گروه اجتماعی- بازى کردن، نوعى استعداد فطرى نزد کودک است که در خلال آن رهایى از انرژى زاید دست مى دهد. بازى، مقدمه اى براى عمل جدى هدفمند بوده و در بازى است که کودک به تواناییهاى خود در برقرارى ارتباط با دیگران و قدرت زبانى، عقلى و جسمى نهفته در وجودش پى مى برد. نیز در حین بازى است که کودک نسبت به ویژگیهاى اشیاى پیرامون خود شناخت دقیقى کسب مى کند.
به گزارش افکارنیوز، بازى فایده هاى زیادى براى کودک دارد و در این مرحله (خردسالى) و مرحله پس از آن از نیازهاى ضرورى او شمرده مى شود. کودک «از طریق بازى روشهاى تسلط بر خود و کمک به دیگران و اعتماد به نفس را فرا مى گیرد ... بازیها مایه بهجت و سرور روحى کودک مى شوند و استعدادها و توانایى او را بر ابداع و نوآورى بارور مى سازند.»
بنابراین، بازى نیازى ضرورى براى کودک است و ما نمى توانیم کودکى را تصور کنیم یا ببینیم که بازى نمى کند; حتى پیامبران و شایستگان ]دیگر[ نیز از مرحله بازى عبور کردند; اگرچه در چگونگى و شیوه هاى بازى میان آنان و دیگران تفاوت بود؛ از این رو در روایات بر اشباع نیاز به بازى تأکید شده است.
حضرت امام جعفر صادق ـ علیه السلام ـ فرمود: «دَعْ ابنکَ یلعب سبعَ سنینَ.»
(بگذار پسرت تا هفت سالگى بازى کند)
روایات بر این نکته تأکید دارند که مرحله قبل از 8 سالگى، مرحله بازى است و بر پدران و مادران است که بى هیچ فشار و اجبارى کودک را در بازى کردن آزاد بگذارند؛ جز بازیهاى خطرناکى که والدین باید کودکان را از آنها اجتناب دهند.
معنای آزادی در بازی چیست؟
معناى «آزادى در بازى» آن است که پدران و مادران موارد ذیل را در بازی کودکان مراعات نمایند:
- نوع بازى براى کودک یا دیگران خطرناک نباشد؛
- با اخلاق عمومى منافات نداشته باشد؛
- در تعیین وقت، نوع و روش بازى کودکان دخالت نکنند؛
- پدر و مادر در امور بازى آنان دخالت نکنند؛
- پدر و مادر به صورت مداوم و پی در پی به کودکان امر و نهى کنند؛
- در صورت درخواست کودک؛ برای او وقت گذاشته و با همراهی و مشارکت کنند.
بهترین بازی برای کودک چیست؟
بهترین بازى از دیدگاه کودک، آن چیزى است که خودش انتخاب یا ابداع مى کند. یا آنکه خودش راه جدیدى براى بازى مى یابد، یا روش ویژه اى در استفاده از بازى کشف مى کند. بهتر آن است که پدر و مادر اسباب بازیهاى مورد نیاز کودک را که مورد میل و رغبت اوست براى وى فراهم کنند.
مانع نقشه های کودکانة کودکان خود نشویم
«هنگامى که کودکان برنامه ویژه اى براى انجام کارهاى خود در نظر گرفته اند، مانعشان نشوید; زیرا استمرار در اجراى نقشه اى ویژه بدون توجه به موانع موجود در راهِ پیاده کردن آن، عامل مهمى در شکل گیرى شخصیت کودکان محسوب مى شود.»
تشویق به بازی کودکان در کلام پیشوایان دینی
رسول خدا ـ صلى الله علیه وآله وسلم ـ پیوسته حسن و حسین ـ علیهما السلام ـ را به کُشتى گرفتن تشویق مى کرد. آن حضرت یک شب به منزل حضرت فاطمه زهرا ـ سلام الله علیها ـ وارد شد و حسن و حسین نیز همراه او بودند، خطاب به آن دو فرمود: «قُوما فاصطرعا ... «برخیزید و با هم کشتى بگیرید»
صفوان جمال مى گوید:
ابوالحسن موسى بن جعفر در حالى که کودک بود، نزدیک شد و بزغاله اى مکى همراهش بود، او به بزغاله مى گفت: براى پروردگارت سجده کن. پدرش حضرت ابو عبدالله ـ علیه السلام ـ ]با مهربانى[ او را گرفت و در آغوش کشید ... . ]یعنى با بزغاله، چنین سرگرم بازى مى شد.
رسول خدا ـ صلى الله علیه وآله وسلم ـ حسن و حسین ـ علیهما السلام ـ را در ارتباط با خود، کاملاً آزاد گذاشته بود. آنان نیز برخى اوقات بر پشت پیامبر اکرم ـ صلى الله علیه وآله وسلم ـ سوار شده و مى گفتند: «حَلْ حَلْ; یعنى یاللّه برو!» پیامبر نیز به ایشان مى گفت: «نِعْمَ الْجَمَلُ جَمَلُکُما»;[ بحارالانوار، ج 43، ص 296]«خوب شترى است، شتر شما!»
وظیفه والدین در مواجهه با کودکانشان در هنگام نماز
چنین عملى در ارتباط کودکان دیگر با پدران نیز مرتب تکرار مى شود؛ چه آنکه کودکان دوست دارند هنگام نماز به ویژه در وقت سجده- بر پشت والدین خود سوار شوند; از این رو والدین نباید با کودکان خشونت ورزند و آزادى شان را سلب کنند; زیرا آنان به مرور زمان این کار را به خودى خود ترک خواهند کرد.
از برخى روایات چنین فهمیده مى شود که حضرت رسول اکرم ـ صلى الله علیه وآله وسلم ـ از کنار چنین عملى به سادگى عبور مى کردند; اگرچه در منظر جماعتى انجام مى شد.
عبدالله بن زبیر مى گوید:
«به شما خبر مى دهم که شبیه ترین و محبوب ترین مردمان نزد رسول خدا ـ صلى الله علیه وآله وسلم ـ حسن بن على ـ علیه السلام ـ بود. او را دیدم که آمد و بر گردن یا پشت حضرت رسول ـ صلى الله علیه وآله وسلم ـ که در حال سجده بود سوار شد، پیامبر نیز کارى به کارش نداشت تا آنکه خود فرود آمد. گاه نیز مى آمد و پیامبر در حال رکوع بود. حضرت پاهایش را مى گشود تا حسن از یک طرف وارد و از طرف دیگر خارج شود».
آن حضرت گاه نیز با حسن و حسین ـ علیهما السلام ـ در کارشان مشارکت مى کرد و مشارکتش به معناى دخالت در امور آنان نبود، بلکه خود را به کودکى مى زد و همانند آنها مى شد. آنگاه در نزدشان زانو مى زد و دستها و پاهایشان را تنظیم کرده و آنان را بر پشت خود سوار مى کرد و مى فرمود: «نِعْمَ الْجَمَلُ جَمَلُکُما»;[12] «خوب شترى است شترتان!»
مشارکت والدین در بازی با کودکان
مشارکت پدر و مادر یا یکى از آن دو در بازى کودکان یک نیازى جدى است و این امر یکى از مهم ترین عوامل رشد تواناییهاى کودک است که در تکوین شخصیت مستقل و با ثبات کودک نقش مهمى دارد.
بهترین راه مشارکت در بازى آن است که والدین با کودکان خود متناسب با سطح فکرى و زبانى شان با عبارات و کلماتى که معانى آنها را مى فهمند، سخن بگویند; و به بیان دیگر طورى با آنان رفتار کنند که انگار خود نیز کودک اند; چنان که حضرت رسول اکرم ـ صلى الله علیه وآله وسلم ـ فرموده است: مَنْ کانَ عنده صبىٌّ فَلْیَتَصابَّ له.»
«هر که را کودکى است باید با وى رفتارى کودکانه داشته باشد»
راهی برای دستیابی به استعدادهای کودک و برطرف کردن عصبانیتش از بزرگتر ها
بازى کردن والدین با کودکان زمینه سرور و شادمانى آنان را فراهم کرده و این احساس بدیشان دست خواهد داد که به مقام والایى رسیده اند، از این رو «بایسته است بزرگ ترها هنگامى که کودکان آنان را به بازى دعوت مى کنند، مطابق میلشان رفتار کنند.
بازى، یکى از ابزارهاى تربیتى اوست که زمینه عمل جدى را فراهم مى آورد. «بازى، وسیله اى براى دستیابى به روحیات و شناخت استعدادهاى کودکان و یکى از ابزارهاى تعلیم و تربیت اخلاقى و اجتماعى آنان است.»
بازى کودکان، تعبیرى حقیقى از رفتارهاى بهنجار یا نابهنجار آنان به حساب مى آید. «کودک در هنگامه بازى، مشکلات و چالشهایى را که مایه آزرده خاطرى اوست بروز داده و عصبانیتهایش را از بزرگترها به وسیله بازى برطرف مى کند.»
لزوم کنترل نامحسوس کودکان در هنگام بازی
والدین باید در هنگام بازى کودکان به طور نامحسوس آنان را زیر نظر گرفته تا به معلومات جامعى از کودک خود دست یابند؛ معلوماتى درباره نحوه واکنشهاى اجتماعى میان کودکان; چگونگى سخنانى که میانشان ردّ و بدل مى شود و عصبانیتهایى که در بازى بروز مى دهند؛ روش تعبیر کودک از بیمها، نیازها، خواسته ها و مشکلات خود و به ویژه در حالت تکرار فزاینده؛ چگونگى رفتار کودکان از حیث نرمى و خشونت و اضطرابهاى عاطفى و ملاحظه آراى آنان نسبت به والدین ـ به ویژه هنگامى که کودک نقش پدر یا مادر را بازى مى کند .
تاثیرات کنترل غیر مستقیم بر کودکان
کنترل و مراقبت غیر مستقیم از کنترل و مراقبت مستقیمى که به واسطه مشارکت والدین در بازى کودکان به دست مى آید، نفع بیشترى دارد; زیرا کودک در حالت دوم بسیارى از عواطف، آرا و تصوراتش را به سبب شرم یا ترس از والدین از آنان پنهان مى دارد و بروز نمى دهد.
