ارز دیجیتال زی کش چیست و چگونه کار می‌کند؟

رشد قیمت زی کش در اواخر ۲۰۲۵ توجه افراد زیادی را به آن جلب کرد. ارز دیجیتال زی کش (Zcash) در اصل یکی از پیشرفته‌ترین ارزهای دیجیتال متمرکز بر حریم خصوصی است که با فناوری رمزنگاری zk-SNARKs تراکنش‌های کاملاً محرمانه را ممکن می‌سازد. این پروژه با هدف پر کردن خلأ حریم خصوصی بیت کوین راه‌اندازی شد و امکان انتخاب بین تراکنش شفاف و محافظت‌شده را فراهم می‌کند. در این مقاله قصد داریم فناوری زی کش و تفاوت آن با بیت کوین را بررسی کنیم.

زی کش چیست؟

زی کش (ZCash) یک ارز دیجیتال و بلاک‌ چین متمرکز بر حریم خصوصی است که در سال ۲۰۱۶ راه‌اندازی شد. ایده اولیه آن زمانی شکل گرفت که گروهی از دانشمندان و پژوهشگران رمزنگاری از جمله Eli Ben-Sasson و Matthew Green و Ian Miers به این نتیجه رسیدند که مدل شفاف تراکنش‌های بیت کوین می‌تواند ردگیری کاربران را ساده‌کند. آنان در ابتدا پروتکلی به‌نام Zerocoin طراحی کردند که هدف آن افزودن لایه‌ای از حریم خصوصی به بیت کوین بود. این پروژه بعدها تکامل یافت و به Zerocash تبدیل شد؛ نسخه‌ای پیشرفته‌تر با امکان ناشناس‌سازی کامل تراکنش‌ها. با ادامه توسعه و بهبودها توسط Electric Coin Company (شرکتی به رهبری Zooko Wilcox)، این شبکه در نهایت با نام Zcash معرفی شد.

زی‌کش در اصل یک فورک بیت کوین است اما با تغییرات اساسی: الگوریتم هش متفاوت، پروتکل‌های امنیتی پیشرفته‌تر و استفاده از تکنولوژی رمزنگاری نسل جدید به‌نام zk-SNARKs. این تکنولوژی امکان انجام تراکنش‌ها را فراهم می‌کند بدون آن‌که اطلاعاتی مانند فرستنده، گیرنده یا مبلغ تراکنش برای شبکه مشخص باشد. در نتیجه، زی‌کش یکی از معدود ارزهای دیجیتالی است که تراکنش‌های کاملاً محرمانه (shielded transactions) ارائه می‌دهد. قابلیتی که آن را از بسیاری از رمزارزهای دیگر (حتی بیت کوین) متمایز می‌کند.

در سال‌های نخست، مالکیت نام و برند Zcash در اختیار Electric Coin Company بود، اما در ۲۰۱۹ طی یک توافق دوطرفه، این حقوق به بنیاد Zcash Foundation منتقل شد؛ نهادی غیرانتفاعی که وظیفه هدایت و حفظ استقلال شبکه را برعهده دارد. در آوریل ۲۰۲۴، ECC اعلام کرد که قصد دارد این توافق را به‌ طور کامل خاتمه دهد و تمام مسئولیت‌های حاکمیتی را به بنیاد واگذار کند تا پروژه کاملاً مستقل و غیرمتمرکز اداره شود.

زی‌کش یک ارز دیجیتال محسوب می‌شود و کاربران می‌توانند آن را با دستگاه‌های مختلف (حتی کامپیوترهای خانگی) ماین کنند؛ هرچند بهترین بازدهی با دستگاه‌های ASIC به دست می‌آید. مجموع این ویژگی‌ها باعث شده Zcash به یکی از مهم‌ترین پروژه‌های حوزه حریم خصوصی در دنیای کریپتو تبدیل شود.

از نظر سرمایه‌گذاری هم قیمت خرید زی کش در اواخر ۲۰۲۵ با تقاضای بسیار زیادی روبه‌رو شد. در این زمان عوامل مختلفی مثل سخت‌گیرانه‌تر شدن قوانین حریم خصوصی در مناطقی مثل اروپا و به‌روزرسانی‌های خود زی کش به رشد آن کمک کرد و باعث شد از مرز ۷۰۰ دلار عبور کند.

نمودار قیمت زی کش در سال ۲۰۲۵

فناوری زی کش

زی‌ کش زمانی طراحی شد که مشخص شد بیت کوین، برخلاف تصور اولیه، چندان ناشناس نیست. هر آدرس بیت کوین و تراکنش‌های آن روی بلاک چین کاملاً قابل مشاهده است؛ به‌ طوری‌که هر فردی می‌تواند موجودی، تراکنش‌ها و حتی الگوهای رفتاری مالی یک کاربر را ردیابی کند. این شفافیت برای مبارزه با جرایم مفید است، اما حریم خصوصی کاربران عادی را به‌ شدت تهدید می‌کند.

مثلا وقتی یک کسب‌وکار آدرس بیت کوین خودش را برای دریافت پرداخت‌ها روی پوستر یا QR code نشان می‌دهد، همه تراکنش‌هایی که به آن آدرس انجام شده‌اند قابل مشاهده روی بلاک‌ چین هستند. حتی با استفاده از چند آدرس مختلف، تحلیل‌گران می‌توانند با «کلَسترینگ» تمام آن‌ها را به هم وصل کرده و هویت مالی کاربر را بازسازی کنند.

زی‌ کش برای حل این مشکل دو نوع آدرس معرفی کرد: آدرس شفاف (t-addr) مشابه بیت کوین و آدرس محافظت‌شده (z-addr) که اطلاعات تراکنش‌ها را کاملاً مخفی می‌کند. هنگامی که تراکنش بین دو z-addr انجام شود، مبلغ تراکنش، فرستنده و گیرنده همگی رمزگذاری می‌شوند و در بلاک‌ چین ثبت عمومی نمی‌گردند.

اما چالش بزرگ این است: چطور می‌توان مطمئن شد در تراکنش‌های مخفی، پول جعلی تولید نشده است؟ بیت‌ کوین با ثبت همه جزئیات این اطمینان را می‌دهد، اما زی کش چنین جزئیاتی را پنهان می‌کند.

اینجاست که zk-SNARKs وارد می‌شود؛ فناوری‌ای که اساس قدرت زی‌کش است. این روش رمزنگاری با «دانش صفر» به شبکه اجازه می‌دهد صحت تراکنش‌ها، بدون فاش کردن اطلاعات آن‌ها ثابت شود. به بیان ساده، zk-SNARK ثابت می‌کند که مجموع ورودی‌ها و خروجی‌ها سازگار است، بدون اینکه نشان دهد چه کسی به چه کسی و چقدر پول ارسال کرده است.

این فناوری پیشرفته باعث می‌شود کاربران عادی بدون نیاز به ابزارهای پیچیده (مثل میکسرها، TOR یا آدرس‌های متعدد) حریم خصوصی واقعی داشته باشند؛ موضوعی که بیت‌ کوین به‌ صورت پیش‌فرض فراهم نمی‌کند.

زی‌ کش با این ترکیب از رمزنگاری مدرن و انتخاب‌پذیری (شفاف یا خصوصی)، یکی از امن‌ترین و پیشرفته‌ترین فناوری‌های بلاک‌ چین در حوزه حریم خصوصی به شمار می‌رود.

فناوری زی کش

فرق بیت کوین و زی کش چیست؟

بیت کوین و زی کش هر دو ارز دیجیتال و بلاک‌ چین هستند، اما اهداف و فناوری‌های آن‌ها تفاوت‌های اساسی دارند. بیت کوین که در سال ۲۰۰۹ راه‌اندازی شد، اولین ارز دیجیتال بود و طراحی آن عمدتاً برای انتقال سریع و امن ارزش و ایجاد یک سیستم مالی غیر متمرکز بود. تراکنش‌های بیت کوین روی بلاک چین شفاف هستند؛ هر آدرس و مبلغ تراکنش به صورت عمومی ثبت می‌شود و هر کسی می‌تواند موجودی و تاریخچه تراکنش‌ها را مشاهده کند. این شفافیت مزایایی مانند مقابله با تقلب و ردیابی تراکنش‌ها برای قانون‌گذاران دارد، اما حریم خصوصی کاربران عادی را تقریباً به صفر می‌رساند. برای داشتن امنیت خصوصی واقعی در بیت کوین، کاربر باید از آدرس‌های متعدد، میکسرها و ابزارهای پیچیده استفاده کند.

زی کش که در سال ۲۰۱۶ معرفی شد، دقیقاً برای پر کردن همین خلأ طراحی شد. زی کش یک فورک بیت کوین است اما با تمرکز بر حریم خصوصی و ناشناس‌سازی تراکنش‌ها. همان طور که گفتیم، این ارز از فناوری رمزنگاری پیشرفته‌ای به نام zk-SNARKs استفاده می‌کند که امکان انجام تراکنش‌ها را بدون افشای اطلاعات فرستنده، گیرنده و مبلغ فراهم می‌کند. کاربران زی‌ ش می‌توانند بین آدرس شفاف (t-addr) و آدرس محافظت‌شده (z-addr) انتخاب کنند، به این معنی که تراکنش‌ها یا مانند بیت کوین عمومی باشند یا کاملاً محرمانه.

از نظر کاربرد، بیت کوین بیشتر به عنوان ذخیره ارزش و وسیله پرداخت عمومی شناخته می‌شود، در حالی که زی کش علاوه بر انتقال ارزش، حریم خصوصی بالا و تراکنش‌های کاملاً رمزگذاری‌شده ارائه می‌دهد. از لحاظ فنی، بیت کوین با الگوریتم SHA-256 کار می‌کند، اما زی کش الگوریتم متفاوت و پروتکل‌های امنیتی توسعه‌یافته دارد تا تراکنش‌های خصوصی را تضمین کند.

در نهایت، می‌توان گفت که بیت کوین شفافیت و پذیرش گسترده دارد، اما زی کش ترکیبی از امنیت، ناشناس‌سازی و انعطاف‌پذیری تراکنش‌ها ارائه می‌کند. انتخاب بین این دو به اهداف کاربر (ذخیره ارزش، پرداخت عمومی یا حفظ حریم خصوصی) بستگی دارد.

ویژگی	بیت کوین	زی‌کش
سال راه‌اندازی	۲۰۰۹	۲۰۱۶
هدف اصلی	انتقال امن ارزش و ذخیره ارزش	حفظ حریم خصوصی و تراکنش‌های ناشناس
شفافیت تراکنش	کامل؛ همه تراکنش‌ها و آدرس‌ها عمومی هستند	تراکنش‌ها می‌توانند شفاف (t-addr) یا خصوصی (z-addr) باشند
فناوری اصلی	الگوریتم SHA-256، بلاک چین ساده	فورک بیت کوین + zk-SNARKs برای ناشناس‌سازی تراکنش‌ها
حریم خصوصی	پایین؛ نیاز به آدرس‌های متعدد و ابزارهای جانبی	بالا؛ تراکنش‌ها و موجودی‌ها رمزگذاری می‌شوند
کاربرد	ذخیره ارزش، پرداخت عمومی	پرداخت خصوصی، تراکنش‌های محرمانه
پذیرش	بسیار گسترده	محدودتر اما در حال رشد
پیچیدگی استفاده	ساده‌تر	نیاز به انتخاب بین آدرس شفاف و محافظت‌شده
امنیت	بالا، اما تراکنش‌ها قابل ردیابی	بالا و با محافظت بیشتر از حریم خصوصی

ریسک‌های قانونی زی کش چیست؟

زی کش با هدف ارائه تراکنش‌های کاملاً خصوصی و محافظت از حریم شخصی کاربران طراحی شده است، اما همین ویژگی باعث شده که نگرانی‌های قانونی و نظارتی خاصی در مورد آن وجود داشته باشد. نهادهای مالی و مؤسسات قانونی ملزم به رعایت قوانین ضد پول‌شویی (AML) و تأمین مالی تروریسم هستند. این قوانین به مؤسسات مالی دستور می‌دهند تراکنش‌ها را ثبت و کنترل کنند. تراکنش‌های شفاف بیت کوین و سایر رمزارزها دسترسی به داده‌ها را برای قانون‌گذاران آسان می‌کند، اما تراکنش‌های محافظت‌شده زی کش می‌توانند اطلاعات فرستنده، گیرنده و مبلغ را مخفی نگه دارند، که بررسی قانونی را پیچیده‌تر می‌سازد.

با این حال، زی کش ابزارهایی برای تسهیل رعایت قوانین بدون نقض حریم خصوصی ارائه می‌دهد. هر آدرس محافظت‌شده (z-addr) دارای یک کلید نمایشی (view key) است که دارنده آدرس می‌تواند آن را با مؤسسات مالی یا نهادهای قانونی به اشتراک بگذارد. با استفاده از این کلید، جزئیات تراکنش‌ها قابل مشاهده و قابل تایید هستند، بدون اینکه اطلاعات عمومی کاربران عادی فاش شود. این قابلیت به مؤسسات اجازه می‌دهد مطابق با فرآیند قانونی به شفافیت لازم دست یابند، در حالی که حریم خصوصی کاربران غیر مشکوک حفظ می‌شود.

علاوه بر این، زی کش دارای فیلد یادداشت (memo field) است که به کاربر یا مؤسسات مالی امکان می‌دهد اطلاعات اضافی تراکنش را منتقل کنند. این ویژگی برای رعایت قوانین مانند «Travel Rule» در آمریکا مفید است و می‌تواند داده‌های قانونی لازم را به گیرنده مناسب برساند.

البته در عمل این راهکارها برای قانونگذاران چندان قانع‌کننده نبوده است. ارزهای حریم خصوصی زیادی به خاطر فناوری خاص خود از مناطقی مثل اروپا، آمریکا و حتی جنوب شرق آسیا (مثل کره جنوبی) حذف شده‌اند. همین مسئله باعث شده است نقدینگی این بخش کاهش یابد و ریسک نوسانات قیمت آن رشد کند.

جمع‌بندی

ارز دیجیتال زی کش (Zcash) یک ارز دیجیتال پیشرفته است که حریم خصوصی واقعی را برای کاربران فراهم می‌کند و در عین حال ابزارهایی برای رعایت قوانین مالی و قانونی ارائه می‌دهد. فناوری zk-SNARKs و قابلیت استفاده از کلید نمایشی و فیلد یادداشت، تراکنش‌های خصوصی و امن را ممکن می‌سازد. با وجود این، ریسک‌های قانونی و محدودیت‌های نظارتی همچنان روی قیمت زی کش تاثیر می‌گذارد و سرمایه‌گذاران باید آن‌ها در نظر داشته باشند.