به گزارش ایرنا ،در بیروت با 'مسعود اسداللهی' كارشناس برجسته مسائل خاورمیانه و استاد دانشگاه است كه سالهاست وقت خود را به پژوهش و تحقیق درباره لبنان و بویژه جنبش حزب الله اختصاص داده است.

** تاثیر مذاهب و گروه های سیاسی بر بافت اجتماعی و فرهنگی لبنان

لبنان با تمامی کشورها فرق دارد و قابل مقایسه با هیچ کشوری نیست. این کشور با وجود مساحت کم و جمعیت چهارمیلیونی، دارای تنوع دینی، مذهبی، قومیتی، احزاب، گروه‌ها، و رسانه هایی است که مشابه آن را در هیچ کجای دنیا نمی توان دید.

لبنانی ها از نظام کشورشان به عنوان ' نظام طایفه ای ' نام می برند؛ البته این طایفه به معنی دینی و مذهبی است نه قومی و نژادی.

** ایرانی ها تنها به لحاظ سیاسی لبنان را می شناسند

تصور اکثریت ایرانی ها از لبنان به دلیل مطالب منعکس شده در رسانه‌ها محدود به مسائل سیاسی است، آنها بیشتر مسائل سیاسی و بحثمهم مبارزه با رژیم صهیونیستی را شنیده‌اند و کمتر اخبار اجتماعی و فرهنگی این کشور را دنبال می کنند لذا وقتی افراد عادی برای کوتاه مدت به لبنان می آیند، ذهنیتشان از این کشور فرو می ریزد و تنوع ترکیب اجتماعی لبنان برایشان باعثتعجب می شود.

باید چندین سال در این کشور زندگی کرد تا از دیدگاه‌ها و موضع گیری های طائفه ای در آن آگاه شد.

** هویت ملی در لبنان کمرنگ است

‌عده ای معتقدند که لبنان کشور نیست؛ یک بافت مصنوعی است که فرانسوی ها آن را تشکیل داده اند و هنوز هویت ملی در آن شکل نگرفته است. ما در سایر کشورها به راحتی و به وفور این جمله را می شنویم که مثلا ' من ایرانی هستم '، ' من عراقی هستم '، ' من فرانسوی هستم ' و… اما وقتی از یک لبنانی سوال می شود مفهوم مشترکی برایشان به لحاظ ملی و کشوری متجلی نمی شود و نخواهید شنید که ' من لبنانی هستم '، آنها وابستگی به طایفه را ارجح می دانند و می گویند: ' من مسیحی هستم '، ' من شیعه هستم '، ' من سنی هستم ' ‌و…

لبنانی ها در مسایل سیاسی، مصالح طایفه را به مصالح ملی ترجیح می دهند و منافع ملی به صورتی که در سایر کشورها مطرح است در اینجا معنی ندارد.

‌در این کشور همه دم از فساد مالی و مبارزه با آن می زنند اما وقتی پای فرد فاسد به میان می آید، هم طایفه‌ای های آن فرد به طرفداری از آن برخاسته و برای حفظ پست و جایگاه فرد مورد نظرشان تلاش می‌کنند حتی اگر در اثر این طرفداری ضرر بزرگی به کشورشان وارد شود.

** لبنان کشوری بدون ' شکاف نسلی '

با در نظر گرفتن تمایز بین ' تفاوت های نسل ها ' با ' شکاف نسل ها ' باید گفت که تفاوت های بین نسلی، پدیده ای رایج در جوامع امروزی است که از تغییرات شرایط زندگی در دنیای کنونی ناشی می شود، در حالی که شکاف نسل ها، آسیبی اجتماعی است که از تفاوت های قطبی و شدید بین نگرش ها، ایده ها، هنجارها، باورها، رفتارها و الگوهای نسل های مختلف سرچشمه می گیرد.

‌لبنان شاید از جمله نوادر جوامعی باشد که در آن شکاف نسل ها دیده نمی شود. جوان لبنانی همانگونه فکر می کند که جوانان چهار نسل پیش از او فکر می کردند. او همان تعصب را از طایفه اش دارد که پدر و اجدادش داشته اند و درتصمیم گیری ها منافع طایفه را به منافع فردی و ملی ترجیح می دهد.

‌ارزش های دینی و آداب و رسوم و سنت های مذهبی مسلمانان لبنان با سایر کشورهای اسلامی تفاوت دارد. نوع عزاداری، عبادت و نذر کردن آنها خاص خودشان است. در سال های اخیر به دلیل مراوده با ایرانی ها بعضی از سنت های عزاداری، ‌سینه زنی، نوحه خوانی و برپایی مراسم محرم فرق کرده است اما هنوز هم قابل مقایسه با هم نیستند.

در ‌لبنان ۲۰تا‌ ۳۰ سال پیش اصلا چیزی به معنی عزاداری برای سالار شهیدان یا جشن های میلاد منجی عالم بشریت در نیمه شعبان معنی نداشت اما به دلیل تاثیرات انقلاب اسلامی ایران، امروزه لبنانی ها تاحدودی مراسمی مشابه آنچه در ایران برگزار می شود، برپا می کنند.

در خصوص آیین روز عاشورا در لبنان باید گفت که بار سیاسی این مناسبت بیشتر از بار مذهبی آن است(چیزی شبیه راهپیمایی ۲۲ بهمن در ایران) سخنران هم دراین روز بیشتر مسائل سیاسی را مطرح می کند تا مسائل مذهبی؛ هرچند مواردی هم سینه زنی دیده می شود اما بسیار کمرنگ است.

در اکثر کشورها در مراسم شیعیان، روحانیون یک ساعت صحبت می کنند و بعد عزاداری ادامه می یابد اما در لبنان برعکس است و مراسم با نوحه خوانی و عزاداری آغاز می شود.

** محبوبیت ائمه اطهار در میان مسیحیان لبنان

شاید بتوان گفت بهترین کسانی که در لبنان در مورد حضرت علی(علیه السلام) مطلب نوشتند، نویسندگان به نام مسیحی هستند. شاعران مسیحی نیز در مورد حضرت رسول اکرم(صلی الله علیه و آله)، حضرت علی و امام حسین(علیهما السلام) بهترین اشعار را سروده اند.

مسیحیان در لبنان به لحاظ فرهنگی و سواد از سطح بالایی برخوردارند و همین امر سبب شده که با مطالعه نهج البلاغه، زیبایی های ادبی آن را کاملا درک کنند و شیفته علی(علیه السلام) بشوند.

** حجاب از نظر زن لبنانی

در لبنان قبلا مقوله ای به اسم ' چادر ' به عنوان حجاب وجود نداشت(مگر همسران روحانیون) اما اخیرا بسیاری از زنان لبنانی از ' عبا ' که پوشش سنتی زنان عراقی است، استفاده می کنند.

یکی از دلایل علت استفاده زیاد از عبا، راحتی نگهداری آن بر روی سر است، زنان لبنانی چادر پوشش سنتی ایران را به خاطر سخت بودن نگهداریش نتوانستند بپذیرند اما عبایی که برگرفته از پوشش زنان عراقی است به عنوان نوعی پوشش برای خود انتخاب کرده اند.

در لبنان حتی نحوه بستن روسری به عنوان حجاب، مشخص کننده گرایش حزبی افراد است. نوع گره روسری مشخص می کند که فرد طرفدار حزب الله، جنبش امل و.. است.

** تفاوت اهل سنت لبنان با دیگر کشورها

اختلاف فرهنگ و آداب و رسوم تنها بین شعیان لبنان با شیعیان سایر کشورها نیست بلکه سنی های این کشور هم با سنی های کشورهایی نظیر عربستان، ‌اردن، عراق و بحرین فرق می کنند، اینها خیلی بازتر عمل می کنند.

هر چند اخیرا سلفی گری هایی از بیرون وارد لبنان شده اند اما این گروه بیشتر فلسطینی ها و افراد فقیر در مناطق محروم را هدف قرار داده ند و با دادن پول به دنبال جذب آنها هستند.

محله بیروت غربی که اهل سنت در آنجا ساکن هستند، بیشتر شبیه کشورهای غربی است و اصولا خیلی بافت مذهبی ندارد.

**‌ عثمانی ها و فرار شیعیان به مناطق کوهستانی

وجود عثمانی ها و فشاری که بر روری شیعیان می آوردند، سبب شد که شیعیان منطقه شام از مراکز قدرت دوری کنند تا کمتر سرکوب شوند. دشمنی عثمانی ها با شیعیان بیشتر از مسیحی ها بود و همین امر باعثشد که شیعیان به مناطق کوهستانی فرار کنند.

این دور بودن از مرکز و قدرت به نوعی عقب ماندگی های اقتصادی، سیاسی، آموزشی و فرهنگی برای آنها در پی داشت.

شیعیان هیچگاه در چرخه قدرت نبودند و به لحاظ فرهنگ دینی ضعیف بوده و با احکام شرعی آشنایی کمی دارند.

** روابط زنان و مردان در لبنان

روابط میان زنان و مردان در محیط های عمومی و محل های کار بسیار باز است و به دلیل بافت فرهنگی و عادات، اکثر مردم مسئله ای به نام محرم و نامحرم را نمی دانند البته افراد متدین و آشنا به احکام، مسائل شرعی را رعایت می کنند.

این گونه روابط فقط در محیط های عمومی و محل های کار است، این افراد به محض اینکه وارد خانه و حریم های شخصی خود می شوند، دیگر با هم ارتباطی ندارند و ارتباطاتشان درون طایفه ای است.

** محل های مسکونی لبنان هم بافت طایفه ای دارد

محل های مسکونی در لبنان هم بین طوایف مختلف تقسیم شده است و با عبور از یک محله به محله دیگر، نوع پوشش افراد، تابلوهای مغازه ها، ساخت خانه ها، تابلوهای تبلیغاتی به گونه ای تغییر می کند که فکر می کنید وارد یک کشور دیگر شده اید.

تنها در روستاهای کوچک است که تعداد محدودی خانوار از طوایف مختلف در کنار هم زندگی می کنند و مجاورت سبب شده که مشترکات بیشتری داشته باشند و رفت و آمدها از محیط های کار فراتر برود و به خانه ها هم کشیده شود.

** تنوع طوایف در لبنان

در لبنان همه طوایف در اقلیت زیر ۳۵درصد هستند و هیچ گروهی از اکثریت مطلق برخوردار نیست.

این برداشت که حزب الله چون سلاح دارد حاکم است، اشتباه است. البته از شیعیان لبنانی که چیزی حدود ۳۳درصد جمعیت لبنان هستند، حدود۷۰ درصد طرفدار حزب الله به شمار می روند.

لبنانی ها معتقدند به دلیل همین تنوع طایفه ای است که هر فردی با هر نوع روحیه ای می تواند در لبنان زندگی کند.

آنها می گویند تنوع طوایف، ثروت ملی لبنان است و خاک آن خاصیت جذب بسیاری دارد و هرکس یک بار به لبنان بیاید، حتما برای بار دوم هم به این کشور سفر خواهد کرد اما همین سرمایه ملی و تنوع طایفه ای تا وقتی زیباست که بحثاجتماعی و فرهنگی باشد. وقتی از بعد سیاسی به قضیه نگاه می کنیم، گوناگونی طوایف گاهی باعثایجاد جنگ، فساد و فتنه در کشور می شود و جنگ های داخلی که سال ها لبنان درگیری آن بوده، از همین امر نشات گرفته است.

**‌ نقش امام موسی صدر

آیت الله شرف الدین در زمان فوتش به دنبال جانشینی برای رهبری شیعیان لبنان بود و گمشده خود را در ایران و در وجود امام موسی صدر پیدا کرد و امانت خود را که همان شیعیان لبنان بودند به او سپرد.

گرچه تبار امام موسی صدر لبنانی بودند اما خودش ایرانی بود و سعی کرد مطابق با وضعیت ایران یک سری فعالیت هایی را در لبنان انجام دهد. او ۱۵ سال در این زمینه تلاش کرد که هر چند فرصت زیادی نبود اما تاحدودی توانست به نتایج خوبی دست یابد.

بعد از آن هم پیروزی انقلاب اسلامی باعثتقویت فرهنگ مذهبی لبنانی ها بویژه شیعیان شد.

** تاثیر انقلاب ایران بر لبنان

لبنان امروز خیلی متفاوت از لبنان ۴۰ سال پیش است. تاثیرات انقلاب اسلامی بر روی این کشور باعثشد لبنانی ها بویژه شیعیان آن به ارزش های جدید دست یابند؛ ایرانی ها یک سری مفاهیمی را به آنها منتقل کردند و یک سری مفاهیم هم لبنانی ها به ایرانی ها عرضه داشتند؛ در کل ارزش ها به یکدیگر نزدیک شده اما هنوز فاصله ها بسیار است و هیچ وقت هم یکی نمی شود.

برای مثال ایرانی ها بر نظافت حتی در امکان عمومی بسیار تاکید دارند؛ در صورتی که نظیف ترین افراد لبنانی فقط در منازل شخصی این امر را رعایت می کنند و در امکان عمومی کمتر به آن توجه دارند.

لبنانی هایی که برای اولین بار به ایران می آیند، حتی افراد مسیحی این کشور، از تمیزی خیابان های تهران تعجب می کنند و برایشان زیبایی، تمیزی و فضای سبزی تهران با ۱۲میلیون جمعیت عجیب است.

** تاثیر حزب الله بر بافت فرهنگی و اجتماعی لبنان

حزب الله، الگویی از یک گروه سیاسی به مردم این کشور ارائه داد که اولا به شدت پاک، منزه و ایثارگر است و ثانیا خیلی مردمی بوده و رهبران آن بدون هیچ ادعایی در کنار تمام اقشار جامعه زندگی می کنند.

زمانی که ' سیدهادی نصرالله ' فرزند ارشد ' سیدحسن نصرالله ' دبیرکل حزب الله به دست اسرائیلی ها شهید شد، مثل زلزله مهیبی در لبنان رخ داد و باعثشگفتی همگان شد.

تا آن زمان اتفاق نیفتاده بود که فرزند رهبر یک حزب در جنگ، آنهم جنگ با بیگانه کشته شود. ممکن بود ترور شده باشد اما اینکه خودش سلاح به دست بگیرد و در مقابل دشمن بجنگد تا به شهادت برسد، سابقه نداشت.

معمولا در سایر احزاب، افراد رده های پایین حزب می جنگند و رهبران فقط تصمیم گیر هستند و فرزندانشان هم در سایر کشورها به سر می برند.

شاید اگر بعد از ۸ ماه جسد فرزند نصرالله را اسرائیلی ها در تبادل اجساد به لبنان تحویل نمی دادند باز هم برای برخی این شبهه به وجود می آمد که سیدهادی به دست اسرائیلی ها کشته شده یا نه؟ اما زمانی که جنازه او به لبنان آمد، بزرگترین تشییع جنازه در لبنان که مردم این کشور مشابه آن را ندیده بودند، برای او انجام شد و دشمنان سرسخت حزب الله که در جنگ های داخلی علیه این حزب اقدام می کردند، سران ادیان و مذاهب مختلف حتی هنرپیشه ها و خواننده ها به مجلس ختم پسر دبیرکل حزب الله آمدند و به پدرش تسلیت گفتند.

الگویی که حزب الله ارائه داد، الگوی بسیار موفقی از یک گروه سیاسی بود؛ البته در گذشته حزب الله فقط به مقاومت می پرداخت اما اکنون در جریان های سیاسی هم حضور دارد و در انتخابات مختلف شوراهای شهر و مجلس نیز شرکت می کند.

نکته دیگر آنکه وظیفه حزب الله ارائه خدمات نبود اما خدماتی از جمله تاسیس بنیاد شهید و جانبازان، ساخت مدرسه و بیمارستان که انجام داد بسیار مورد استقبال لبنانی ها قرار گرفت.

بیمارستان ها و درمانگاه های حزب الله به تمامی لبنانی ها حتی مسیحیان خدمات ارائه می داد.

البته خود حزب الله هم مراحل تکاملی بسیاری را طی کرد و این تشکل فعلی با حزب الله سال ۱۹۸۹ فرق می کند؛ این حزب همچون طالبان، القاعده و سلفی ها که فکرشان بسته است، عمل نکرده و به راحتی با واقعیت ها کنار آمده است.

حزب الله در حال حاضر با برخی گروه ها، ائتلاف های انتخابی دارد که در دهه ۱۹۸۰ دشمن ایدئولوژی آنها بود.

** تاثیر ترور رفیق حریری بر اوضاع اجتماعی لبنان

بعد از ترور رفیق حریری نخست وزیر اسبق لبنان، مجددا به تعصب مذهبی بین شیعه و سنی دامن زده شد.

تا قبل از این ترور، جایگاه حزب الله روز به روز بهتر می شد اما بعد از آن تعصب مذهبی شیعه و سنی شدت گرفت و حتی تا مرز فتنه مذهبی هم پیش رفت.

حزب الله بعد از جنگ ۳۳ روزه اسرائیل علیه لبنان در سال ۲۰۰۶، خیلی جلوه کرد و چهره خوبی از خود به جا گذاشت زیرا توانسته بود با مقاومت، دشمن اصلی و غاصب را از کشور بیرون کند و این برای لبنانی ها خیلی با ارزش بود اما کشورهایی مثل عربستان که از محبوبیت حزب الله وحشت دارند، همواره دست به ایجاد تنش بین شیعیان و سنی ها می زنند و ترور حریری فرصتی به دست آنها داد که برای رسیدن به اهدافشان مجددا بحثشیعه و سنی را در لبنان به راه اندازند.

لبنان امروز نیاز به وحدت ملی دارد و هرچه شكاف بین طوایف كمتر شود، نتیجه بهتری عاید این كشور در داخل و صحنه های بین المللی و مقابله با رژیم صهیونیستی می شود.