همه لحظه‌شماری می‌کردند. زمان به روز اجرای برجام نزدیک‌تر می‌شد و سرمایه‌گذاران نگاه ویژه‌تری به بازار ایران پیدا می‌کردند. بلافاصله با اجرای برجام، موج تازه‌ای از حضور سرمایه‌گذاران به کشور آغاز شد و از رهگذر این اتفاق، قراردادهای جدیدی به امضا می رسید.
در این میان، فرصت تازه‌ای برای نوسازی ناوگان هوایی ایران نیز فراهم شد؛ آن هم در شرایطی که متوسط سن ناوگان هواپیمایی ایران حدود 23 سال است که این رقم تقریبا دو برابر متوسط جهانی است. این موضوع را غلامرضا سلامی، مشاور وزیر راه و شهرسازی نیز عنوان کرده و گفته بوده «متاسفانه به دلیل کمبود منابع و تحریم‌ها، نوسازی ناوگان حمل‌ونقل کشور متوقف مانده بوده است.»
برای سالیان متمادی، تحریم‌های آمریکا مانع فروش هواپیماهای مسافربری و قطعات یدکی تولیدی شرکت‌های بین‌المللی به ایران بود. این موضوع موجب شده بود تا شرکت‌های هواپیمایی ایران اقدام به تعمیر و استفاده از هواپیماهای کهنه در ناوگان حمل‌ونقل خود کنند.
اولین پالس مثبت از سوی فرانسوی ها
حال در شرایطی که برجام اجرایی شده، امروز شرکت‌هایی هواپیمایی مطرح دنیا بازاری را پیش روی خود می‌بینند که می تواند به معنای قراردادهایی به ارزش 20 میلیارد دلار باشد.
بلافاصله پس از اجرای برجام، در سفری که رییس‌جمهور در بهمن‌ماه سال گذشته به برخی از کشورهای اروپایی داشت، قرارداد با ایرباس فرانسه را امضا کرد. این قرارداد مربوط به خرید 118 فروند هواپیمای ایرباس بود. براساس گفته وزیر راه و شهرسازی، «طرف فرانسوی متعهد شده در سال جاری میلادی 8 فروند و تا سال 2024 میلادی -یعنی در یک بازه زمانی هشت ساله- 110 فروند هواپیما به ایران‌ایر تحویل دهد.»
عباس آخوندی در توضیح خود درباره هواپیماهای خریداری شده عنوان کرده بود: «در مجموع 118 فروند هواپیما شامل 45 فروند ایرباس 320، 45 فروند ایرباس از سری 330 و 16 فروند ایرباس 350 و همچنین 12 فروند ایرباس 380 خریداری شده بود.»
خیر مقدم به بوئینگ
در همین جریان، وزیر راه و شهرسازی در اجلاس هوانوردی 2016 در تهران با دعوت از سرمایه‌گذاران خارجی و شرکت‌های هواپیمایی سراسر جهان اعلام کرد: «همه شرکت‌ها می‌توانند در ایران فعالیت داشته باشند؛ به جز شرکت‌های رژیم غاصب اسراییل. ما حتی به شرکت بوئینگ هم خیرمقدم می‌گوییم، هر چند که مدت‌هاست ارتباط مستقیم نداشته‌ایم.»
یک ماه پس از آن، در اسفندماه اصغر فخریه‌کاشان، قائم‌مقام وزیر راه و شهرسازی عنوان کرد: «تاکنون عکس‌العمل رسمی از طرف بوئینگ مشاهده نشده، اما پیام‌هایی از طرف آنها مبنی بر آمادگی برای مذاکره با ایران از طرف وزارت امور خارجه دریافت کرده‌ایم.»
به گفته وی، «قرارداد ایرباس با شرکت هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران، شرکت بوئینگ را برای مذاکره با ایران به تکاپو انداخت. شرکت هواپیماساز بوئینگ به دنبال بازار ایران است و به‌طور قطع اگر این شرکت تمایل به حضور در بازار ایران نداشت، نسبت به دریافت مجوز از دولت آمریکا اقدام نمی‌کرد.»
در این میان، وال استریت طی گزارشی نوشته بود: «شرکت هواپیماسازی بوئینگ از دولت آمریکا برای آغاز مذاکرات تجاری با ایرلاین‌های ایرانی مجوز دریافت کرده است.»
وزارت خزانه‌داری آمریکا نیز با صدور «مجوز عمومی» فروش هواپیمای مسافربری به ایران از سوی شرکت‌های آمریکایی، مقدمات اجرایی شدن دستور باراک اوباما، رییس‌جمهوری آمریکا در این زمینه را فراهم کرد.
پیش از این در دی‌ماه سال گذشته، باراک اوباما، رییس‌جمهوری آمریکا ضمن موافقت با فروش هواپیماهای مسافربری آمریکایی به ایران، به وزیر خارجه خود اختیار داد تا مجوز فروش هواپیماهای مسافربری به ایران را صادر کند.
سخنگوی شرکت بوئینگ گفته بود: «مجوزی که از دولت آمریکا داریم، به ما اجازه می‌دهد تا با شرکت‌های هواپیمایی مسافربری ایران که مورد تایید ایالات متحده هستند، وارد مذاکره شویم.»
رقابت بوئینگ و ایرباس برای مذاکره با ایران
اما هفدهم فروردین‌ماه امسال، اصغر فخریه‌کاشان، قائم‌مقام وزیر راه و شهرسازی در امور هوانوردی با اعلام اینکه قرارداد خرید 118 فروند هواپیمای ایرباس خردادماه نهایی می‌شود، متذکر می‌شود: «با توجه به اینکه هنوز قرارداد با هواپیماسازی ایرباس نهایی نشده، پیش‌پرداخت 50 میلیون دلاری به حساب این شرکت واریز نشده است.»
در این میان، او همچنین در خصوص خرید هواپیمای بوئینگ اعلام کرد: «هنوز مذاکره‌ای با این هواپیماساز نداشته‌ایم و آنها اعلام کرده‌اند برای مذاکره به ایران می‌آیند که البته زمان آن را نمی‌دانم.»
علی عابدزاده، رییس سازمان هواپیمایی کشوری نیز درباره آخرین وضعیت مذاکرات ایران و بوئینگ عنوان کرده بود: «بوئینگ هم مانند سایر فروشندگان هواپیما مایل است تا با شرکت‌های ایرانی مذاکره داشته باشد، اما در وهله اول صحبت‌هایی در خصوص ارائه خدمات به هواپیماهای موجود بوئینگ در ایران شد.»
وی با بیان اینکه این شرکت مایل به فروش هواپیما به ایران است، تصریح کرده بود: «شرکت‌های ایرانی مذاکراتی را با بوئینگ داشتند که ما در جریان جزئیات آن نیستیم، اما به طور حتم این هواپیماها مورد تایید سازمان هواپیمایی کشوری هستند.»
عابدزاده درباره ورود نخستین ایرباس در سال‌جاری به کشور نیز گفته بود: «براساس مذکراتی که با ایرباس انجام شده بود، توافقاتی در این زمینه انجام گرفت، اما تامین منابع مالی یکی از مسائل مهم این قرارداد است. حل و فصل مسایل مالی وقت‌گیر است و باید به آن بیشتر پرداخته شود.»
تلاش های ضدایرانی جمهوریخواهان درباره معامله بوئینگ
در این حین اما، سه نفر از اعضای جمهوریخواه کنگره آمریکا به مدیرعامل شرکت بوئینگ نامه‌ای نوشته و از او خواستند تا به ایران هواپیمای مسافربری نفروشد. این در شرایطی بود که مقصود اسعدی‌سامانی، دبیر انجمن شرکت‌های هواپیمایی پیش از این خبر داده بود که «نمایندگان شرکت بوئینگ به ایران آمدند و با شرکت‌های هواپیمایی ایران نشست دو روزهای برگزار کردند.»
به گفته وی، «در این نشست با طرح مسایل و مشکلات مربوط به پشتیبانی از هواپیماهای بوئینگ موجود، این شرکت قول داد مجوز لازم برای توسعه همکاری خود را با شرکت‌های ایرانی از وزارت خزانه‌داری امریکایی اخذ کند.
با این وجود، اسعدی‌سامانی در مصاحبه‌ای درباره آخرین وضعیت مذاکره ایرلاین‌ها با بوئینگ با توجه به نامه اخیر ۳ نماینده کنگره آمریکا به این شرکت مبنی بر عدم همکاری با ایران اعلام کرد: «مذاکرات شرکت‌های هواپیمایی با شرکت‌های هواپیماسازی از جمله بوئینگ ادامه دارد و نامه اخیر چند نماینده کنگره آمریکا به بوئینگ هیچ تاثیری در روند مذاکرات نداشته و تنها یک شوی سیاسی و تبلیغی بود.»
عباس آخوندی، وزیر راه و شهرسازی نیز خبر داد: «از پاییز به تدریج پس از اتمام مراحل تکمیل قرارداد شاهد ورود هواپیماهای جدید به کشور هستیم.»
هماهنگی با دو بانک آلمانی و فرنسوی
در این میان، دوم خردادماه امسال مدیرعامل ایران‌ایر جزییات تازه‌ای از قرارداد خرید هواپیماهای ایرباس و ATR را رونمایی کرد. فرهاد پرورش عنوان کرد: «به دلیل پیچیدگی پروژه و قرارداد خرید این هواپیماها (۱۱۸ فروند ایرباس و ۲۰ فروند ATR)، در این پروژه از وکلا و حقوقدانان داخلی خبره استفاده کرده‌ایم و کارشناسان زیادی در این پروژه درگیر هستند.»
مدیرعامل ایران‌ایر پیش از این هم در این‌باره گفته بود که «احتمالا فاینانس ایرباس و ATRها با هماهنگی ۲ بانک آلمانی و فرانسوی انجام شود و دوره بازپرداخت اقساط بیش از ۱۰ سال خواهد بود.»
بنا به گفته پرورش، «یکی از موارد خیلی مهمی که در پیش‌قرارداد ایرباس‌ها و ATRها مطرح شده، موضوع فاینانس است که دو طرف در این‌باره رایزنی‌هایی داشته‌اند. یکی از وظایف کمپانی سازنده تامین منابع مالی هواپیماها است، ضمن اینکه ایران‌ایر هم در حال رایزنی است که اگر فاینانسری با نرخ بهتر و شرایط مناسب‌تر و تعداد هواپیماهای بیشتر و دوره بازپرداخت طولانی‌تر پیدا کرد، آن را جذب کند.»
وی متذکر شده بود: «کمپانی ایرباس تلاش کرده است برخی بانک‌ها و همچنین سیستم‌های تامین مالی در اروپا را برای این پروژه هماهنگ کند و طبق اطلاعات واصل شده، در کشورهای آلمان و نیز فرانسه، کمپانی‌هایی را از طرف خود فعال کرده‌اند؛ البته این هنوز به عقد قرارداد منتج نشده است، اما این چند بانک آلمانی و فرانسوی از سوی کمپانی سازنده در حال هماهنگی است تا فاینانس هواپیماها را برعهده بگیرند.»
خبر بد ایرباس
در این جریان خبری منتشر شد که باعث نگرانی در حوزه صنعت هوایی شد. روزنامه وال‌استریت ژورنال از قول یکی از مدیران ارشد ایرباس گزارش داد که «نگرانی‌ها از تجارت با ایران، مانع نهایی کردن قرارداد فروش هواپیماهای مسافربری به ایران است.»
ظاهرا ایرباس گفته بوده «قرارداد این شرکت برای فروش هواپیما به ایران کندتر از آنچه که انتظار می رفت، پیش می رود.»
جان لهی، از مدیران ارشد ایرباس در امور مشتریان گفته «به دنبال یافتن راهی برای خارج کردن پول از ایران از طریق نظام بانکی هستیم.» چراکه اگرچه تحریم های مالی و بانکی علیه ایران رفع شده، اما برخی از بانک‌های بزرگ به دلیل نگرانی‌های ناشی از تحریم‌های غیراتمی آمریکا علیه ایران، اشتیاقی برای همکاری با ایران ندارند.»
نگران نباشید، مشکلات بانکی جدی نیست
اما در مقابل، اصغر فخریه‌کاشان، قائم‌مقام وزیر راه و شهرسازی در امور هوانوردی درباره صحبت‌های اخیر مدیر فروش ایرباس مبنی بر اینکه اگر ایران فکری برای بندهای مالی قرارداد خود نکند، فروش هواپیما لغو خواهد شد، تاکید کرد: «معتقدم می‌خواهند با این اظهارات فشاری را بر روی دولت خود بگذارند که دولت‌ها هم بروند پروسه صدور مجوز و مذاکرات نهایی را سریع‌تر انجام دهند و این اظهارات بیشتر یک شو و نمایش است.»
وی با اشاره به اینکه ادعاهایی مبنی بر اینکه مشکلات بانکی قرارداد خرید ایرباس ها را تهدید می‌کند، متذکر شد: «اول اینکه امکانات بانکی برای پرداخت هزینه خرید این هواپیماها وجود دارد و دوم اینکه اصلا قرار نیست هزینه این قرارداد از ایران پرداخت شود که نگران این موضوع باشیم. طبق توافق‌ها این هزینه‌ها را شرکت اجاره‌دهنده هواپیما تامین می‌کند.»
قائم مقام وزیر راه و شهرسازی تاکید کرد: «به طور قطع تحریم‌های بانکی در قرارداد با ایرباس موضوعیت ندارد؛ چراکه اعتبار این قرارداد را از طریق فاینانس تامین خواهیم کرد. با این وجود، در حال حاضر منتظر اتمام مذاکرات قراردادی هستیم که در جریان است و با صدور مجوز اوفک برای فروش هواپیما به ایرباس، پروسه انعقاد قرارداد و تحویل هواپیماهای جدید شروع می شود.»
وی پیش‌بینی کرد: «تا پایان ماه ژوئن مذاکرات قراردادی به پایان می‌رسد و تا آن زمان هم افوک مجوز فروش هواپیما را صادر می‌کند.»
جنگ بوئینگ و ایرباس
در همین حال، مقصود اسعدی‌سامانی، دبیر انجمن شرکت‌های هواپیمایی نیز در خصوص مشکلاتی که از سوی ایرباس برای فروش هواپیما به ایران عنوان شده است، گفته بود «بین شرکت‌های بوئینگ و ایرباس یک رقابت تنگاتنگی در بازار ایران وجود دارد که متاسفانه فروش هواپیما به ایران را با مشکل مواجه کرده است.»
وی با اشاره به اینکه شرکت ایرباس برای فروش هواپیما به ایران باید مجوز اوفک را داشته باشد، تصریح کرده بود: «این مجوز هم از سوی آمریکا باید داده شود و این کشور هم می‌خواهد ابتدا مشکل بوئینگ را برای ورود به بازار ایران حل کند، بنابراین فعلا ایران ایر و این شرکت‌ها در حال مذاکره هستند تا مشکلات رفع شود.»
در همین حین، مدیرعامل ایران‌ایر در گفت‌وگو با رویترز اعلام کرد: «این شرکت در حال مذاکره برای انعقاد یک قرارداد تاریخی خرید هواپیما با بوئینگ است که احتمالا مشابه سفارش خرید بیش از 100 فروند هواپیما از ایرباس خواهد بود، اما موانع پیش روی هر دوی این قراردادها باید حل شود تا توافق سال گذشته در زمینه لغو تحریم‌ها رعایت شود.»
وی در پاسخ به این سوال که آیا ایران‌ایر به‌دنبال قراردادی حتی بزرگتر از قرارداد ایرباس، با بوئینگ است، گفت: «نه، نه بزرگتر از قرارداد ایرباس، شاید نزدیک به آن. اما این هم بستگی به شرایط دارد. در هر صورت ایران برای یک دهه آینده به حداقل 300 فروند هواپیما نیاز دارد.»
خبر خوش وزیر
در این حال و هوا، وزیر راه و شهرسازی در هفته جاری در صحن علنی مجلس خبر داد: «با حذف تمام واسطه‌ها و دلال‌ها، پیش‌نویس قرارداد خرید 118 فروند هواپیمای ایرباس را به امضا رسانده‌ایم و در آینده توافق با هواپیمایی بوئینگ نیز اعلام خواهد شد.»
او همچنین گفته است که با بویینگ به توافق رسیده و جزییات آن به زودی اعلام می شود.
با این وضعیت، حال باید منتظر بمانیم و ببینیم نتیجه مذاکرات با بوئینگ و ایرباس در روزهای آتی چه می‌شود و آیا بنا به وعده وزیر راه و شهرسازی، از شاهد ورود هواپیماهای جدید به کشور شاهد خواهیم بود یا خیر.»
