پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران در ۲۲ بهمن ماه ۱۳۵۷، دستگاه تعلیم و تربیت دچار تغییر و تحول ویژه شد که از اهداف مهم آن، گسترش سواد به تمام کودکان کشور بود؛ کودکان روستایی و مناطق محروم نیز به مانند سایر کودکان کشور باید از نعمت سواد بهره‌مند می‌شدند.
در سال تحصیلی ۵۱ـ۱۳۵۰ تعداد ۴ میلیون ۷۲۰ هزار و ۶۳۲ دانش‌آموز در مدارس ایران تحصیل می‌کردند که از این تعداد ۳ میلیون و ۶۳ هزار و ۷۱۲ دانش‌آموز پسر و یک میلیون و ۶۵۶ هزار و ۹۲۰ دانش‌آموز دختر بودند؛ این آمار نشان می‌دهد بخشی از دانش‌آموزان دختر از تحصیل محروم بوده‌اند.
در سال تحصیلی ۵۶ـ۱۳۵۵ تعداد ۷ میلیون ۳۴۲ هزار و ۷۸۷ دانش‌آموز در مدارس ایران تحصیل می‌کردند که از این تعداد ۴ میلیون و ۵۶۵ هزار و ۶۳ دانش‌آموز پسر و ۲ میلیون و ۷۷۷ هزار و ۷۲۴ دانش‌آموز دختر بودند.
آمارها نشان می‌دهد که حضور دانش‌آموزان دختر در مدارس کشور به میزان نصف دانش‌آموزان پسر بوده است اما در سال‌های بعد از انقلاب و گسترش مدارس به روستاها، نه تنها تعداد نوجوانان مشغول به تحصیل افزایش یافت بلکه فاصله تعداد دانش‌آموزان دختر و پسر نیز کم شد.
در سال تحصیلی ۶۷ـ۱۳۶۶ تعداد ۱۱ میلیون ۸۰۲ هزار و ۸۴۴ دانش‌آموز در مدارس ایران تحصیل می‌کردند که از این تعداد ۶ میلیون و ۷۴۹ هزار و ۱۵۷ دانش‌آموز پسر و ۵ میلیون و ۵۳ هزار و ۶۸۷ دانش‌آموز دختر بودند.
کشورمان در سال‌هایی با افزایش جمعیت مواجه بود اما نسبت تحصیل دختر و پسر برابر شد؛ در سال تحصیلی ۸۱ـ۱۳۸۰ تعداد ۱۷ میلیون ۲۷۱ هزار و ۶۰۱ دانش‌آموز در مدارس ایران تحصیل می‌کردند که از این تعداد ۸ میلیون و ۹۹۳ هزار و ۴۷۱ دانش‌آموز پسر و ۸ میلیون و ۲۷۸ هزار و ۱۳۰ دانش‌آموز دختر بودند.
اکنون در سال تحصیلی ۹۸ـ۱۳۹۷ با کاهش جمعیت نسبت به آن سال‌ها، تعداد دانش‌آموزان به حدود ۱۴ میلیون رسیده است و تعداد دانش‌آموزان دختر و پسر تقریباً برابر شده است.
* افزایش تعداد مدارس کشور
وزیر آموزش و پرورش در نشست خبری ۳۱ شهریور ماه امسال با بیان اینکه ۹۱ هزار و ۷۲۱ مدرسه داریم، گفت: «امسال تعداد ۱۱۰۰ مدرسه به مدارس کشور اضافه شد و تعداد مدارس غیردولتی ۱۵ هزار و ۳۵۵ مدرسه است».
این در حالیست که در ابتدای انقلاب ۵۰ هزار و ۴۴۰ آموزشگاه داشتیم و البته در این سال‌ها تعداد زیادی از مدارس ساخته شده در قبل از انقلاب تخریب و بازسازی شده است که اگر به آمار تعداد مدارس پیش‌رو اضافه شود، آمار بسیار فزون‌تری را نشان می‌دهد.
* برپایی کلاس درس برای حتی یک‌دانش‌آموز
در کنار افزایش تعداد مدارس کشور، کلاس‌های درس به دورترین روستاهای کشور هم آمده است و حتی در روستاهای کم جمعیت نیز کلاس درس تشکیل می‌شود.
رضوان حکیم‌زاده معاون آموزش ابتدایی وزیر آموزش و پرورش ۳۰ شهریور ماه امسال اعلام کرد: «در حال حاضر ۶۳ هزار مدرسه ابتدایی در سراسر کشور فعالیت می‌کنند و ۲۰۲ مدرسه دارای یک دانش‌آموز و ۵۰۰ مدرسه دارای ۲ دانش‌آموز داریم» و این نشان می‌دهد گستره دانش به روستاها و مناطق دارای یک دانش‌آموز و ۲ دانش‌آموز رسیده است.
جدا از آن امکانات و تجهیزات مدارس نیز دارای تغییر و تحولات گسترده‌ای بوده است؛ آموزش و پررش ایران طی سال‌های گذشته تلاش کرد تا از فناوری‌های نو بهره‌مند شود و تجهیزات آموزشی و کمک آموزشی متناسب با تکنولوژی روز وارد کند هر چند که گستره نظام تعلیم و تربیت و کمبود منابع موجب شده است هنوز به طور کامل در تمام مدارس کشور گسترش نیابد.
* افزایش سطح سواد در کشور
پس از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی ایران، سازمان نهضت سوادآموزی در دی ماه سال ۱۳۵۸ و به فرمان حضرت امام خمینی (ره) تشکیل شد و هدف از ایجاد آن، آموزش خواندن و نوشتن به افراد بزرگسال و کودکان فاقد سواد بود.
بر اساس آمار و اطلاعات موجود در سال ۱۳۵۸ نرخ باسوادی ۴۱.۷ درصد بود، در حالی که نرخ باسوادی پس از پیروزی انقلاب و در سال ۱۳۶۵ به ۶۲ درصد ارتقا یافت و این عدد در سال ۱۳۸۵ به ۸۴ درصد رسید.
در سال ۱۳۹۵ درصد با سوادی در جمعیت ۴۹ـ۱۰ سال به ۹۴.۷ درصد رسید و این نشان می‌دهد که سوادآموزی توانست مسیر موفقیت‌آمیزی را در کشور طی کند.
* کتاب درسی در دست دانش‌آموزان
در حال حاضر ۱۴۰ میلیون جلد کتاب درسی برای تمام دانش‌آموزان کشور تولید می‌شود و در اول مهر ماه در دست آنها قرار دارد؛ در گذشته مشکل تهیه و توزیع کتاب درسی تا حدی بود که گاهی برخی دانش‌آموزان در مناطق دور از مرکز تا اسفند ماه نیز کتاب درسی نداشتند.
در کنار کتاب درسی، نرم‌افزارهای مختلف نیز برای دانش‌آموزان تولید می‌شود ضمن اینکه نسخه پی‌دی‌اف کتاب‌های درسی نیز روی سایت دفتر توزیع مواد آموزشی قرار دارد.
* تولید سند تحول آموزش و پرورش
اما مهم‌ترین اقدامی که طی سال‌های گذشته و بعد از انقلاب اسلامی ایران برای نظام آموزش و پرورش انجام شد، تولید سند تحول بنیادین آموزش و پرورش است.
آموزش و پرورش تا قبل از سال ۹۰، برنامه‌ای بومی شده و مختص به کشورمان نداشت و نظام آموزشی ما عاریتی بود اما با رونمایی از سند تحول که کار جمعی کارشناسان و متخصصان تعلیم و تربیت ایران بود، نظام آموزش و پرورش کشور صاحب تفکر اسلامی و ایرانی شد.
طی سال‌های گذشته ۶ زیر نظام این سند تدوین شده است و قرار است برنامه‌های اجرایی آن به طور رسمی آغاز شود هر چند که تغییر ساختار نظام آموزشی به ۳ـ۳ـ۶ و تغییر کتب درسی هم‌سو با برنامه درسی ملی طی سال‌های گذشته انجام شده است.
* ۱۴ سکاندار در وزارت آموزش و پرورش
طی سال‌های گذشته و بعد از انقلاب اسلامی ایران، ۱۴ نفر سکاندار وزارت آموزش و پرورش بوده‌اند نخستین وزیر آموزش و پرورش بعد از انقلاب اسلامی ایران، غلامحسین شکوهی بود که در مهر 1323 خدمات آموزشی خود را با سمت آموزگار دبستانی در بیرجند آغاز کرد و دارای مدرک دکترای علوم تربیتی بود.
دومین وزیر آموزش و پرورش، شهید محمدعلی رجایی بود؛ وی در سال 1335 به دانشسرای عالی رفت و به سال 1338 دوره لیسانس خود را در رشته ریاضی به پایان برد و به سمت دبیر ریاضی به استخدام وزارت فرهنگ در آمد و به ترتیب در شهرستان‌های خوانسار، قزوین و تهران به تدریس مشغول شد.
شهید رجایی در سال 1358، مسئولیت وزارت آموزش و پرورش را بر عهده گرفت و در زمان وزارت خود موفق به دولتی کردن تمام مدارس شد؛ وی از مؤسسین مراکز تربیت معلم در نظام جمهوری اسلامی ایران و مؤسس گزینش و امور تربیتی است.
پس از آنکه شهید رجایی به عنوان رئیس جمهور کشور فعالیت خود را آغاز کرد، شهید محمدجواد باهنر به عنوان وزیر آموزش و پرورش کابینه وی انتخاب شد.
شهید باهنر که سومین وزیر آموزش و پرورش است دارای فوق لیسانس علوم تربیتی و دکترای الهیات از دانشگاه تهران بود؛ وی، عضو هیئت مؤسس امور تربیتی و از پیشگامان تألیف کتب دینی در نظام آموزش و پرورش و عضو هیئت امنای مدارس اسلامی رفاه و مفید بود و در هشتم شهریور 1360 همراه با محمد علی رجایی در کاخ نخست وزیری بر اثر انفجار بمب به شهادت رسید.
پس از شهادت باهنر، علی‌اکبر پرورش به عنوان وزیر آموزش و پرورش معرفی شد؛ وی متولد 1321 بوده و دارای مدرک تحصیلی فوق لیسانس زبان و ادبیات فارسی است؛ پرورش فعالیت در آموزش و پرورش را با دبیری از سال 1345 آغاز کرد.
پنجمین وزیر آموزش و پرورش نیز سیدکاظم اکرمی بود که دارای دکترای برنامه درسی است؛ وی در شهریورماه 1319 در شهر همدان متولد شد و در سال 1363 به عنوان وزیر آموزش و پرورش منصوب شد.
محمدعلی نجفی ششمین وزیر آموزش و پرورش ایران بعد از انقلاب بود که دارای دکترای ریاضی بوده و حدود 9 سال به عنوان وزیر آموزش و پرورش فعالیت کرد.
وی در دوران تصدی وزارت دست به فعالیت‌هایی در جهت تغییر نظام آموزشی زد که در نهایت نظام جدید آموزش و پرورش در دبیرستان‌ها به مورد اجرا گذاشته شد.
حسین مظفر، وزیر هفتم آموزش و پرورش دارای لیسانس فقه و مبانی حقوق اسلامی و فوق لیسانس مدیریت است؛ آموزش و پرورش در دوره وی آرام بود و حرکت‌های تحولی به چشم نمی خورد.
بعد از وی نیز مرتضی حاجی با تحصیلات کارشناسی ریاضیات و کارشناسی ارشد مدیریت دولتی در رأس وزارت آموزش و پرورش فعالیت کرد؛ ماجرای حذف معاونت پرورشی از جمله بحث‌های پر سر و صدای دوران وی بود که مجلس نیز نسبت به آن موضع‌گیری کرد و در دوره بعد، دوباره احیا شد.
نهمین وزیر آموزش و پرورش، محمود فرشیدی بود که دارای کارشناسی ارشد مهندسی شیمی بود و بعد از حدود 2 سال فعالیت از پست وزارت آموزش و پرورش استعفا داد؛ آغاز بحث تحول در آموزش و پرورش و تشکیل کارگروه‌های تحول بنیادین در زمان فرشیدی کلید خورد.
تصویب سند ملی آموزش و پرورش و سند تحول بنیادین، اجرای نظام «3ـ3ـ6»، 5 روزه شدن روزهای آموزشی در هفته، هوشمندسازی مدارس و ایجاد مجتمع‌های آموزشی و پرورشی از نمونه اقدامات وی است که البته برخی از اقدامات مورد انتقاد کارشناسان نیز بوده است.دهمین وزیر آموزش و پرورش نیز علیرضا علی‌احمدی جشفقانی دارای مدرک دکترای تخصصی مدیریت بودکه دو سال بیشتر وزارت نکرد و وزارت را به حمید‌رضا حاجی‌بابایی سپرد؛ حاجی‌بابایی متولد 1338 همدان و دارای دکترای الهیات و معارف اسلامی گرایش علوم قرآنی و حدیث بود.
علی‌اصغر فانی، دوازدهمین وزیر آموزش و پرورش ایران بود؛ وی متولد 1333 در تهران، متأهل و دارای دو فرزند است؛ فانی دیپلم ریاضی خود را از دبیرستان دکتر هشترودی تهران دریافت کرد و موفق به کسب مدرک لیسانس مهندسی راه و ساختمان از دانشکده فنی دانشگاه تهران شد و هم اکنون دارای دکترای مدیریت منابع انسانی و رفتار سازمانی از دانشگاه تربیت مدرس تهران است.
سیزدهمین وزیر آموزش و پرورش ایران، فخرالدین احمدی دانش آشتیانی است که در سال 1334 در شهر آشتیان متولد شد. وی در دوره دبیرستان در رشته ریاضی تحصیل کرد و کارشناسی خود را از دانشگاه صنعتی امیرکبیر در رشته مهندسی راه و ساختمان اخذ کرد.
احمدی مدرک کارشناسی ارشدش را در رشته سازه از دانشگاه صنعتی امیرکبیر دریافت کرد و برای مدرک دکتری، دانشگاه امپریال کالج انگلستان را انتخاب کرد و توانست موفق به اخذ مدرک دکتری رشته مهندسی زلزله شود.
وی پس از استعفای فانی، به عنوان وزیر آموزش و پرورش رأی اعتماد گرفت و کمتر از یک سال به عنوان وزیر آموزش و پرورش در این وزارتخانه حضور داشت.
چهاردهمین وزیر آموزش و پرورش ایران بعد از انقلاب «سید محمد بطحایی» است که متولد خرداد ماه 1342 است. وی دارای تحصیلات کارشناسی برنامه‌ریزی آموزشی و کارشناسی ارشد مدیریت دولتی با گرایش مدیریت مالی است.
هر کدام از این وزرا طی سال‌های گذشته تلاش کردند که وزارت آموزش و پرورش بهتر از گذشته اداره شود و سهم حضور دانش‌آموزان از تحصیل بیشتر شود و اکنون بطحایی نیز تلاش دارند سند تحول آموزش و پرورش را به اجرا درآورد.
