با گرم شدن هوا و نزدیک شدن به فصل بهار زنگ خطر برای کسانی که به آرژی و حساسیت فصلی مبتلا هستندف کم‌کم به صدا درمی‌آید. حساسیت از آن جمله بیماری‌هایی است که تقریبا درمان قطعی برای آن وجود ندارد؛ اما با رعایت نکاتی می‌توان آن را کنترل کرد یا از تشدید آن جلوگیری کرد. در آستانه بهار و شروع حساسیت‌های این فصل، با دکتر «سید علیرضا مهدویانی» فوق‌تخصص آسم و آلرژی و دکتر «محمدحسین صالحی» متخصص داروهایی گیاهی گفت‌وگو کردیم و از آن‌ها از راه‌های شیمیایی و گیاهی کم کردن علائم این بیماری شایع، پرس‌وجو کردیم.
دکتر مهدویانی اول از همه آلرژی را برای ما تعریف میکند: «آلرژی به طور کلی افزایش پاسخ‌دهی سیستم ایمنی بدن به عواقب یا آسیب‌های محیط بیرونی است که به طور نرمال برای بدن ضرر ندارند. بسته به اینکه کدام ارگان از بدن دچار این افزایش پاسخ‌دهی است، ما با انواع بیماری‌های آلرژی روبهرو هستیم. برای مثال اگر افزایش پاسخ‌دهی بدن در دستگاه گوارش اتفاق بیفتد ما با آارژی‌های غذایی روبهرو هستیم. اگر در پوست اتفاق بیفتد، با انواع آلرژی‌های پوستی مانند اگزما روبهرو هستیم. اگر در مجاری تنفسی فوقانی اتفاق بیفتد، همان آلژی بهاره و اگر در مجاری تنفسی تحتانی این افزلیش پاسخ‌دهی به وجود بیاید، با بیماری آسم مواجه هستیم. در فصل بهار ما با تعداد زیادی از بیماران روبهرو هستیم که با علائم عطسه، آبریزش بینی، سرفه، اشک چشم به ما مراجعه می‌کنند. در حقیقت این بیماران مبتلا به همان آلرژی فصلی یا آلرژی بهاره هستند.» یکی از شایع‌ترین انواع آلرژی‌ها هم که الان به فصل آن در حال نزدیک‌تر شدن هستیم، همین حساسیت بهاره است. علائم آلرژی می‌تواند از علائم خفیف مانند آبریزش بینی، عطسه، خارش چشم شروع شود تا شدیدترین فرم آن که تمام ارگان‌ها درگیر می‌شوند.
چه عواملی باعث حساسیت فصلی می‌شوند؟
حال با این مقدمه باید دید چه عواملی به حساسیت فصلی منجر می‌شود. عضو هیئت علمی دانشکده پزشکی دانشگاه شهید بهشتی اینگونه به این سوال پاسخ می‌دهد: «در مورد آلرژی بهاره هم با تشدیدکننده‌ها یا شعله‌ورکننده‌ها روبهرو هستیم که این علائم محرک عبارت هستند از : گرده‌های گیاهان (درختان، علف‌های هرز و چمن‌ها) در فصول مختلف گیاهانی که باعث حساسیت می‌شوند، متفاوت هستند. مثلا در بهار بزرگترین عامل حساسیت درختان هستند. در فصل تابستان معمولا بیشترین آلرژی به چمن یا علف‌ها برمی‌گردد و در انتهای تابستان و پاییز شایع ترین آلرژن (حساسیت‌زا) گرده گیاهان علف های هرز هستند.
با تغییر شرایط آب‌وهوایی کره زمین الگوی فصل‌ها هم کمی به هم خورده است. بنابرابن می‌توانیم نتیجه بگیریم که شروع علائم آلرژی بهاره، می‌تواند از شهری تا شهری دیگر متفاوت باشد. به عنوان مثال در مناطق جنوبی کشور معمولا زودتر با فصل بهار و گرم شدن هوا روبهرو هستیم و به طور کلی با گرم شدن هوا معمولا از اوایل اسفند شاهد این حساسیت‌ها هستیم.»
روش‌های شیمیایی مقابله با حساسیت
دکتر مهدویانی معتقد است اولین گام در درمان یا کاهش علائم آلرژی تشخیص موارد حساسیت است؛ پس ابتدا باید به پزشک متخصص آلرژی مراجعه شود . «این افراد با مراجعه به متخصص در صورت لزوم تست های مخصوص آلرژی انجام می‌دهند. پس از تست آلرژی متوجه می‌شوند که به چه گرده‌ها و مواد غذایی حساسیت دارند که اقدامات لازم درمانی برای آن‌ها صورت بگیرد.مثل تمام بیماری‌های دیگر در آلرژی هم پیشگیری در اولویت است. راه‌های مقابله با این عوامل آلرژن باید صورت بگیرد. اگر علیرغم این پیشگیری‌ها باز هم علائم وجود داشت، باید راه‌های درمانی پیگیری شود که شامل انواع قرص‌های ضد آلرژی و اسپری‌ها می‌شود.»
درمان شیمیایی کافی نیست
دکتر صالحی ضمن اینکه معتقد است داروهای شیمیایی راه‌حل قطعی آلرژی نیست، استفاده از گیاهان دارویی را توصیه میکند: « دو نوع حساسیت به هوا وجود دارد که ممکن است به فرد به سرما یا گرما حساسیت داشته باشد. الان ما در حال وارد شدن به فصل بهار هستیم که بیشترین حساسیت‌ها، حساسیت‌هایی هستند که با گرده گیاهان شروع می‌شود. در حساسیت‌های فصلی، موارد غیردارویی باید بیشتر رعایت شود؛ چون همیشه نمی‌توان تمام مشکلات را تنها و تنها به عهده دارو بگذاریم وشاید مسائل غیردارویی کمک بیشتری بکنند.»
آویشن بهترین داروی گیاهی ضدآلرژی
استاد دانشکده داروسازی دانشگاه تهران می‌گوید دو دسته دارو برای کنترل آلرژی وجود دارد: «داروهایی برای مقابله با حساسیت وجود دارند. یک دسته از این داروها، داروهای شیمیایی و آنتی‌استامین‌ها هستند که آستامین‌های در خون را خنثی می‌کنند و فرد به حالت عادی برمی‌گردد. منتها این چاره ای نیست که در تمام طول عمر به افراد توصیه کنیم و در زمانی که بیماری تشدید می‌شود و تحمل آن برای فرد دشوار می‌شود، داروهای شیمیایی تجویز می‌شود. علاوه بر درمان‌های شیمیایی یک سری درمان‌های گیاهی برای کنترل آلرژی وجود دارد. یکی از قوی‌ترین این داروها، «آویشن» است. آویشن دارای خاصیت آنتی‌استامین خوبی است که به دو شکل می‌توان آن را استفاده کرد. روش اول، روش سنتی و به صورت دم‌کرده آن به صورت تنها یا همراه با سایر گیاهان معطر مثل پونه و نعناع است. در این روش باید آویشن را در آب جوش به مدت 20 دقیقه روی بخار گذاشته شود؛ بدون اینکه بجوشد و اسانس آن تبخیر شود؛ چون که خاصیت آن کم می‌شود. برای خوش‌طعم شدن این دمنوش هم می‌توان از نبات یا عسل استفاده کرد. حالت دوم هم که کار را برای افراد راحت کرده و افراد به سادگی می‌توانند از آن استفاده کنند، نوع صنعتی آن به صورت شربت است.»
عسل حساسیت‌زا نیست
عسل خود یک ماده ضدحساسیت و ضدمیکروب قوی است؛ اما گاهی اوقات برای افرادی ایجاد آلرژی میکند. علت این امر را دکتر صالحی اینگونه توضیح می‌دهد: «عسل برای برخی موجب حساسیت می‌شود و به همین دلیل گمان می‌شود که خود عسل حساسیت‌زاست. در حالی که عسل ماده‌ای ضد سرفه و ضدمیکروب و خلط آور است که برای بیماری‌های مثل آسم و سرماخوردگی اثرات خوبی دارد و یک داروی ضدحساسیت خوبی است؛ اما چرا در مواردی باعث حساسیت می‌شود؟ در جواب این سوال باید گفت به هیچ عنوان این حساسیت مختص عسل نیست. چون عسل ترکیبی از انواع و اقسام قندها و ویتامین‌هاست؛ اما چون عسل از زنبور عسل که روی گرده‌های گیاهان می‌نشیند، تهیه می‌شود، ممکن است گرده‌ها به دست و پای این زنبورها بچسبد و وارد عسل شود و همین باعث تحریک حساسیت شود. این عسل‌ها اگر از فیلترهای مناسب و نفوذناپذیر بگذرد، این صافی می‌تواند تمام این گرده‌ها را بگیرد و عسلی که صاف می‌شود، عسل بدون گرده‌های گیاهان باشد. این عسل مطلقا ایجاد حساسیت نمی‌کند.»
زرددچوبه و دارچین هم ضدحساسیت هستند
متخصص گیاهان دارویی می‌گوید که ممکن است برخی مواد که به ظاهر ضدحساسیت باشند، برای عده کمی حساسیت‌زا باشد: «ممکن است خیلی از مواد ضدحساسیت برای عده کمی ایجاد حساسیت کند. «یکی از موادی که ضدحساسیت است؛ اما در تعدادی از مردم ممکن است حساسیت ایجاد کند، «زردچوبه» است. زردچوبه یکی از مواد ضدحساسیت خوبی است. «دارچین» یکی از دیگر از این مواد ضد آلرژن است. بوته گیاه افدرا که البته باید از فرآورده دارویی آن استفاده کرد. انگور در استثنا مواردی ایجاد حساسیت میکند اما جزو گیاهان ضدحساسیت شناخته شده است. این ها موادی هستند که به شکل غذایی یا دارویی از آن‌ها می‌توانیم استفاده کنیم. این گیاهان را می‌شود در برنامه غذایی روزانه قرار داد؛ چون تاثیر گیاهان دارویی مثل داروهای شیمیایی نیست و باید تجمیع داروهای گیاهی با هم استفاده شوند تا قدرت آن‌ها بالا برود.»
بخور نعناع معجزه میکند
یکی دیگر از روش‌های موثر کنترل حساسیت مرطوب نگه داشتن محیط زندگی و بخور دادن است: «اصولا در حساسیت‌ها عوارض و علائمی مثل آبریزش بینی و سرخی چشم و عطسه وجود دارد؛ اما عارضه‌ای که تقریبا به طور عمومی در اکثر افراد وجود دارد، گرفتگی مجاری تنفسی به‌خصوص بینی است؛ بنابراین بهترین چیزی که می‌تواند این گرفتگی را به طور موقت از بین ببرد، بخور با گیاهانی است که دارای اسانس و رایحه هستند. منتها بعضی اسانس‌ها به برخی دیگر ترجیح دارند. درست است همه گیاهان اسانس دارند؛ اما ما به افراد توصیه نمی‌کنیم از مثلا از اسانس گل رز استفاده کنند؛ چون خود رز حساسیت‌زاست. بهترین گیاه برای آلرژی «نعناع» است. یا گیاهان دیگری مثل «مورد» و «اکالیپتوس». اکالیپتوس از گیاهانی است که از قدیم مورد استفاده قرار می‌گرفته؛ اما در سال‌های اخیر چون خود این گیاه، حساسیت‌زایی اش زیاد است و به‌ویژه در محیط‌های مسکونی برای نوزادان می‌تواند حساسیت‌زا باشد، کمتر استفاده می‌شود و فرآورده‌های نعناع جای آن را گرفته است. حتی قطره‌ای وجود دارد به نام «منتون» که از روغن نعناع تولید شده و همه از نوزادان تا بزرگسالان بدون هیچ دغدغه‌ای می‌توانند از آن استفاده کنند. برای نوزادان هم می‌توان آن را در کنار بالششان قرار داد؛ چراکه تبخیر آن باعث تنفس راحت برای نوزاد می‌شود.» بخور باعث رفع گرفتگی بینی می‌شود و وقتی گرفتگی بینی برطرف شود، به همان میزان سرفه و عطسه و آبریزش هم کمتر می‌شود.
حساسیت را جدی بگیرید
دکتر صالحی هم معتقد است درمان دارویی و گیاهی قطعی برای آلرژی وجود ندارد و فرد باید سبک زندگی زندگی خود را تغییر دهد و در گام اول هم باید تشخیص دهد به چه چیزهایی حساسیت دارد و حتی الامکان از آن‌ها اجتناب کند. «غذایی نیست که به افراد دارای آلرژی بدهیم و حساسیت آن‌ها برطرف شود؛ اما برعکس غذاهایی هستند که باید از خوردن آن اجتناب کنند. درواقع فرد در قدم اول باید شناسایی بکند که به چه چیزهایی حساسیت دارد و آن‌ها را مصرف نکند. باید بدانید که داروهای گیاهی درمان قطعی آلرژی نیستند. افراد باید رعایت‌هایی بکنند که تا جایی که ممکن است شدت و تعداد دفعات حساسیت کمتر شود و بعد با داروهای شیمیایی و گیاهی باقی‌مانده آن را کاهش بدهند. مکانیسم حساسیت به گونه‌ای است که اگر هر چه تعداد آن بیشتر شود، قدرتمندتر می‌شود و فرد به همان نسبت به آن آسیب‌پذیرتر می‌شود. البته علم امروز در مواردی توانسته حساسیت را درمان کند. به این صورت که از همان ماده‌ای که فرد به آن حساسیت دارد، واکسن‌هایی مخصوص آن فرد خاص تولید می‌کنند و فرد را نسبت به آن مواد آلرژی‌زا مقاوم می‌کنند که البته پروسه این روش درمانی زمان‌بر است.»
نکات کلی برای مبتلایان به آلرژی فصلی
در آخر به یک سری نکات کلی درباره برخورد با حساسیت در فصل بهار اشاره می‌کنیم که اگر شما هم دارای حساسیت هستید، رعایت این نکات کمک بزرگی به شما در کاهش علائم آلرژی میکند:
_ حتی‌الامکان روزهای بادی و طوفانی از منزل خارج نشوید.
_ بعد از فعالیت‌های روزانه دوش بگیرید.
_ بیشتر فعالیت های خود و به‌خصوص فعالیت‌های ورزشی را به اواسط روز موکول کنند؛ چون بیشتر عوامل آلرژی‌زا در ابتدا و انتهای روز وجود دارند.
_ در زمان رانندگی شیشه‌های اتومبیل پایین را پایین بکشید.
_ در محیط های پردرخت و درنتیجه پرگرده کمتر قرار بگیرید.
_ تا جایی ممکن است از ماسک استفاده کنید. درست است که ماسک نمی‌تواند مانع ورود ذراتی مثل ریزگردها شود؛ اما می‌تواند سد خوبی در برابر گرده‌های گل که دانه‌های درشت‌تری دارند، باشد.
_ حتی‌الامکان مراقب باشید که سرما نخورید! برای همین از سرد و گرم شدن و در معرض مستقیم کولر قرار گرفتن، پرهیز کنید.
_ مراقب باشید در خانه یا حیاط محل زندگی خود گل‌ها و گیاهان آلرژی‌زا وجود نداشته باشد. ممکن است سال‌ها به گیاهی حساسیت داشته باشید و خود از آن اطلاع نداشته باشید. این گیاهان هم به صورت آپارتمانی و هم به صورت درخت باشد و وجود یک عدد از این ها در خانه یا محل کار و حتی در مسیر رفت‌وآمد، می‌تواند موجب حساسیت شما شود. درخت چنار و افرا، چمن، مَرغ، شمشاد و تمام گیاهانی که اسانس دارند، می‌توانند آلرژن (حساسیت‌زا) باشند.
_ سنت حسنه «خانه‌تکانی» را از یاد نبرید؛ چرا که این کتر باعث از بین رفتن آلرژن‌ها می‌شود. آلرژنی به عنوان مایت که در گردوغبار خانه موجود است، با این روش از بین می‌رود.
