نشست دو روزه سران سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو)، بزرگ‌ترین ائتلاف نظامی جهان روز سه‌شنبه و چهارشنبه در شهر ویلینیوس، پایتخت لیتوانی برگزار شد؛ گرچه گفته شد طیف وسیعی از موضوعات از جمله تداوم کمک نظامی به اوکراین ، محور اصلی گفت‌وگوهای سران ۳۱ کشور عضو است، در عمل اما مثل ۱۷ ماه گذشته از آغاز جنگ و درگیری‌ها در اوکراین، مسئله اوکراین و نحوه مقابله با پیشروی‌های روسیه کانون اصلی این نشست بود.
پیام روسیه به نشست ناتو
ساعاتی پیش از آغاز رسمی نشست سران ناتو، رسانه‌های اوکراینی اعلام کردند پهپادها و موشک‌های ارتش روسیه بار دیگر با حملاتی سنگین زیرساخت‌های کی‌یف، بندر اودسا، و خرسون را هدف قرار دادند. حملات موشکی و پهپادی گسترده روسیه به شهرهای اوکراین از ماه‌ها پیش آغاز شده، اما حملات بامداد سه‌شنبه پیامی آشکار به برگزاری نشست سران ناتو بود که نحوه مقابله با روسیه و حمایت از ارتش اوکراین، مهمترین موضوع آن بود.
ارتش روسیه در ماه‌های اخیر راهبرد و تاکتیک خود را در میدان جنگ تغییر داده و با حملات موشکی و پهپادی گسترده، زیرساخت‌های اوکراین را بمباران می‌کند. حملات موشکی گسترده ارتش روسیه علیه زیرساخت‌های اصلی اوکراین در شهرهای مختلف پس از انفجار در پل کریمه در ۱۶ مهر پارسال آغاز شده و به گفته ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین در نتیجه این حملات تاکنون نزدیک به ۴۰ درصد زیرساخت‌های انرژی اوکراین از بین رفته است.
از همان ساعات اولیه روز نخستِ نشست ویلینیوس، سران کشورهای این سازمان نظامی گویا هماهنگ‌شده به محض حضور در جمع خبرنگاران ضمن محکومیت «تجاوز روسیه به اوکراین» بر حمایت نظامی و مالی تمام قد و طولانی کشور متبوع خود از اوکراین تأکید می‌کردند.
«بوریس پیستوریوس»، وزیر دفاع آلمان در حاشیه نشست سران ناتو اعلام کرد که این کشور به فاصله کوتاهی نسبت به بسته حمایتی اخیر این کشور برای اوکراین، تصمیم گرفته است که دوباره یک بسته دیگر حمایت نظامی آماده و برای کی یف ارسال کند، بسته نظامی که ارزش تقریبی آن ۷۰۰ میلیون یورو و شامل نفربرهای «ماردرس»، انواع مهمات و دو سامانه دفاع هوایی پاتریوت و غیره است. همچنین امانوئل ماکرون، رئیس‌جمهور فرانسه اعلام کرد که پاریس تصمیم دارد که موشک‌های دوربرد در اختیار ارتش اوکراین قرار دهد تا در ضدحملات به اوکراین کمک کند. اعلام این موضع‌گیری‌ها و کمک‌های نظامی جدید موجب خشم مقامات روسیه شد و به سرعت واکنش نشان دادند. دیمیتری پسکوف، سخنگوی کاخ کرملین گفت که نشست سران ناتو «ماهیت ضدروسیه» دارد و مسکو تمام اظهارات و رفتارهای سران ناتو را به‌دقت زیر نظر دارد و تحلیل می‌کند. وی دراین‌باره گفت: این نشست بدون‌شک، ماهیتی ضدروسی دارد. در این اجلاس به روسیه به چشم یک دشمن و رقیب می‌نگرند و در چنین فضایی، مباحثات انجام خواهد شد. پسکوف تصمیم فرانسه به ارسال موشک‌های دوربرد به اوکراین را «اشتباه» خواند و تاکید کرد «این اقدام پاریس دارای عواقب بسیاری برای کی‌یف خواهد بود و روسیه را مجبور به انجام اقدامات تلافی‌جویانه خواهد کرد.»
سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه هم گفت: مسکو بسته به اینکه ناتو چقدر سریع و عمیق قلمروهای سوئد و فنلاند را توسعه دهد نتیجه گیری خواهد کرد.
شلیک موشک زلنسکی به ضیافتِ ناتو
روز سه‌شنبه در نخستین روز نشست سران ناتو، ولودیمیر زلنسکی پیش از ورود به لیتوانی پیامی خطاب به سران ناتو منتشر کرد که موجب تعجب و خشم آنها شد. وب‌سایت شبکه «ای‌بی‌سی‌نیوز» این وضعیت را این‌گونه توصیف می‌کند: ولودیمیر زلنسکی در توئیتر خود موشکی شلیک کرد. دقیقاً در ساعت ۱:۳۰ بعدازظهر سه‌شنبه - در حالی که بسیاری از کارگزاران قدرتمند ناتو برای ناهار در بهترین رستوران‌های ویلنیوس نشسته بودند - آقای زلنسکی توییتی منتشر کرد. همانطور که تلفن‌های مشاوران آنها با این توییت کلنجار می‌رفتند، ناهار مجلل ناگهان جذابیتش را از دست داد.
موشک توییتری زلنسکی علیه سران ناتو حامی این کلمات بود: «در راه سفر به ویلنیوس، سیگنال‌هایی دریافت کردیم، سیگنال‌هایی مبنی بر اینکه عبارات و واژه‌های خاصی بدون اوکراین مورد بحث قرار گرفته و اینکه چارجوب زمانی برای دعوت یا عضویت (رسمی اوکراین در ناتو) تعیین نمی‌شود، بی‌سابقه و پوچ است… (این وضعیت) برای روسیه به معنای انگیزه بیشتر برای ادامه جنگ و وحشت است… عدم قطعیت ضعف است و من آشکارا در این نشست بحث خواهم کرد.»
خشم و اشاره زلنسکی به بیانیه پایانی سران ناتو است که به نوعی بر این نکته تأکید دارد که «هنوز زمان پیوستن اوکراین به ناتو فرا نرسیده» و در عوض تداوم کمک‌های نظامی ناتو و غرب به کی‌یف و ارتش اوکراین ادامه خواهد داشت.
البته رسانه‌های انگلیسی پیش از نشست ویلنیوس از جمله «گاردین» فاش کردند که مقامات اوکراین کماکان به سیاست اعضای ناتو در طرح عضویت کی‌یف به ناتو در نشست ویلنیوس خوشبین نیستند. نظام کی‌یف تنها در صورتی به اعضای ناتو از جمله انگلیس، آلمان، آمریکا و فرانسه دلگرم خواهد بود که به برنامه پشتیبانی تسلیحاتی خود از اوکراین در درازمدت ادامه دهند. روزنامه «فایننشال تایمز» هم به نقل از «منابع آگاه» گزارش داد که مقامات واشنگتن و برلین پیشتر اعلام کرده‌اند که هنوز وقت انضمام کی‌یف به سازمان ناتو نرسیده، زیرا اوکراین بایستی اصلاحات عمیق ساختاری برای زمینه سازی عضویت در ناتو کند و همچنین مقامات واشنگتن و آلمان به سران ناتو دیکته کرده‌اند که در بیانیه پایانی ناتو در لیتوانی صرفاً بندهایی مبهم در شروط عضویت اوکراین به ناتو اکتفا کنند.
آمریکا و ناتو عصبانی می‌شوند
بنا بر گزارش‌ها پیام توییتری زلنسکی با خشم و عصبانیت سران ناتو روبرو شده است. نشریه «پولیتیکو» گزارش داد که در پی توییت جنجالی زلنسکی در انتقاد از عدم جدیت کشورهای غربی در تعیین چارچوب زمانی مشخص برای عضویت کی‌یف به ناتو، برخی از دیپلمات‌های ارشد کشورهای عضو سازمان ناتو با ابراز شگفتی، نسبت به اظهارات زلنسکی برآشفتند که روزنامه مطرح آمریکایی از آشفتگی و خشم هیئت اعزامی واشنگتن در نشست سران ناتو در لیتوانی در پی واکنش توییتری جنجالی ولودیمیر زلنسکی خبر داد.
روزنامه آمریکایی «پولیتیکو» امروز سه‌شنبه گزارش داد که در پی توییت جنجالی ولودیمیر زلنسکی، رئیس جمهور اوکراین در انتقاد از عدم جدیت کشورهای غربی در تعیین چارچوب زمانی مشخص برای عضویت کی‌یف به ناتو، برخی از دیپلمات‌های ارشد کشورهای عضو سازمان ناتو با ابراز شگفتی، نسبت به اظهارات زلنسکی برآشفتند و همچنین موجب خشم و آشفتگی تیم اعزامی آمریکا به نشست ناتو شد.
از سوی دیگر، یک دیپلمات ارشد اروپایی نیز گفت: «با وجود اینکه من نسبت به مواضع برخی کشورهای هم‌پیمان در ناتو منتقدم، اما این شیوه (زلنسکی) را نسنجیده و غیر عادلانه می‌دانم. زلنسکی نیز بسیار خود را به آب و آتش می‌زند.»
تصویری نمادین از واقعیت زلنسکی
رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی تصویری از زلنسکی در روز نخست نشست سران ناتو در لیتوانی منتشر کردند که به گفته بسیاری از کاربران و کارشناسان به روشن‌ترین و نمادین‌ترین شکل ممکن وضعیت کنونی زلنسکی و اوکراین را نشان می‌دهد.
این تصویر، زلنسکی را در میان حاضران و سران ناتو نشان می‌دهد که هیچکس به او توجهی ندارد و همه با هم در حال گفت‌وگو و خوش‌وبش هستند و او تنها در میان جمع ایستاده. اگر فرض عمدی‌بودن انتشار این تصویر برای «تنبیه مجازی» زلنسکی در برابر پرتاب «موشک مجازی» علیه سران ناتو را کنار بگذاریم، این تصویر حقیقتاً به شکلی نمادین گویای وضعیت کنونی زلنسکی است.
از آغاز عملیات نظامی روسیه در اوکراین آمریکا و غرب با کمک‌های مالی و نظامی تمام قد در کنار ارتش اوکراین و زلنسکی بوده‌اند و در واقع همه اکنون اتفاق نظر دارند که در جنگ اوکراین در واقع نیروی مقابل ارتش روسیه، ناتو است و نه اوکراین، اما زلنسکی به‌خوبی می‌داند ارتش اوکراین با پول‌پاشی و مدرن‌ترین تسلیحات نظامی نمی‌تواند در برابر روسیه در بلندمدت دوام بیاورد، به همین علت تمام تلاشش را به کار می‌گیرد که اعضای ناتو، عضویت اوکراین به ائتلاف نظامی را تأیید کنند که ناتو به دلایل گوناگون از جمله امتناع از رویارویی نظامی مستقیم با روسیه تاکنون از این امر خودداری کرده است.
فرجام کلام
سازمان ناتو در نشست بخارست در فروردین ۲۰۰۸ میلادی با انتشار بیانیه‌ای بر الحاق نهایی کی‌یف به ناتو تاکید کرده بود، اما هرگز پیش نویس مقدماتی عضویت این کشور به ناتو فراهم نشد. در بهمن ۲۰۱۹ پارلمان اوکراین با انجام اصلاحاتی قانونی خواستار پیوستن به ناتو شد که تاکنون فراهم نشده است.
با آغاز عملیات نظامی روسیه در اوکراین تلاش‌های زلنسکی و دولت اوکراین برای پیوستن به ناتو افزایش یافته، اما تاکنون موفق نشده است. در واقع دلیل اصلی آغاز جنگ پیش‌دستانه روسیه علیه اوکراین، اصرار کی‌یف برای پیوستن به ناتو و نزدیک‌شدن نیروهای ناتو به مرزهای روسیه بود و مقامات روسیه نیز در ماه‌ها و هفته‌های اخیر تهدید کردند که در صورت پیوستن اوکراین به ناتو پاسخ مناسب خواهند داد.
اگر تداوم کمک‌های نظامی و مالی مداوم آمریکا و دیگر کشورهای عضو ناتو به ارتش اوکراین را در نظر داشته باشیم، احتمالاً این پرسش ساده و اما مهم به ذهن بیاید که اگر غرب خود را متعهد به حمایت از اوکراین در برابر روسیه می‌داند، چرا با عضویت آن با ناتو موافقت نمی‌کند؟ مسئله به سادگی به ماده ۵ اساسنامه ناتو برمی‌گردد که تصریح می‌کند اگر یکی از اعضای ناتو هدف حمله قرار گیرد، این حمله، حمله به همه اعضاست و همه متعهد به دفاع هستند، پس اگر کی‌یف عضو ناتو شود، با توجه به شرایط کنونی همه اعضای ناتو باید وارد درگیری نظامی مستقیم با روسیه شوند، موضوعی که برخی از اعضای ناتو از جمله آمریکا و آلمان به دلایل داخلی و عوامل دیگر حاضر به این خطر نیستند و از گفتن آن هم ابایی ندارند.
سران ناتو و کشورهای گروه هفت در پایان نشست ناتو نیز بار دیگر بر حمایت مداوم از ناتو تا «هر زمانی که جنگ طول بکشد» تأکید کردند، اما اعلام کردند که پیوستن اوکراین به ناتو پس از پایان جنگ با روسیه امکان‌پذیر است. «جیک سالیوان» مشاور امنیت ملی کاخ سفید روز چهارشنبه در گفت‌وگو با «سی‌ان‌ان» تأکید کرد «عضویت اوکراین در ناتو، به معنای جنگ این ائتلاف با روسیه است» و جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا نیز پس از نشست سران ناتو گفت که «سران ناتو توافق کردند که اوکراین پس از جنگ به عضویت ناتو درمی آید.»
با این اوصاف بهتر می‌توان تنهایی نمادین زلنسکی در عکس فوق را درک کرد، گویی آمریکا و ناتو ترجیح می‌دهند از طریق ارتش اوکراین و سربازان اوکراینی جنگ با روسیه را به پیش ببرند، ولو اینکه میلیاردها دلار و مرگ هزاران نظامی و غیرنظامی اوکراینی هزینه آن باشد.
