اين روزها وقتي پدر و مادرها كتابهاي درسي فرزندانشان را ورق ميزنند، آهي ميكشند و با خود ميگويند "حيف شد كه درسهاي جذابي چون حسنك كجايي و كوكب خانم حذف شد "؛ اين افسوس و علامت سؤال را بهانهاي قرار داديم و به گفتوگو با معاون پژوهشي وزير آموزش و پرورش نشستيم.

به گزارش فارس؛ از گذشته‌ تاکنون " کتاب درسی " نقش همراه و کمک‌کار دانش‌آموزان را در جریان تعلیم و تربیت برعهده داشته است؛ هرچند نقش " معلم " در این میان با هیچ عنصر دیگری قابل مقایسه نیست اما نقش کتاب و خاطرات صفحه صفحه آن را نمی‌توان نادیده گرفت.

تغییرات محتوایی یا شکلی کتاب‌های درسی، تعداد و حجم آنها و نیز تأثیرات این موارد بر آموزش کودکان و نوجوانان از مهمترین مسائلی است که در رابطه با نقش و جایگاه کتاب‌های درسی همواره مورد توجه کارشناسان بوده است.

خو گرفتن دانش‌آموزان نسل پیشین با داستان‌هایی مانند «حسنک کجایی»، «کوکب خانم» و «تصمیم کبری» از نمونه این موارد است و این انس تا حدی است که حتی اظهار تأسف از حذف این داستان‌ها در کتاب‌هایی درسی توسط والدین وجود دارد.

اما گذر زمان و تغییر و و تحولات جامعه همگام با تکنولوژی روز، همانطور که در پیرامون ما به چشم می‌خورد به کتاب‌های درسی نیز وارد شده است بگونه‌ای که این روزها نه تنها محتوای کتب درسی به سمت تغییر اساسی می‌روند بلکه جنس کاغذی کتاب‌ها به سوی الکترونیکی شدن پیش می‌رود.

به رغم تمام این دانسته‌ها، به سراغ معاون وزیر آموزش و پرورش و رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی رفتیم و در گفت‌و‌گوی با وی به تشریح چرایی رفتن داستان‌ها و مطالبی مانند «حسنک کجایی» و «کوکب خانم» از میان دانش‌آموزان امروز پرداختیم.

*: آقای محمدیان، بحثی که مخصوصاً از سوی دانش‌آموزان نسل‌های قبل در رابطه با کتاب‌های درسی مطرح می‌شود، وجود برخی درس‌های شیرین با عناوین به یادماندنی در کتاب‌های گذشته به ویژه فارسی دوره ابتدایی است و این سؤال مطرح می‌شود که چرا آن درس‌ها حذف یا کم‌رنگ شده‌اند؟ ‌

* حجت‌الاسلام محمدیان: برخی از عناوین درس‌های قدیمی که برای ما حالت " نوستالُژیک "(دارای احساس درونی شیرین) داشته است امروز دیگر شاید چنین حالتی را نداشته باشد یعنی اگر امروز آن عناوین مطرح شود، تنها برای ما و شما آن حالت شیرینی را دارد و به خاطر همین حالت شیرینی است که گفته می‌شود چرا امروز این درس‌ها در کتاب‌های دانش‌آموزان وجود ندارند.

پاسخ این سؤال و دغدغه این است که اگر آن درس‌ها همچنان وجود داشته باشد، امروز دیگر برای بچه‌ها مفهوم نیست؛ برای توضیح بهتر این مسئله به چند درس از کتاب‌های فارسی دوره ابتدایی اشاره می‌کنم، مثلاً‌ درس «حسنک کجایی» حکایت یک بچه روستایی بود که به مدرسه رفته اما دیرکرده است، حالا گاو او یونجه و گوسفندش علف می‌خواهد و همه حیوانات منتظر او هستند تا بیاید و به آنها رسیدگی کند.

خوب الان دیگر آن سبک زندگی روستایی وجود ندارد که دانش‌آموزان با این مفاهیم ارتباط برقرار کنند یا بعضی از بازی‌های که درآن موقع مرسوم بود امروز دیگر وجود ندارد همچنین شرایط زندگی‌های تشریح شده در درس‌هایی مثل «کوکب خانم» در آن زمان برای ما موضوعیت داشت و امروز که به یاد آن می‌افتیم هنوز برای ما شیرین است.

آن زمان درس‌های وجود داشت که با حال و هوا و فضای زندگی آن روز تنظیم شده و نوشته شده بود اما امروز آن فضا دیگر وجود ندارد، به طور کلی، امروز تعاملاتی در زندگی دانش‌آموزان وجود دارد که در کتاب‌های گذشته وجود نداشته و البته این تعاملات جدید در کتاب‌های امروز دانش‌آموزان نیز وارد نشده است و باید برای آنها فکری شود.

*: لطفا با مثالی توضیح دهید؟

*حجت‌الاسلام محمدیان: در رابطه با تغییر نوع تعاملات زندگی امروز، می‌توان به داستان «خانواده آقای هاشمی» در کتاب تعلیمات اجتماعی سوم ابتدایی نیز اشاره کرد؛ این کتاب و داستان آن، بیانگر شیوه زندگی در دهه ۶۰ و ۷۰ است اما در حال حاضر که از دهه ۸۰ رد شده‌ و به دهه ۹۰ وارد شده‌ایم، در طی این ۱۰ سال اتفاقات و تحولاتی در روابط جامعه روی داده است که دیگر در محتوای این درس وجود ندارد.

مثلاً این خانواده در مسیر حرکت خود از کازرون به تهران تا نیشابور، سوار اتوبوس و قطار شده‌اند و با پُست و تلفن نیز سر و کار داشته‌اند. دیدنی‌های آنها نیز همان‌هایی است که در آن سال‌ها در شهر تهران بوده است اما امروز در سال ۹۰ علاوه بر نمادهایی مانند " مترو و برج میلاد "، مردم تهران نیز مثل هرجای دیگری با ایمیل و اینترنت سر و کار دارند یعنی از وسایل ارتباطی جدید بهره‌مند شده‌اند، بنابراین اگر در آن زمان به دنبال این بوده‌ایم تا به دانش‌آموز مفهوم نامه‌ نوشتن و ارسال از طریق پُست برای «درخواست کردن» را یاد بدهیم، امروز چون در فضای دولت الکترونیک قرار داریم، برای ارائه این مفهوم باید از مفهوم ایمیل و امثال آن استفاده کنیم.

این فضا‌های کاری جدید باید وارد کتاب‌های درسی شود که البته کمبود آنها احساس می‌شود و این کمبود نیز به خاطر محتوایی است که به نظر می‌رسد باید وارد کتاب‌ها کنیم، اما واقعیت این است که تغییراتی از این دست کمتر اتفاق افتاده است.

*: به نظر شما این تغییرات تنها در سبک زندگی و تعاملات روزمره بوده است؟ و آیا نباید در کتاب‌های درسی نگاه اینچنینی باشد؟

* حجت‌الاسلام محمدیان: البته باید بگویم اینگونه هست و ما به این موضوع در تمام کتاب‌های درسی توجه داریم. بگذارید به درس «ریاضیات» اشاره کنم مثلاً الان برخی از پایه‌های معادلاتی ما به صورت " محاسبه‌ای " است یعنی اگر در سال‌های دانش‌آموزی می‌خواست عدد یک رقمی را بیاموزد.

برای مثال به او می گفتند که «فلانی پنج ریال داشت و دو عدد مداد خرید؛ اگر بخواهد چهار تا مداد بخرد به چند ریال احتیاج دارد؟» اما باید توجه داشت که امروز دیگر پنج ریال در عُرف معاملاتی ما ارزش اعتباری ندارد و دانش‌آموز امروزی در فضای ذهنی دیگری است و او نیز می‌داند که با پنج ریال خودکار و مداد نمی‌دهند و اصلاً این سکه‌ها در خرید و فروش‌های امروز وجود ندارد، از طرفی نمی‌توانیم عدد موجود در مثال‌ها را بالاتر ببریم و بگوییم «فلانی ۱۰۰ ریال داشت» چون مفهوم دهگان و صدگان برای دانش‌آموز اول ودوم ابتدایی ناشناخته است.

بنابراین باید در این کتاب‌ها نیز تغییراتی متناسب با ویژگی‌های زندگی امروز ایجاد کنیم که البته تاکنون این تغییرات ایجاد نشده است اما باید به این سمت حرکت کنیم.

*: از نظر استانداردهای سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی یک کتاب درسی هرچند سال یکبار باید تغییر اساسی و محتوایی داشته باشد؟
‌
* حجتالاسلام محمديان: براساس استانداردي كه چندسال پيش در جريان تدوين طرحواره فرايند توليد كتاب پيشبيني شده است، هركتاب درسي بايد هر پنج سال يكبار تغيير يابد؛ به گونهاي كه هر پنج سال يكبار بايد يك ارزشيابي كلي از فرايند تدوين كتابهاي درسي داشته باشيم و پس از نهايي شدن كار نيز در داخل كتاب قيد كنيم كه اين كتاب تا پنج سال اعتبار دارد؛ البته اين موضوع نميتواند براي همه كتاب ها مصداق داشته باشد چرا كه در رابطه با هر كتاب بايد ملاحظاتي صورت گيرد كه اين ملاحظات بر اساس نيازهاي جامعه دانشآموزي و ميزان پاسخگويي آن كتاب به اين نيازها صورت ميگيرد.