ونوس بهنود: سال ۱۳۴۶ است. باغ ملی تا چشم کار می‌کند پر شده از کت‌وشلواری‌ها، کوچک و بزرگ جمع شده‌اند برای یک رویداد بزرگ. مسئولان شهر با یک کلنگ دور یک دایره سفید که با گچ روی زمین کشیده شده حلقه زده‌اند. یک نفر قرآن به دست گرفته و با سلام و صلوات حضار را وادار به سکوت می‌کند.
شهردار وقت اردبیل دکتر احمد نایبی در این جمع حضور دارد. خدمات بی‌شائبه این شهردار هنوز که هنوز است الگوی شهرداران اردبیل است.
در کنار او آیت‌الله سید یونس اردبیلی نیز ایستاده است. تلاوت قرآن که به اتمام می‌رسد شهروندان صلوات بلند می‌فرستند و کلنگ به زمین زده می‌شود.
اولین کتابخانه شهر اردبیل کلنگ زنی شده است. نایبی و یونس اردبیلی به اهمیت این موضوع واقف‌اند. کتاب منبع دانایی است و حالا مسئولان تصمیم گرفته‌اند گوشه باغ ملی که پر رفت و آمدترین نقطه شهر به حساب می‌آید کتابخانه احداث کنند.
پروژه‌ای که نه مانند پروژه‌های امروز چندین دهه بهره‌برداری آن به طول انجامید و نه مانند ساختمان‌های امروزی بی‌بهره از ظرافت و اصول فنی در ساخت بود.
کتابخانه شیخ صفی‌الدین به همراه کتابخانه عاشوری زاده در شهرستان خلخال قدیمی‌ترین کتابخانه‌های استان اردبیل هستند.
این مجموعه در ابتدا با نام قرائت‌خانه عمومی فرهنگ در گوشه باغ ملی در یک طبقه شکل گرفت.
زمانی که کتابخانه فعالیت خود را آغاز کرد نزدیک به ۱۲ هزار جلد کتاب در قفسه‌های چوبی آن که هنوز مورد استفاده است قرار دادند و طولی نکشید که کتابخانه به یکی از مراکز مهم فرهنگی اردبیل تبدیل شد.
مرکز نگه‌داری کتب نفیس خطی شهر
به گفته رئیس کتابخانه‌های عمومی شهرستان اردبیل در حمله روس و غارت بخش مهمی از کتابخانه‌های بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی کتب باقی مانده این کتابخانه به قرائت‌خانه عمومی فرهنگ انتقال یافت.
بهرنگ عظیمی افزود: در واقع تا قبل از احداث این کتابخانه، کتابخانه بقعه شیخ صفی‌الدین به عنوان مهم‌ترین کتابخانه شهر اردبیل مطرح بوده و کتب نفیس خطی و سنگی در آن وجود داشته است؛ تا جایی که جهت مطالعه پژوهشگران تا مدت‌ها از دور و نزدیک به کتابخانه بقعه مراجعه می‌کردند
انتقال کتب بقعه، به تنها کتابخانه شهر تا مدت‌ها موجب شد محتوای این کتابخانه زبانزد خاص عام باشد و عطش بسیاری از دوستداران علم و دانش را پاسخ گوید.
بعدها نام کتابخانه به کتابخانه شماره یک اردبیل تغییر یافت و به گفته رئیس کتابخانه‌های عمومی شهرستان اردبیل تمامی کتب خطی و سنگی به منظور نگه‌داری بهینه به کتابخانه مرکزی اردبیل انتقال یافت.
در وضعیت فعلی هنوز که هنوز است کتبی با قدمت بیش از نیم‌قرن در بخش مرجع این کتابخانه وجود دارد و به عنوان یادگار تاریخی این شهر مورد استفاده مراجعان و پژوهشگران است.
بسیاری از محققان این کتابخانه را برخوردار از منابع غنی می‌دانند و به گفته مسئولان کتابخانه بسیاری از پژوهش‌های کتابخانه‌ای از طریق منابع این کتابخانه انجام شده است.
داستان مگوی قفسه‌های چوبی
سال‌ها بعد طبقه دوم به این مجموعه اضافه شد و تعداد کتاب‌های آن با قفسه‌های چوبی جدید در کنار قفسه‌های قدیمی به ۴۲ هزار جلد رسید.
این کتابخانه که ۹۲۵ متر مربع بیشتر ندارد به واسطه تأثیری که در علم‌آموزی سه نسل در اردبیل داشته به منزله حافظه تاریخی و گنجینه فرهنگی این شهر محسوب می‌شود.
داستان‌ها، کتب علمی، دایره المعارف و کتب آموزشی متنوع که تعداد قابل‌توجهی در دهه‌های ۶۰ و ۵۰ و حتی ۴۰ به چاپ رسیده‌اند در طول ۵۰ سال گذشته به عنوان یکی از منابع مراجعه شهروندان محسوب می‌شدند.
حتی بعدازاینکه کتابخانه‌های دیگر نیز در اردبیل احداث شد، کتابخانه شماره یک اردبیل همچنان شماره یک باقی ماند.
یکی از شهروندان معتقد است این کتابخانه خود به دلیل فیزیک و ساختمان و به واسطه خاطراتی که در ذهن مردم دارد به مانند مرور تاریخ است.
نسترن خدایی به یاد دارد که سال‌ها از این کتابخانه کتاب به امانت برده و دوست دارد حتی در آینده فرزندانش از کتابخانه شیخ صفی‌الدین اردبیلی دیدن کنند و از کتب آن استفاده کنند.
وی معتقد است برخی بناها یادآور اتفاقات و رویدادهای تاریخی هستند و کتابخانه شیخ صفی‌الدین از آن جمله ساختمان‌هایی است که وقتی از مقابل آن رد می‌شوی انگار گنجینه‌ای قدیمی به تو سلام می‌کند.
حرف از تخریب گنجینه تاریخی و مخالفت فرهنگ دوستان
در سال ۱۳۶۲ طبقه فوقانی این کتابخانه احداث شد و توسعه فیزیکی آن موجب شد بخش‌های مختلفی به ساختمان اضافه شود.
هر چند ساختار اصلی بنا حفظ شده اما کتابخانه قدیمی شهر درعین‌حال به امکانات جدید نیز مجهز شده است.
بطوریکه در سال ۱۳۸۱ سیستم امانت دهی از حالت دستی خارج شد و پس از آن تا چند مرحله ارتقا یافت.
به دلیل محدود بودن فضاهای مطالعه تنها سالن مطالعه به خواهران اختصاص داده شد و در سال ۱۳۸۳ کتابخانه به نام کتابخانه عمومی شیخ صفی‌الدین تغییر نام یافت.
در همین سال‌ها بود که بخش کودک و بخش پژوهشی مجهز به اینترنت در آن فعال شد و در نهایت به واسطه امکانات، موقعیت جغرافیایی، منابع و فضای کتابخوانی درجه چهار را به خود اختصاص داد.
رئیس کتابخانه‌های عمومی شهرستان اردبیل معتقد است این کتابخانه بخشی از تاریخ و فرهنگ استان را تداعی می‌کند و جهت حفظ و کاربری بهینه آن برنامه‌ریزی می‌شود.
با وجود تأکید فرهنگ دوستان به معرفی هر چه بیشتر این بنا، تاکنون مشاهده نشده که این بنا به عنوان یکی از ساختمان‌های تاریخی با درون‌مایه میراث داری فرهنگی معرفی شود.
در مقابل درست در وضعیتی که مسئولان کتابخانه ضرورت ساماندهی هر چه بیشتر آن را تأکید دارند، طرح‌هایی از جمله تخریب و یا کوچک‌سازی این ساختمان به منظور توسعه شهر به گوش می‌رسد.
رئیس کتابخانه‌های عمومی اردبیل گفت: طرح تخریب یا عقب‌نشینی کتابخانه شیخ صفی‌الدین اردبیلی چند سالی است که مطرح‌شده و ما به جد با اجرای آن مخالفیم.
وی تصریح کرد: بارها این موضوع با هدف احیای باغ ملی و یا ساخت ساختمان‌های جدید مطرح شده است در حالی که مابا کمک تیم کارشناسی عقب‌نشینی و تخریب این بنا را بررسی کردیم که عقب‌نشینی به لحاظ فنی امکان‌پذیر نیست.
عظیمی افزود: هرچند شهرداری نسبت به‌ضرورت عقب‌نشینی بنا تأکید دارد اما لازم به ذکر است با عقب‌نشینی فضای قابل‌توجهی در کتابخانه باقی نمی‌ماند و به کل موجودیت بنا نیز لطمه وارد می‌شود.
رئیس کتابخانه‌های عمومی اردبیل در خصوص ساخت فضای جایگزین افزود: قرار است فضای متقارنی برای کتابخانه پیش‌بینی شود و در نزدیک‌ترین موقعیت به آن احداث شود تا بتوانیم کتابخانه را انتقال دهیم.
عظیمی با تأکید به‌ضرورت حفاظت از مواریث فرهنگی اضافه کرد: حتی درصورتی‌که طرح انتقال انجام شود این کتابخانه بخشی از تاریخ این شهر است و باید در حفظ بنای آن تلاش کرد.
ساختمان این بنا به حدی مقاوم بوده که حتی در زلزله شش ریشتری سال ۱۳۷۵ اردبیل آسیبی به آن وارد نشد. هنوز که هنوز است شیشه‌های قرمز و سبزرنگ در ورودی این کتابخانه دل بسیاری را به لرزه درمی‌آورد چراکه این گنج تاریخی مرور تاریخ و سرگذشت نیم‌قرن زندگی شهروندان اردبیلی است.
