سفر سه روزه وزیر امور خارجه ترکیه به عراق ، نشان می‌دهد که آنکارا نگاه ویژه ای به این کشور ثروتمند نفتی دارد و می‌خواهد در تمام حوزه‌ها به سود کلان دست پیدا کند. هاکان فیدان وزیر امور خارجه ترکیه در سفر به بغداد پایتخت عراق، علاوه بر همتای عراقی اش فواد حسین، با شیاع السودانی نخست وزیر، عبداللطیف رشید رئیس جمهور و اعضای برجسته جبهه ترکمانی هم دیدار کرد و در اثنای همه دیدارها، به این اشاره کرد که توسعه رابطه با عراق، یکی از اولویت‌های مهم سیاست خارجی دولت اردوغان است.
سفر فیدان، مقدمه‌ای است برای آماده سازی شرایط سیاسی و اقتصادی به منظور سفر اردوغان به این کشور. این موضوعی است که بارها در رسانه‌های ترکیه مورد اشاره قرار گرفته است. آن هم در شرایطی که دولت ترکیه، به خاطر فروش غیرقانونی نفت عراق، به پرداخت خسارت یک و نیم میلیارد دلاری محکوم شده است.
وزارت امور خارجه ترکیه اعلام کرده که جمع مبادلات تجاری بین ترکیه و عراق در سال گذشته میلادی به ۲۲ میلیارد دلار رسیده و آنکارا قصد دارد این رقم را بالا و بالاتر ببرد. آشکار است که عراق، دست کم در شرایط فعلی، غیر از نفت چیزی برای صادرات ندارد. اما بازار مصرف عراق در بغداد، نجف، اربیل، سلیمانیه و چندین شهر دیگر، در بخش‌هایی همچون صنایع غذایی، مبلمان، پوشاک، مراکز خرید و مجتمع‌های مسکونی، به دست تجار و پیمانکاران ترکیه‌ای افتاده است.
وقتی که وزیر دوم ترکیه نیز به اربیل رفت
هاکان فیدان پس از پایان دیدارهایش در بغداد، راهی اربیل شد تا با مقامات اقلیم کردستان عراق نیز دیدار کند و بدون شک حل معضلات سیاسی – حقوقی صادرات نفت، یکی از مهمترین محورهای گفتگوی فیدان با سران اقلیم بود.
اندکی بعد از آن که هواپیمای هاکان فیدان در فرودگاه اربیل بر زمین نشست، هواپیمای دیگری از آنکارا به اقلیم رفت تا ارسلان بیرقدار وزیر انرژی و منابع طبیعی ترکیه را نیز در همان فرودگاه پیاده کند و او در دیدار با مقامات اقلیم کردستان عراق، هاکان فیدان را همراهی کند. این یکی از مهمترین و کلیدی ترین نکات در سفر هاکان فیدان به بغداد و اربیل است.
هاکان فیدان در ایستگاه نخست، به دیدار نچیروان بارزانی رئیس اقلیم رفت. نیچیروان بارزانی، برادرزاده و داماد مسعود بارزانی، همان سیاستمداری است که در دوران نخست وزیری خود، مقدمات امضای یک سند توافق پنجاه ساله بین آنکارا و اربیل را فراهم کرد. سندی که بر اساس آن، ترکیه علاوه بر امکان صادرات نفت، در آینده در مورد انتقال گاز نیز امتیازاتی در دست خواهد داشت. اما در اقلیم، فقط مسعود بارزانی، نیچیروان بارزانی و وزیر وقت انرژی یعنی آشتی هورامی از مفاد این سند اطلاع داشتند و هنوز هم مشخص نیست که ترتیبات تداوم همکاری بین اربیل و آنکارا به چه شکلی خواهد بود.
اما اعتراضات مداوم دولت مرکزی بغداد بالاخره نتیجه داد و دادگاه حکمیّت در پاریس، ترکیه را به خاطر فروش غیرقانونی نفت عراق به پرداخت جریمه یک و نیم میلیارد دلاری محکوم کرد و جریان صادرات نفت نیز متوقف شده است. آیا اردوغان حاضر است مبلغ مذکور را به عراق پرداخت کند؟ در پاسخ به این سوال باید گفت: اساساً هاکان فیدان با این هدف به بغداد و اربیل سفر کرده تا علاوه بر معافیت پرداخت خسارت، رضایت دولت مرکزی عراق را به دست بیاورد تا بر اساس توافقی نوین، صادرات نفت ادامه پیدا کند. کما این که پیش از سفر هاکان فیدان به عراق، وزیر نفت عراق به آنکارا رفته بود تا در مورد چند و چون حل بحران توقف صادرات، با مقامات ترکیه مذاکره کند.
خواسته‌های حداکثری اردوغان از عراق
فواد حسین وزیر امور خارجه عراق، آشکارا و بدون تعارف، در کنفرانس مطبوعاتی مشترک با همتای ترک خود، به این اشاره کرد که کشاورزی و زیست مردم عراق به خاطر کمبود آب با مشکل مواجه شده و ترکیه باید در مورد حقابه دجله و فرات، تجدیدنظر کند. فواد حسین، همچنین از ذکر این موضوع ابایی نداشت که مبادلات تجاری و توسعه روابط اقتصادی بین آنکارا و بغداد، غالباً به سود طرف ترک بوده است. اما هاکان فیدان در این مورد وعده خاصی نداد و صرفاً بدین موضوع اشاره کرد که اردوغان در این مورد دیدگاهی انسان دوستانه دارد و قرار شده یک کمیته مشترک بین عراق و ترکیه، برای حل مشکل آب، گفتگو کنند.
توجه به موضوع آب، از آن جهت اهمیت دارد که ترکیه به شکل بی سر و صدا و آرام، آب را در برابر عراق، به یک اهرم فشار تبدیل کرده و حالا ترکیه از دولت عراق، چنین درخواست‌هایی دارد:
۱. دولت عراق از گرفتن خسارت یک و نیم میلیارد دلاری بگذرد.
۲. صادرات نفت از طریق اقلیم کردستان عراق به بندر جیهان هر چه زودتر ادامه پیدا کند.
۳. دولت عراق، به شکل رسمی نام پ.ک. ک را به عنوان یک گروه تروریستی اعلام کند.
۴. در پروژه اقتصادی بزرگ شیاع السودانی به نام «جاده توسعه»، بیشترین امتیازات در اختیار پیمانکاران ترکیه‌ای باشد.
درخواست‌های بالا به شکل دیپلماتیک از سوی وزیر امور خارجه ترکیه با مقامات دولت مرکزی عراق و مدیریت محلی اقلیم کردستان در میان نهاده شده و حالا ترکیه در انتظار دریافت پاسخ است. این در حالی است که ترکیه، برخلاف ماهیت مرسوم دیپلماسی که همچون یک جاده دوطرفه است، صرفاً منافع یکجانبه خود را در نظر گرفته است و شواهد نشان می‌دهد که ترکیه می‌خواهد از صادرات نفت و گاز گر فته تا تخفیف در تعرفه‌های مرزی – گمرکی، فتح بازار مصرف کالا، انجام پروژه‌های عمرانی، سودهای چند میلیارد دلاری پروژه جاده توسعه و بندر فاو، چندین امتیاز مهم به دست آورد و در عین حال، در حوزه‌های دفاعی و امنیتی، به حاکمیت سیاسی عراق، اعتنایی نکند. به این معنی که اردوغان انتظار دارد، دولت مرکزی عراق، نام پ.ک. ک را به عنوان گروه تروریستی اعلام کند تا کلیه اقدامات زمینی و هوایی ترکیه که در خاک عراق به شکل غیرقانونی و بدون مجوز انجام شده، مشروعیت پیدا کند! اگر نه، در شرایط عادی کنونی هم، هیچکدام از مقامات عراقی نگرش مثبتی به پ.ک. ک ندارند و اقدامات تروریستی این گروه، لطمات فراوانی به دولت و مردم عراق زده است.
راهکار عراق در برابر خواسته‌های حداکثری ترکیه
دولت اردوغان در چند سال گذشته، در چندین حوزه حساس و به ویژه در دو موضوع استراتژیک نفت و آب، همواره از اختلافات داخلی جریانات سیاسی و قومی در عراق سوءاستفاده کرده و به دنبال مصادره به مطلوب اوضاع امنیتی عراق بوده است. در نتیجه مهمترین فن بدل در برابر این رویکرد منفعت‌گرایانه ترکیه، وحدت و انسجام گروه‌های عراقی و به ویژه پایان یافتن اختلافات سیاسی و مالی بین بغداد و اربیل است. در غیر این صورت، ترکیه تلاش خواهد کرد تا در خاک عراق، با استفاده از بهانه‌های متعددی همچون مبارزه با ترور، حفظ حقوق ترکمان‌ها، توسعه تجارت با اقلیم کردستان و موضوعات دیگر، سود کلان ببرد و تداوم رابطه به شکلی باشد که تراز فعلی تغییر نیابد و کفه ترازوی منافع ترکیه، سنگین‌تر باشد.
