هستند می‌توانند در باغ گیاهان دارویی و در تولید گیاهان دارویی همکاری داشته باشند و در این زمینه عرصه برای فعالیت‌ها فراهم است اما نمی‌توانند دارو تجویز کنند.

به منظور اطمینان از این موضوع که مشکل عطاری‌ها تنها به کشور ما اختصاص ندارد با پروفسور نور‌علی‌اف داروشناس مکتب فارماکولوژی سن پترزبورگ روسیه از جمهوری تاجیکستان گفت‌وگو کردیم.

* عطاری در تاجیکستان صنعتی مردمی است
داروشناس مکتب فارماکولوژی سن پترزبورگ روسیه در حاشیه برگزاری نشست علمی طب سنتی جشنواره حکمت سینوی در همدان با گفت‌وگو اظهار داشت: در مواردی کار تجویز دارو‌های گیاهی توسط افراد غیرمتخصص انجام می‌شود و در تمام بازار‌های تاجیکستان عطار‌هایی فعالیت می‌کنند.
پروفسور نور‌علی‌اف با بیان اینکه دولت از ادامه فعالیت عطاری‌ها دخالت و ممانعتی نمی‌کند، افزود: عطاری در تاجیکستان یک صنعت مردمی است و از آن بسیار استقبال می‌شود.
وی ضمن اشاره به اینکه با فرمان وزارت تندرستی تاجیکستان مرکز‌های طب سنتی تأسیس شده، گفت: این مراکز تمام معیار‌های قانونی را در نظر گرفته و نظارت شدیدی را اعمال می‌کند.

در ادامه به سراغ یکی از عطاری‌های استان رفته و جواب سئوالاتی را به دنبال پاسخ برایشان بودیم، دریافت کردیم و مطمئن شدیم که عطاری‌ها که در عطاری‌ها تجویز دارو صورت می‌گیرد.

* اینکه تجویز دارو گیاهی فقط توسط پزشک باشد را نمی‌پذیرم
مسئول یکی از مراکز پخش عرقیات گیاهی در گفت‌وگو با خبرنگار فارس در همدان اظهار داشت: امروزه مردم از مصرف دارو‌های شیمیایی خسته شدند و به سمت دارو های گیاهی رو آوردند.
حسین فتاحی ضمن اشاره به اینکه مصرف دارو‌های گیاهی به صبر و حوصله زیادی نیاز دارد، اضافه کرد: دارو‌های گیاهی برای اثر‌گذاری به زمانی بیش از دارو‌های شیمیایی نیاز دارند که تحمل این زمان برای افراد کم‌حوصله که علاقه‌مند به اثر‌گذاری سریع دارو هستند، جوابگو نیست.
وی در پاسخ به سئوالی مبنی بر اینکه بیشتر مراجعه‌کنندگان دارای چه بیماری‌هایی هستند، گفت: افراد دارای بیماری‌های قند، لاغری، افزایش شیر مادر، قلب، معده درد و برای از بین بردن جوش‌های صورت و درد‌های موضعی استفاده می‌کنند.
مسئول یکی از مراکز پخش عرقیات گیاهی در پاسخ به این سئوال که آیا اقدام به تجویز دارو گیاهی می‌کنید، اضافه کرد: تا جایی که در توان باشد راهنمایی و تجویز می‌کنم قند چربی خون سنگ کلیه معده درد و در فامیل هم امتحان کردم.
وی در پاسخ به سئوالی که در ارتباط با تحصیلات ایشان در مورد طب سنتی بود، گفت: تاکنون چند کتاب در ارتباط طب سنتی مطالعه کردم اما هیچ دوره آموزشی در این ارتباط نگذراندم اما چنانچه اگر دوره‌ای باشد مشتاقانه شرکت می‌کنم.
فتاحی در پاسخ به سئوال دیگری که بر تجویز توسط پزشک تأکید داشت، تصریح کرد: این موضوع که تجویز باید تنها توسط پزشک انجام شود را قبول ندارم.

آنچه ارائه شد تلاشی کوچک بود برای نشان دادن مشکلاتی که در مورد جامعه عطاری‌ها وجود دارد و اینکه طب سنتی و جامعه عطاری به توجه بیشتری نیازمند است.
امید است که مسئولان مربوطه برای ساماندهی به این موضوع که با سلامت جامعه در ارتباط است اقدامات لازم را انجام دهند.
ما نیز منتظر می‌مانیم …