این موضوع درشرایطی رخ می‌دهد که کمتر از ١٠روز دیگر به نشست نهایی اوپکی‌ها برای تعیین تکلیف بازار نفت باقی مانده و از آنسو روی کارآمدن ترامپ معادلات جدیدی در بازار نفت تعیین کرده است. حالا نفت که تا دیروز بر سر دوراهی توافق یا عدم توافق اوپکی‌ها قرار داشت، با چهار سناریو مواجه شده است. خلاصه این وضع آن است که پیروزی ترامپ در انتخابات، عربستان و سایر کشورهای حوزه خلیج‌فارس را به وحشت انداخته است. عربستان که تا دقایقی پیش از اعلام نتایج رسمی انتخابات آمریکا به مواضع کارشکنانه خود در اوپک تأکید می‌کرد، با برنده‌شدن تاجر میلیاردر در دوئل انتخاباتی، ناگهان تغییر موضع داد و از درحمایت از تصمیم اوپکی‌ها درآمد. حالا عربستان که تمام تخم‌مرغ‌هایش را درسبد هیلاری کلینتون قرار داده و میلیاردها دلار صرف تبلیغات او در انتخابات آمریکا کرده بود، با انتخاب ترامپ خطر را در بازار نفت احساس کرده است.
دونالد ترامپ به صورت رسمی اعلام کرده، قصد دارد تولیدات نفت شیل آمریکا را افزایش دهد و واردات نفت از خاورمیانه و خلیج‌فارس را کم کند. این تصمیم‌گیری ترامپ یک تهدید بزرگ برای بازار جهانی نفت ایجاد می‌کند. هدایت‌الله خادمی نایب‌رئیس فراکسیون نفت و گاز مجلس به تسنیم توضیح داده؛ با افزایش تولید نفت آمریکا بازار جهانی که هم‌اکنون با ٢میلیون بشکه نفت مازاد مواجه است، با ٤میلیون بشکه نفت مازاد مواجه می‌شود و امکان سقوط قیمت نفت تا ٣٠دلار هم وجود دارد. محمدعلی خطیبی نماینده سابق ایران در اوپک نیز توضیح می‌دهد، ترامپ اوپکی‌ها را به یک انسجام رسانده و همه آنها متوجه شده‌اند که با ورود رئیس‌جمهوری جدید آمریکا ناچارند با یکدیگر توافق کنند، وگرنه بازار نفت صدمه بیشتری می‌بیند و کشورهای نفتی دچار مشکلات اقتصادی بیشتری می‌شوند. حالا حتی درصورت توافق اوپکی‌ها باز هم اما و اگرهای دیگری برای بازار نفت وجود دارد.
سناریو اول، توافق اوپکی‌ها
سناریو اول که خوشبینانه‌ترین حالت پیش‌روی بازار نفت است، اجماع بر سر کاهش تولیدات نفتی و عمل به آن است. سناریویی که درصورت اجرایی‌شدن آن به گفته بیژن زنگنه مقام ارشد نفتی کشور قیمت‌ها تا سقف ٦٠دلار هم افزایش خواهد یافت.
محمدعلی خطیبی نماینده سابق ایران در اوپک معتقد است؛ فضایی از خوشبینی بر بازار نفت سایه افکنده است. او می‌گوید: درصورت توافق بر سر کاهش سقف تولیدات نفت و اجرایی‌شدن آن بی‌تردید قیمت‌ها روند افزایشی به خود خواهد گرفت. در این حالت سهم هریک از کشورها در کاهش سقف تولیدات مشخص بوده و سازوکار لازم برای بررسی سطح تولیدات مشخص می‌شود تا با برخوردهای لازم با کشور خاطی صورت گیرد.
او ادامه می‌دهد: درحال حاضر دیگر بحث تثبیت سقف تولید نفت خام مطرح نیست و اعضای اوپک مجبورند تولید خود را کاهش دهند؛ زیرا آنگونه که آمار‌ها نشان می‌دهد، میزان تولیدات اعضای اوپک به ٣٣,٧میلیون بشکه افزایش یافته؛ درحالی که این میزان تقاضا در بازار وجود نداشته و با مازاد حداقل یک‌میلیون و٣٠٠هزار بشکه‌ای در سطح عرضه مواجه هستیم.
انسجام در اوپک بعد از پیروزی ترامپ
به گفته خطیبی، عربستان که با افزایش تولید نتوانست رقبایش را از گردونه رقابت خارج کند، دیگر به دنبال سهم‌خواهی از بازار نیست و به دنبال تثبیت بازار و مدیریت قیمت‌هاست. این تغییر موضع از یکسو ناشی از افت قیمت نفت در سال‌های گذشته است، ازسوی دیگر می‌توان پیروزی ترامپ در انتخابات را دلیل اصلی آن اعلام کرد. از آنجایی که آمریکا سالانه میزان قابل توجهی از نفت خود را از طریق واردات از کشورهایی همچون کویت و عربستان تأمین می‌کرده، اظهارات ترامپ در رابطه با کاهش واردات از منطقه خلیج‌فارس موجی از نگرانی درمیان این کشورها به راه انداخته و بازار نفت این کشورها را با خطر مواجه ساخته است.
خطر ترامپ برای بازار نفت
البته نگرانی‌ها به همین جا ختم نمی‌شود؛ چراکه این کشور به دنبال افزایش سطح تولیدات خود است. هدایت‌الله خادمی نایب‌رئیس فراکسیون نفت و گاز مجلس معتقد است که ریاست‌جمهوری ترامپ در آمریکا موجب مبهم‌شدن چشم‌انداز بازار نفت شده است. او با بیان این‌که «هم‌اکنون میزان واردات نفت آمریکا بیش از ١٠میلیون بشکه در روز است و در بازار نفت هم حداقل ٢میلیون بشکه مازاد عرضه وجود دارد»، به تسنیم می‌گوید: ظرفیت فعلی شیل نفت هم ٤میلیون بشکه است که با توجه به کاهش قیمت نفت هم‌اکنون حدود ٢,٥میلیون بشکه از آن تولید می‌شود؛ این بدان معناست که اگر ترامپ بخواهد برنامه خود را عملی کند، میزان مازاد عرضه به حدود ٤میلیون بشکه در کوتاه‌مدت خواهد رسید که پیام بدی برای بازار نفت دارد.
شرایطی که شاید در نگاه اول چندان خوشایند به نظر نرسد اما به گفته نماینده سابق ایران در اوپک، انتخاب ترامپ به ایجاد نوعی انسجام درمیان اعضای اوپک منجر شده است. او با بیان این‌که شاید درصورت انتخاب هیلاری کلینتون چنین اجماعی بر سر کاهش سقف تولیدات نفت وجود نداشت، موضع او در رابطه با کاهش تولیدات نفت را مورد اشاره قرار داد و گفت: طی دوره ریاست‌جمهوری باراک اوباما، او مقررات سختی را برای تولید نفت در آمریکا وضع کرد و اجازه نداد محیط‌زیست این کشور فدای تولید نفت شود.
هیلاری کلینتون هم اعلام کرده بود، پیرو سیاست‌های اوباما به‌عنوان هم‌حزبی‌اش خواهد بود. همین مسأله موجب شده بود که عربسستان چندین هزار‌میلیارد تومان به کمپ انتخاباتی او کمک کند؛ چراکه درصورت پیروزی او دیگر نگرانی بابت افزایش سقف تولیدات نفت آمریکا و افزایش سهم او از بازار و کاهش وارداتش از منطقه خلیج‌فارس به‌ویژه عربستان وجود نداشت.
سناریو دوم، توافق کاغذی
اما سناریو دوم توافق کاغذی بر سر فریز نفتی است. توافقی که اعضای خود را پایبند به آن ندانند. دراین حالت هرچند که اعضا به کاهش سقف تولید نفت اوپک به ٣٢,٥میلیون بشکه رأی داده‌اند، اما هریک به دنبال شانه خالی کردن از تعهد خود هستند.
نماینده سابق ایران در اوپک با تأکید بر این‌که باید سازوکار لازم برای اجرای این طرح تعریف شود، می‌گوید: پیش از این هم شاهد بودیم که برخی از اعضای اوپک از کاهش سقف تولیدات دیگر کشورها سوءاستفاده کرده و بر سقف تولیدات خود افزوده‌اند. به‌ویژه اگر تولیدکنندگان بزرگی همچون عراق و عربستان که بار اعظم کاهش سقف تولیدات بر دوش آنهاست، عهدشکنی کنند، بازار نفت روند نزولی به خود خواهد گرفت.
نماینده سابق ایران در اوپک با بیان این‌که در این حالت قیمت نفت بین ٤٠ الی ٥٠دلار در نوسان خواهد بود، ادامه داد: بی‌تردید منافع فردی اعضای اوپک در گرو تحقق منافع جمعی است. شاید کشورهایی همچون عربستان در کاهش یک‌میلیون بشکه‌ای سقف تولیدات اوپک سهم حدود ٣٠ الی ٤٠درصدی را ایفا می‌کنند، اما نباید فراموش کنند که این کاهش تولیدات می‌تواند به بهبود ٥٠درصدی درآمدهای حاصل از فروش نفت کشورها منجر شود.
سناریوم سوم، بدبینانه‌ترین حالت
اما بدبینانه‌ترین حالت، عدم توافق اعضای اوپک بر سر کاهش سقف تولیدات نفت است. دراین حالت، درحالی تولیدات نفت اوپک به سقف ٣٤میلیون بشکه هم افزایش می‌یابد که قیمت‌ها روند نزولی به خود گرفته و به گفته کارشناسان ممکن است تا سقف ٣٠دلار هم سقوط کند. دراین حالت اقتصاد تمامی کشورهای تولید‌کننده نفت با مشکل مواجه شده و برخی هم با بحران‌های شدید مالی روبه‌رو می‌شوند.
سناریو چهارم، بداخلاقی غیراوپکی‌ها
اما یکی دیگر از حالت‌هایی که به گفته نماینده سابق ایران در اوپک ممکن است رخ دهد، کاهش سقف تولیدات اعضای اوپک و افزایش تولیدات غیراوپک که روسیه در رأس آنها قرار دارد، است. این بدترین حالتی است که می‌تواند برای اعضای اوپک رخ دهد هرچند که با توجه به اظهارات صورت گرفته احتمال رخ‌دادن این حالت بسیار ضعیف است. ضمن این‌که وزیر انرژی روسیه نیز به تازگی اعلام کرده، درصورت نهایی‌شدن توافق اوپک و موفق‌شدن این کشورها در کاهش عرضه نفت به بازار جهانی، روسیه نیز آماده خواهد بود تا به این توافق پیوسته و به مدت ٦ماه یا بیشتر تولید نفت خود را محدود کند. البته احتمال دارد دیگر کشورهای نفتی غیرعضو اوپک نیز به این توافق بپیوندند.
بودجه ۹۶ در انتظار نشست اوپک
صرف‌نظر از اما و اگرها در رابطه با وضع بازار جهانی نفت، مسائل داخلی ایران نیز چشم به نشست اعضای اوپک در وین دوخته است. براساس قانون، دولت باید تا ١٥ آذرماه لایحه بودجه را به مجلس تقدیم کند. طبق اعلام نوبخت رئیس سازمان برنامه و بودجه، قرار شده است لایحه بودجه سال ٩٦، ١٤ آذرماه تقدیم مجلس شود.
تعیین قیمت مناسب برای نفت یکی از ارکان اصلی تدوین لایحه بودجه کشور است که می‌تواند نقش مهمی درپیشبرد اهداف عمرانی و توسعه‌ای داشته باشد. از این‌رو، پیش‌بینی صحیح از روند تحولات بازار جهانی نفت ازسوی مسئولان و کارشناسان باعث می‌شود درپایان سال آتی، برنامه‌های عمرانی با مشکلاتی از قبیل کسری بودجه مواجه نشوند.
دراین میان نماینده سابق ایران در اوپک براین باور است که مسئولان باید حد وسط را برای قیمت نفت دربودجه درنظر گیرند. برهمین اساس شاید بهترین قیمت، همان ٤٠دلار باشد؛ یعنی همان قیمت سال گذشته، چراکه درصورت افزایش قیمت نفت و درآمد حاصل از فروش آن آن‌قدر کم و کسری و معوقات به جا مانده از گذشته وجود دارد که می‌توان این افزایش درآمد را صرف آن کرد.
