نوغانداری یا پرورش کرم ابریشم در کشور ما بصورت سنتی دارای سابقه زیادی می باشد و بعنوان یک صنعت پردرآمد در اکثر کشورهای آسیایی و حتی اروپایی نیز مطرح است.
وضعیت نوغانداری در ایران
پرورش این کرم در اکثر نقاط بویژه در مازندران و گیلان و گرگان کاملاً میسر است و از نظر اقتصادی منافع زیادی دارد چون طول مدت پرورش کرم ابریشم از آغاز تا پایان بیش از یک ماه و نیم نیست، لذا پرورش این کرم کار پرزحمتی نیست و وقت زیاد نمی خواهد. و در فصل بهار انجام می شود، با توجه به رشد فزآینده جمعیت و نیاز روز افزون به ابریشم، تولید کمی و کیفی پیله از اهمیت بالائی برخوردار است،لذا برای رسیدن به این مهم همگام شدن این صنعت با تحولات و پیشرفت های علمی امری ضروری به نظر می رسد. ابریشم حاصل از تنیدن پیله توسط لارو کرم ابریشم Bombyx mon بعنوان یک محصول اصلی در صنعت نوغانداری محسوب می گردد.
پرورش کرم ابریشم کنار کار کشاورزی
پرورش کرم ابریشم و بدست آوردن پیله برخلاف دیگر رشته های کشاورزی که فرصت بیشتری می خواهد در مدت کمی صورت می گیرد و هرکسی می تواند در تهیۀ تخم و تربیت کرم ابریشم و به دست آوردن پیلۀ شرکت کند؛ چون حمل ونقل برگ توت و تغذیه کرمها از سالخوردگان و اطفال نیز برمی آید. هر کشاورزی می تواند ضمن دیگر کارهای کشاورزی و دام داری به پرورش کرم ابریشم و تهیۀ پیله هم اشتغال ورزد و بدون تحمل مخارج زیادی سود ببرد. چون محصول کرم ابریشم یعنی پیله مدتها قبل از برداشت خرمن بدست می آید بنابراین هنگامی که کشاورز هنوز به دسترنج زراعت خود نرسیده است می تواند در رفع نیاز مادی خود از راه کرم ابریشم بپردازد.
ویژگی الیاف ابریشم
الیاف ابریشم درخشان،زیبا و بسیار محکم و بادوام اند. به خاطر همین درخشندگی و زیبایی خیره کننده آن است که به ملکه الیاف شهرت دارد.ابریشم از سایر الیاف طبیعی مثل پنبه،کتان و پشم محکم تر است. چنانکه می توان گفت استحکام یک قطعه نخ ابریشمی با یک سیم فولادی هم قطر آن،برابر است. الیاف ابریشم در مقابل فشار، سائیدگی،رطوبت و حتّی موادّشیمیایی مقاوم هستند و پارچه هایی که با نخ ابریشم بافته می شوند،بسیار با دوام هستند.
الیاف ابریشم برخلاف الیاف مصنوعی، روی پوست بدن حساسیت ایجاد نمی کند و به سلامتی موجودات زنده و محیط زیست آسیب نمی زند.از این رو در ساخت برخی از لوازم پزشکی به ویژه نخ جرّاحی هم کاربرد دارد.
الیاف ابریشم در جهان تنها یک صدم دیگر الیاف طبیعی است امّا ارزش زیادی دارد.ابریشم مادّه ای لعاب مانند است که کرم آن را با تارها و رشته های نازک به شکل پیله تولید می کند.
صفر تا صد پرورش کرم ابریشم
نوغان داران برای پرورش کرم ابریشم، تخم های کرم ابریشم را از مراکز نگهداری تهیّه کرده،این تخم ها را از نژادهای مختلف و مرغوب انتخاب کرده و برای اینکه فاسد نشوند در سردخانه نگهداری می کنند.در فصل بهار این تخم ها را خریده و آن ها را در جعبه های مخصوص چوبی قرار می دهند.به این عمل اصطلاحاً تفریق می گویند. چون هوا باید به این تخم ها برسد،بخشی از دیواره ی این جعبه ها را با پارچه می پوشانند.
بهترین درجه حرارت ۱۶تا۱۷ درجه سانتی گراد است.به تدریج هوا گرم می شود.در این صورت کرم ها بعد از۱۰ وحداکثر۱۵روز از تخم بیرون می آیند.کرم ها بسیار ظریف و کوچک هستند و باید با برگ های مناسب،سالم و تمیز تغذیه شوند.اگر برگ مرطوب،خیس یا کثیف باشد،کرم ها بیمار می شوند.
خونسرد باش!
کرم ابریشم از حشرات خونسرد است. وقتی هوا گرم می شود و حرات بدن کرم بالا می رود،اشتهای او هم بیشتر می شود.به خاطر همین،مصرف برگ از صبح تا ظهر که هوا گرم است به تدریج زیاد و در عصر کم می شود.هر کرم در مدّت ۳۵ روز عمر خود تنها در دوره نوزادی غذا می خورد.مقدار غذا در طول عمر،۲۵ تا ۵۰ گرم برگ توت است.دوره نوزادی کرم ابریشم از بیرون آمدن از تخم وداخل پیله رفتن می گذرد.او در این دوره ۴ بار پوست عوض می کند که به این عوض کردن پوست، سن می گویند.
در بدن کرم ابریشم یک جفت غدد وجود دارد که در پایان سن پنجم پر از ماده ابریشم می شود و کرم دیگر غذا نمی خورد.در این مرحله کرم ها به رنگ زرد یا سفیدشیری در می آیند و از کناره های محلّ پرورش خود بالا می روند.درآن جا با ماده لعاب مانند که همان ماده ابریشم است به دور خود تار می تنند. درست زیر دهان کرم دریچه ای است که تارها و رشته های نازک از همان جا ترشّح می شوند.به این دریچه تارریسک گفته می شود.کرم ابریشم با این تارها و مادّه دیگری که همزمان ترشّح می شود،یک لانه تخم مرغی شکل به نام پیله دور خود می سازد.ماده دوم این خاصیت را دارد که تارها را به هم می چسباند از این رو پیله ها را به صورت ضربدر و گاهی۸ می تنند.پیله ها گاهی دروسط مانندبادام زمینی باریک هستند.
زوال سریع دوران نوزادی
پیله تقریباً در مدّت ۲۴ساعت کامل می شود و دوره نوزادی کرم ابریشم درون پیله به پایان می رسد.به این مرحله از زندگی کرم ها شفیره گفته می شود.معمولاً پس از آن که شفیره مدتی دردرون پیله می ماند تغییر شکل می دهد ودو بال نسبتاً بزرگ درمی آورد.در این مرحله (شفیره )کرم تبدیل به پروانه می شود. برخی از پروانه ها از جنس نر و برخی ماده هستند. پروانه ماده در بیرون از پیله می تواند چند سانتی متر بپرد امّا پروانه نر حتی یک سانتی متر هم نمی تواند بپرد.پروانه هنگامی که می خواهد از پیله خارج شود آن را سوراخ می کند و پیله سوراخ شده دیگر برای تولید ابریشم قابل استفاده نیست.شفیره هایی که به پروانه تبدیل می شوند مدّت کوتاهی زنده می مانند. در این مدّت آن پروانه هایی که ماده هستند حدود ۴۰۰ تا۶۰۰ تخم زرد رنگ می گذارند که هر یک به اندازه ته سوزن است.
پیله تابی!
پیله هایی که شفیره های آن ها برای تولید نخ ابریشم کشته می شوند ابتدا در دستگاه های مخصوص گردگیری و نظافت می شوند .سپس در ماشین های بخار یا آب جوش قرار داده می شوند تا چسبی که تار ها را به همدیگر می چسباند نرم شود.و تارهای ابریشم از هم جدا شوند.درازای هر پیله در حدود ۴۰۰ الی ۱۲۰۰ متر است.چون تارها بسیار نازک هستند و ممکن است پاره شوند ۴تا۸ پیله را در دستگاه مخصوص قرار می دهند.تا همزمان باز و به همدیگر تابیده شوند.این تارها باقطر های گوناگون و برای مصارف مختلف به دور قرقره های مخصوص پیچیده می شوند.
رنگ طبیعی نخ ابریشم بستگی به رنگ و نوع پیله دارد.رنگ پیله معمولاًسفید(مایل به زرد،یا سبز کمرنگ) است.پیله ها انواع گوناگون دارند.هر قدر طول پیله ها بلند تر و رنگ آنها سفید تر و شفاف تر باشد،پیله مرغوب تر است.پیله های هیبرید و پلی هبرید وجود دارد که رنگ آن ها سفید است وطول تار هایشان به ۱۲۰۰متر می رسد.این ها بهترین نوع پیله هستند. این پیله ها در ژاپن و از نوعی کرم به همین نام به دست می آیند.
الیاف ابریشم به خوبی رنگ پذیرند.برای پارچه های مخمل،ساتن،کرپ وغیره آن ها را قبل از بافت، رنگ آمیزی می کنند و برخی از پارچه های ابریشم را بعد از بافت رنگ آمیزی می کنند.
از شفیره های مرده برای تهیّه خوراک ماهی های پرورشی ،روغن کشی و ساخت مواد آرایشی و پزشکی استفاده کرد.
حال و روز نوغانداری در کاشان
کاشان در گذشته نه چندان دور، رونق نسبی خوبی در زمینه پرورش کرم ابریشم داشته است. عده ای از کشاورزان و باغداران در کنار کار اصلی خود یا به شکل اصلی، به نوغانداری می پرداخته اند. حدود بیست سال پیش هم با حمایت های دولتی در بخشی از زمین های حاشیه کاشان، درخت توت کاشته شد تا قوت غالب این کرم کوچک تامین شود و به نوعی زیرساخت نوغانداری ایجاد شده باشد. اما به دلایلی که در گزارش آینده خواهد آمد، اکنون دیگر کسی در کاشان نوغانداری نمی کند.
