دونالد ترامپ در دیدار با شی جین‌پینگ، رئیس جمهور چین، تلاش کرد تا تمام ناکامی‌های خود را در تقریباً یک سال اخیر، از طریق یک عملیات روانی و اقدام تبلیغاتی، پنهان کرده و یکبار دیگر «دستاوردسازی» را به جای «دستاوردهای واقعی» به افکار عمومی آمریکا بفروشد. پیشرفت سریع، گسترده و عمیق چین در حوزه‌های مختلف ازجمله حوزه فناوری و تمام زیرمجموعه‌ها و زیرساخت‌های مرتبط با آن، سبب شده معدود موارد مزیت رقابتی آمریکا، اکنون غیرقابل اتکا باشند و چین نقش تعیین کننده در این حوزه‌ها را نیز به خود اختصاص دهد. به منظور اثبات این ادعا، در این گزارش به بررسی وضعیت قانونگذاری در باب فناوری در چند سال اخیر می‌پردازیم و نشان خواهیم داد که وضعیت فعلی آمریکا در این بخش، به هیچ وجه با آنچه که دونالد ترامپ در این سفر اعلام کرد، تطابق ندارد. نگرانی‌های کنگره آمریکا درباره عقب‌ماندگی فناورانه از چین و بازتاب آن در قانون‌گذاریدر کنگره آمریکا، این نگرانی در سال‌های اخیر به شکل سیاست‌گذاری، قانونگذاری، کمک‌های صنعتی، محدودیت‌های صادراتی و نظارتی، بازتاب پیدا کرده است. نگرانی اصلی کنگره درباره عقب‌ماندن فناوری آمریکا از چین در چند محور متمرکز است:1. از دست دادن رهبری در نیمه‌رساناها و هوش مصنوعی2. وابستگی خطرناک در زنجیره تأمین و استانداردهای جهانی فناوری3. انتقال فناوری و سرقت مالکیت فکری که توان نظامی‌ـ‌صنعتی چین را تقویت می‌کند4. تسلط چین بر زیرساخت‌های دیجیتال جهان و شکل‌دهی به استانداردهای غیردموکراتیک در حوزه فناوری
در سال‌های اخیر، بخش قابل توجهی از گفتمان امنیت ملی در کنگره آمریکا حول این نگرانی شکل گرفته که آمریکا در رقابت فناورانه با چین در حال عقب‌افتادن است؛ رقابتی که نه‌فقط حوزه نظامی و اطلاعاتی، بلکه اقتصاد دیجیتال، زنجیره تأمین، استانداردهای هوش مصنوعی، نیمه‌رساناها و حتی نظم سیاسی آینده جهان را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این نگرانی به‌طور مستقیم در روند قانونگذاری و سیاست‌گذاری صنعتی آمریکا بازتاب پیدا کرده است؛ از تصویب بزرگ‌ترین بسته سرمایه‌گذاری صنعتی در تاریخ آمریکا (قانون چیپز (CHIPS))، تا تشدید کنترل‌های صادراتی، محدودیت‌های سرمایه‌گذاری، ممنوعیت استفاده از فناوری‌های چینی و طرح‌های جدید برای تنظیم‌گری هوش مصنوعی. به بیان دیگر، کنگره اکنون فناوری را در قالب یکی از جبهه‌های اصلی رقابت ژئواستراتژیک با چین تلقی می‌کند.نگرانی درباره نیمه‌رساناها و پژوهش‌های پایه: «لحظه اسپوتنیک قرن ۲۱»نخستین و مهم‌ترین محور نگرانی کنگره، ازدست‌رفتن رهبری آمریکا در صنعت نیمه‌رسانا و حوزه‌های بنیادین پژوهشی همچون محاسبات پیشرفته، مواد نوین و هوش مصنوعی است. از نظر سناتورها و نمایندگان، تراشه‌های پیشرفته نه یک کالای صرفاً اقتصادی، بلکه ستون فقرات قدرت نظامی، سامانه‌های جاسوسی، زیرساخت‌های انرژی، خودروهای خودران، محاسبات کوانتومی و اقتصاد دیجیتال به شمار می‌آیند. چاک شومر، رهبر اکثریت سنا، هنگام تصویب قانون CHIPS در سال ۲۰۲۲ گفت: «این قانون نقطه عطفی در رهبری آمریکا در قرن بیست‌ویکم است» (سخنان شومر در صحن سنا، 2022). همین نگاه بود که سبب شد کنگره هزینه‌ای حدود ۵۲ میلیارد دلار برای احیای تولید تراشه در آمریکا، حمایت از زنجیره تأمین و ایجاد قطب‌های تحقیقاتی ملی تصویب کند (قانون چیپز، 2022).
در واقع، این قانون نخستین اقدام آشکار کنگره برای بازگشت به نوعی «سیاست صنعتی» است که آمریکا از دهه ۱۹۸۰ به بعد کنار گذاشت. نگرانی اصلی این است که اگر چین در نسل بعدی تراشه‌ها، به‌ویژه در مقیاس ۵ نانومتر و پایین‌تر، به استقلال فناورانه دست یابد، آمریکا در جنگ الکترونیک، پردازش هوش مصنوعی و سامانه‌های تهاجمی‌ـ‌دفاعی دچار وابستگی راهبردی خواهد شد.نگرانی درباره شتاب فناورانه چین و راهبرد «بسیج کلیت حکمرانی»دومین نگرانی محوری کنگره آن است که چین برخلاف ساختار پراکنده اقتصاد آمریکا، با یک «راهبرد ملی متمرکز» در حال پیشبرد توسعه فناوری‌های زیرساختی و راهبردی است. سناتور مارک وارنر، رئیس کمیته اطلاعات سنا، بارها هشدار داده است که آمریکا باید «سطح بازی خود را در رصد فعالیت‌های فناورانه چین بالا ببرد؛ نه فقط در حوزه نیمه‌رسانا، بلکه در تمامی حوزه‌های نوپدید» (سناتور وارنر، جلسه استماع کمیته اطلاعات سنا، 2024). منظور وارنر این است که آمریکا هنوز دستگاه اطلاعاتی و نظارتی متناسب با رقابت فناورانه در اختیار ندارد و بیشتر بر تهدیدات نظامی سنتی متمرکز مانده است. همین نگرانی موجب شکل‌گیری طرح‌هایی برای محدودسازی استفاده دولت آمریکا از هوش مصنوعی ساخت چین و همچنین طرح‌هایی برای کنترل استانداردسازی جهانی در حوزه مخابرات و هوش مصنوعی شده است (پیشنویس طرح امنیت هوش مصنوعی در کنگره، 2024). کنگره به این یقین رسیده که چین «تنها بازیگری است که از توانایی و اراده لازم برای ایجاد یک نظم فناورانه جایگزین» بهرمند است.
انتقال فناوری، سرمایه‌گذاری خارجی و سرقت مالکیت فکری: تهدید فناوری به‌جای جاسوسی کلاسیککنگره همچنین نسبت به سازوکارهای غیرنظامیِ انتقال فناوری حساس شده است؛ از جمله سرمایه‌گذاری مشترک، خرید شرکت‌های آمریکایی توسط سرمایه چینی، همکاری‌های دانشگاهی و حتی مدل متن‌باز. به همین دلیل، قانون FIRRMA در سال ۲۰۱۸ اختیارات کمیته سرمایه‌گذاری خارجی در آمریکا (CFIUS) را گسترش داد تا نه‌فقط فروش قطعی شرکت‌ها، بلکه سرمایه‌گذاری‌های «غیرکنترلی» را نیز شامل شود (قانون فیرما، 2018 – اسناد کنگره). این تغییر از آن جهت حائز اهمیت است که نشان می‌دهد پس از این انتقال فناوری از مسیر جاسوسی سنتی یک مسئله جدی نخواهد بود، بلکه با جذب استعداد، عقد قراردادهای دانشگاهی، تأمین‌مالی استارتاپ‌ها و خرید پنهان سهام شرکت‌های نوپدید، این روند انتقال فناوری با سرعت و وسعتی غیرقابل تصور، ادامه پیدا می‌کند. در نگاه کنگره، این جریان مستقیماً به راهبرد «همگرایی نظامی‌ـ‌صنعتی چین» گره خورده است و عملاً باعث تغذیه ظرفیت‌های نظامی چین از منابع باز غربی می‌شود.
تهدید زیرساختی: فناوری‌های مخابراتی و داده‌محور چینیکی دیگر از نگرانی‌های محوری کنگره، نفوذ زیرساخت‌های مخابراتی ساخت چین، به‌ویژه هواوی و زدتی‌ایی، در شبکه‌های جهانی و آمریکایی است. در این حوزه، تمرکز فقط روی امنیت سایبری نیست، بلکه بر ماهیت مالکیت دولتی، امکان دستکاری زنجیره تأمین و نفوذ در استانداردهای ارتباطی، متمرکز است. چاک شومر در سال ۲۰۲۳ هشدار داد: «وجود تراشه‌های ساخت چین در زنجیره تأمین فدرال یک تهدید مستقیم علیه امنیت ملی آمریکاست» (سخنرانی شومر در سنا، 2023). این نگرانی در متن قانون بودجه دفاع ملی نیز منعکس شد و دولت فدرال از استفاده یا خرید تجهیزات هواوی، زدتی‌ایی و دیگر شرکت‌های فهرست‌شده منع شد (قانون بودجه دفاعی 2020-2024). این ممنوعیت نه فقط جنبه امنیتی بلکه جنبه‌ی «بازدارندگی اقتصادی» دارد؛ به عبارت دیگر آمریکا اکنون باید از وابستگی در لایه‌های فیزیکی شبکه نیز خود را رها کند.نگرانی جدید: فناوری‌های متن‌باز و ظهور مسیرهای دورزدن تحریمدر سال‌های اخیر، موضوع «متن‌باز» نیز وارد گفتمان امنیت ملی شده است. نماینده مایک گلگر در مجلس نمایندگان، با اشاره به معماری متن‌باز RISC-V ، هشدار داد که «این فناوری می‌تواند راهی برای دور زدن کنترل‌های صادراتی باشد و چین را قادر کند بدون پرداخت حق امتیاز، در حالی که تحریم است، تراشه‌های بومی بسازد» (جلسه کمیته چین در مجلس، 2023). این نگرانی اکنون به حوزه مدل‌های هوش مصنوعی نیز سرایت کرده است؛ برخی اعضای کنگره خواستار نظارت یا صدور مجوز بر انتقال مدل‌های متن‌باز به نهادهای مرتبط با چین شده‌اند. در واقع، کنگره اکنون فناوری متن‌باز را یک ریسک ژئوپولیتیکی تلقی می‌کند.
جمع‌بندی اقدامات قانونی و نظارتی آمریکا تا کنونمجموعه اقدامات کنگره نشان می‌دهد که آمریکا به هیچ وجه در جایگاهی قرار ندارد که به ادعای ترامپ بخواهد از موضع قدرت، با چینی‌ها وارد مذاکره شده و امتیاز قابل توجهی را از ایشان بگیرد. قانون CHIPS برای احیای توان نیمه‌رسانا، کنترل‌های صادراتی وزارت بازرگانی بر تراشه‌های زیر ۷ نانومتر، گسترش صلاحیت کمیته سرمایه‌گذاری خارجی، ممنوعیت تجهیزات مخابراتی چینی و طرح‌های نو برای تنظیم‌گری هوش مصنوعی، همگی حاکی از آن هستند که آمریکا با یک عقب‌ماندگی فناورانه بسیار جدی مواجه است. سرعت بالای پیشرفت‌های علمی و توسعه سریع صنایع بومی در چین از یک سو و کندی ساخت کارخانه‌های تولید چیپ و بحران نیروی انسانی متخصص در آمریکا از سوی دیگر (گزارش‌های نظارتی کنگره و وزارت بازرگانی، 2024)، به وضوح نشان می‌دهد که آمریکا در تلاش برای جبران عقب‌افتادگی و حرکت به سمت جایگاه برتر شکست خورده است.
