عربستان سعودی اکنون در حال ساختن یک آینده متفاوت است. در پشت صحنه و با سرعتی خیره‌کننده، این کشور نفتی بزرگترین مزارع خورشیدی جهان را در دل بیابان‌هایش راه‌اندازی می‌کند و با سرمایه‌گذاری‌های میلیارد دلاری، به سمت تامین نیمی از برق خود از انرژی پاک حرکت می‌کند. تحولی شگفت‌انگیز که درست زمانی رخ می‌دهد که برخی کشورهای غربی از توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر فاصله می‌گیرند.
عربستان سعودی دهه‌ها به عنوان قلب تپنده بازار جهانی نفت شناخته می‌شد؛ کشوری که «طلای سیاه» آن مسیر اقتصاد جهانی را تعیین می‌کرد و در مذاکرات اقلیمی اغلب نقش بازدارنده داشت. اما اکنون تحولی بی‌سروصدا اما گسترده در این کشور جریان دارد؛ تحولی که می‌تواند آینده انرژی جهان را دگرگون کند. در حالی که بسیاری هنوز عربستان را تنها یک کشور نفت‌خیز می‌دانند، این پادشاهی در پشت صحنه، یکی از بزرگترین پروژه‌های انرژی پاک جهان را رقم می‌زند و با سرعتی خیره‌کننده در حال ساختن یک امپراتوری عظیم انرژی خورشیدی است.
خیزش خورشیدی در قلب صحرا
در بیابان‌های وسیع و خشک عربستان، ۶۰ مایلی جنوب جده، سازه‌ای عظیم همچون یک فرش هندسی تیره‌رنگ به چشم می‌خورد. اینجا «الشعیبه ۲» است؛ بزرگترین مزرعه خورشیدی عربستان سعودی با ظرفیت بیش از ۲ گیگاوات که توان تامین برق ۳۵۰ هزار خانه را دارد.
این پروژه تنها شروع راه است. مزارع خورشیدی بزرگ‌تری در دست ساخت‌اند و چشم‌انداز عربستان برای سال‌های آینده بسیار جاه‌طلبانه‌تر از امروز است. «نیشانت کومار» تحلیلگر انرژی‌های تجدیدپذیر در شرکت Rystad Energy می‌گوید: «در عربستان یک رونق بزرگ خورشیدی شکل گرفته است؛ هیچ‌کس نمی‌تواند آن را انکار کند.»
عربستان سعودی متعهد شده است تا سال ۲۰۳۰، نیمی از برق کشور را از انرژی‌های تجدیدپذیر تامین کند؛ هدفی که آغاز رقابت بزرگی در بخش انرژی این کشور را رقم زده است.
کشوری نفتی با آرزوهای خورشیدی
از کشوری که بزرگترین صادرکننده نفت جهان است و دومین ذخایر بزرگ نفتی دنیا را دارد، انتظار نمی‌رفت چنین تغییری را رقم بزند. اما واقعیت این است که حتی این قدرت نفتی نیز دریافته که آینده انرژی در تسلط انرژی‌های پاک است.
دیو جونز بنیانگذار اندیشکده Ember می‌گوید: «هیچ کشوری با سرعت عربستان سعودی در مسیر انرژی خورشیدی پیش نرفته است.»
در سال ۲۰۲۰ عربستان تقریبا هیچ ظرفیت انرژی تجدیدپذیر نداشت، اما پیش‌بینی می‌شود که تا پایان امسال ۱۲ گیگاوات انرژی خورشیدی تولید کند؛ جهشی فوق‌العاده سریع. گزارش بلومبرگ NEF نشان می‌دهد عربستان در سال ۲۰۲۵ برای نخستین بار وارد فهرست ۱۰ بازار برتر جهان در توسعه سالانه انرژی خورشیدی شده است.
رشد پیش‌بینی‌شده ظرفیت خورشیدی در سال ۲۰۲۵ نسبت به ۲۰۲۴ در ۱۰ بازار برتر جهان
سرمایه‌گذاری‌های میلیارد دلاری برای آینده‌ای بدون نفت
رونق انرژی پاک در عربستان برخلاف برخی کشورها نه‌تنها کند نشده، بلکه سرعت بیشتری گرفته است. شرکت ACWA Power که یکی از بزرگترین نیروگاه‌سازان منطقه است، همراه با شرکت‌هایی از جمله آرامکو، در ژوئیه ۲۰۲۵ اعلام کرد که ۸.۳ میلیارد دلار در ۱۵ گیگاوات انرژی تجدیدپذیر جدید( عمدتا خورشیدی) سرمایه‌گذاری می‌کند.
تحلیل‌های Rystad Energy پیش‌بینی می‌کند که عربستان تا پایان دهه جاری بیش از ۷۰ گیگاوات انرژی خورشیدی نصب‌شده خواهد داشت.
چرا عربستان به انرژی خورشیدی روی آورده است؟
۱. انرژی خورشیدی بسیار ارزان شده است
هزینه تولید برق خورشیدی طی دو سال اخیر با ورود گسترده پنل‌های چینی به شدت کاهش یافته. کارن یانگ، پژوهشگر دانشگاه کلمبیا می‌گوید: «خورشید ارزان است و از نظر اقتصادی کاملا منطقی.»
باتری‌ها نیز ارزان شده‌اند؛ تنها در سال ۲۰۲۴ قیمت باتری‌ها ۴۰ درصد کاهش یافت که باعث افزایش جذابیت پروژه‌های خورشیدی شده است.
2. شرایط اقلیمی و جغرافیایی ایده‌آل
عربستان تقریبا ۳۰۰ روز آفتابی دارد، زمین بیابانی ارزان دارد و به دلیل نزدیکی این زمین‌ها به شهرهای بزرگ، اتصال به شبکه برق بسیار کم‌هزینه است.
۳. کاهش مصرف داخلی نفت
عربستان بخش زیادی از برق خود را از سوزاندن نفت تامین می‌کند؛ روشی گران و ناکارآمد. با جایگزینی آن با انرژی خورشیدی، کشور می‌تواند نفت بیشتری در بازار جهانی بفروشد.
عبدالله الکتان، تحلیلگر بلومبرگ NEF می‌گوید: «سوزاندن نفت در داخل کشور هدر دادن ثروت است؛ سود در فروش آن به جهان است.»
آیا عربستان می‌تواند به هدف ۵۰ درصد برسد؟
برخی کارشناسان محتاط‌تر هستند. آنا میسیرلیو از Climate Action Tracker می‌گوید: «پیشرفت عربستان چشمگیر است، اما هنوز بسیار ناکافی است.»
تا پایان ۲۰۲۴ تنها ۲ درصد برق این کشور از انرژی تجدیدپذیر تامین می‌شد. با وجود سرمایه‌گذاری‌های عظیم در سال ۲۰۲۵، او معتقد است که هدف ۲۰۳۰ ممکن است دست‌نیافتنی باشد.
در مقابل، ریستاد انرژی معتقد است عربستان می‌تواند تا ۲۰۳۰ یک‌سوم برق خود را از انرژی‌های پاک تامین کند و به هدف ۵۰ درصدی تنها چند سال بعد برسد.
تضاد رویکرد عربستان با سیاست‌های آمریکا
نکته قابل توجه آن است که رونق انرژی پاک عربستان درست زمانی در حال وقوع است که دولت آمریکا در مسیر معکوس حرکت می‌کند و پروژه‌های خورشیدی و بادی را محدود می‌سازد. کارن یانگ می‌گوید: «عربستان اکنون از آمریکا فعال‌تر در توسعه انرژی‌های پاک است.» این کشور حتی به دنبال ایجاد زنجیره تولید پنل خورشیدی، باتری و خودروهای برقی است.
این موج تنها سعودی نیست؛ خاورمیانه در حال تغییر است
امارات متحده عربی، عمان و حتی ایران با وجود تحریم‌ها و مشکلات زیرساختی به سمت توسعه انرژی خورشیدی حرکت کرده‌اند. با این حال، هیچ‌کدام به اندازه عربستان در این مسیر بزرگ‌مقیاس و آینده‌ساز نیستند.
عربستان؛ هنوز یک کشور نفتی
با وجود همه این پیشرفت‌ها، عربستان همچنان نقش تعیین‌کننده‌ای در بازار جهانی نفت دارد. این کشور برنامه دارد تا ۵۰ درصد برق خود را از گاز طبیعی تامین کند و مصرف برق آن‌قدر سریع در حال افزایش است که انرژی خورشیدی هنوز نمی‌تواند جای سوخت‌های فسیلی را کاملا بگیرد.
عربستان در میز مذاکرات اقلیمی نیز همچنان یکی از بازیگران سخت‌گیر است. در آخرین نشست‌ها، همراه با آمریکا، مانع اجرای مالیات بر آلودگی صنعت کشتیرانی شد. میسیرلیو می‌گوید: «عربستان در مذاکرات همیشه نقش مخرب داشته، اما باید دید این روند تغییر می‌کند یا نه.»
تحولات انرژی در عربستان سعودی تصویری جدید از این کشور ارائه می‌دهد؛ کشوری که در عین تکیه بر نفت، می‌داند آینده از آنِ انرژی‌های تجدیدپذیر است. زیرساخت‌های خورشیدی عظیم، سرمایه‌گذاری‌های چندمیلیارد دلاری و رشد سریع ظرفیت تولید برق پاک، نشان می‌دهد که این پادشاهی نه از سر اجبار، بلکه با دیدی استراتژیک وارد عرصه انرژی‌های نو شده است. شاید عربستان هنوز راهی طولانی تا تحقق اهداف اقلیمی جهانی داشته باشد، اما پیام واضح است: حتی بزرگترین کشور نفتی جهان نیز می‌داند که دوران انرژی پاک آغاز شده است.
