اعلام توافق فروش عملیات آمریکایی «تیکتاک» در روز پنجشنبه بیست و پنجم دسامبر، تنها یک معامله فناوری نیست؛ این توافق نقطه تلاقی سرمایه، سیاست و جریان اطلاعات است و میتواند پیامدهای اقتصادی و رسانهای گستردهای برای بازار شبکههای اجتماعی و تبلیغات دیجیتال به همراه داشته باشد. تیکتاک، اپلیکیشنی ویدئوی کوتاه با بیش از دو میلیارد کاربر در جهان که بهویژه میان جوانان محبوب است، طی سالهای اخیر به یکی از مهمترین بازیگران اقتصاد توجه و تبلیغات آنلاین تبدیل شده است.طبق توافق، کنترل بخش آمریکایی این پلتفرم از شرکت چینی «بایتدنس» به کنسرسیومی شامل شرکت فناوری آمریکایی «اوراکل»، شرکت سرمایهگذاری «سیلور لیک» و شرکت اماراتی «MGX» منتقل میشود. بیش از ۸۰ درصد سهام شرکت تازهتأسیس «TikTok USDS Joint Venture LLC» در اختیار این سرمایهگذاران قرار میگیرد و سهم بایتدنس به ۱۹.۹ درصد کاهش مییابد. معاملهای که انتظار میرود تا ۲۲ ژانویه نهایی شود و یکی از مهمترین واگذاریهای دارایی دیجیتال در سالهای اخیر بهشمار میرود.
سرمایهگذاران میلیاردر و تأثیر بر بازار رسانه
در رأس این معامله، «لری الیسون» بنیانگذار اوراکل و «صفرا کتز» مدیرعامل پیشین این شرکت قرار دارند؛ چهرههایی نزدیک به دونالد ترامپ با سابقه حمایت مالی و سیاسی از اسرائیل. الیسون در سال ۲۰۱۷ مبلغ ۱۶.۶ میلیون دلار به «دوستان ارتش اسرائیل» اهدا کرد و از نزدیکان بنیامین نتانیاهو محسوب میشود. صفرا کتز نیز در مراسم افتتاح مرکز داده اوراکل در قدس در سال ۲۰۲۱ اعلام کرد که حمایت از اسرائیل بخشی از مأموریت ایدئولوژیک شرکت است. منتقدان هشدار میدهند حضور چنین چهرههایی در مدیریت تیکتاک میتواند جهتگیری محتوایی این پلتفرم را تحت تأثیر منافع سیاسی سرمایهگذاران قرار دهد و این موضوع تأثیر مستقیم بر اقتصاد تبلیغات دیجیتال و رفتار کاربران دارد.
الگوریتم و دادهها؛ ارزش اقتصادی کنترل محتوا
تیکتاک طی سالهای اخیر نقشی کلیدی در شکلدهی افکار عمومی، بهویژه میان نسل جوان، ایفا کرده است. کاربران این پلتفرم به تصاویر و ویدئوهای بدون فیلتر از جنگ غزه دسترسی داشتند؛ محتوایی که در رسانههای جریان اصلی آمریکا کمتر منتشر میشد. این دسترسی، از نظر تحلیلگران، بهطور مستقیم بر بازار تبلیغات و اقتصاد توجه دیجیتال تأثیر گذاشته است. دادههای مرکز پژوهشی «پیو» نشان میدهد دیدگاه منفی نسبت به اسرائیل در میان آمریکاییهای ۱۸ تا ۴۹ ساله افزایش قابل توجهی داشته و تغییر ذائقه افکار عمومی میتواند بهطور غیرمستقیم رفتار رأیدهندگان و سیاستهای اقتصادی و بودجهای را تحت تأثیر قرار دهد.
معامله و تغییر ذائقه مصرفکننده دیجیتال
بر اساس نظرسنجی مشترک نیویورکتایمز و دانشگاه سیِنا، ۵۴ درصد دموکراتها اکنون همدلی بیشتری با فلسطینیها دارند و تنها ۱۳ درصد همدلی بیشتری با اسرائیل ابراز کردهاند. تغییر این نگرش، بهویژه در میان جوانان، پیامد اقتصادی مهمی برای بازار رسانه و تبلیغات دارد، چرا که رفتار کاربران و جریان داده، ارزش اقتصادی پلتفرمها را تعیین میکند.نگاه سیاسی؛ شبکه اجتماعی بهعنوان ابزار استراتژیکنخستوزیر اسرائیل، بنیامین نتانیاهو، اهمیت شبکههای اجتماعی در سیاست را صریحاً اعلام کرده است. او معامله فروش تیکتاک را «مهمترین خرید» توصیف کرده و کنترل فضای رسانهای را بخشی از استراتژی نظامی اسرائیل دانسته است. از دیدگاه اقتصادی، کنترل محتوا و جریان اطلاعات در پلتفرم با دو میلیارد کاربر، یک دارایی ارزشمند است که نه تنها درآمد تبلیغاتی بلکه نفوذ بازار رسانه دیجیتال را شکل میدهد.
فشار قانونی؛ اقتصاد داده در مرکز توجه واشنگتن
این معامله در پی قانونی اجرا میشود که جو بایدن در سال ۲۰۲۴ امضا کرد و بایتدنس را ملزم میکرد یا داراییهای تیکتاک در آمریکا را بفروشد یا با ممنوعیت کامل مواجه شود. دلیل رسمی دولت آمریکا، نگرانی از دسترسی دولت چین به دادههای کاربران است؛ دادههایی که در اقتصاد دیجیتال امروز ارزشی همتراز با نفت دارند. برخی سیاستمداران همچنین انگیزههای سیاسی این تصمیم را آشکارا بیان کردهاند و از جمله میت رامنی، سناتور پیشین، به حجم محتوای مرتبط با فلسطین در تیکتاک اشاره کرده است.تمرکز مالکیت و پیامدهای اقتصادیتمرکز مالکیت رسانهای در دست گروه کوچکی از میلیاردرها، تهدیدی برای تنوع دیدگاه و رقابت سالم بازار تبلیغات دیجیتال محسوب میشود. خانواده الیسون علاوه بر تیکتاک در شبکه «CBS News» و شرکت «پارامونت» نیز نفوذ دارند. منتقدان هشدار میدهند چنین تمرکزی میتواند جریان اقتصادی تبلیغات و بازاریابی دیجیتال را تحت تأثیر قرار دهد و تنوع محتوایی را کاهش دهد.با وجود این فشارها، کاربران توانستهاند مقاومت کنند. کمپین «بازپسگیری تیکتاک» با هدف اشباع پلتفرم از محتوای حمایتی از فلسطین شکل گرفته و پیامد اقتصادی آن، افزایش تعامل کاربران و فشار بر سرمایهگذاران برای حفظ جذابیت و ارزش تبلیغاتی تیکتاک است.
معاملهای فراتر از فناوری
انتقال کنترل الگوریتم تیکتاک از بایتدنس به اوراکل به معنای جابهجایی قدرت در اقتصاد داده و رسانه است. این معامله، اگرچه ممکن است نگرانیهای امنیتی را کاهش دهد، اما چالشهای جدیدی برای بازار رسانه، تبلیغات دیجیتال و جریان داده ایجاد میکند. هنوز مشخص نیست دامنه اثرگذاری آن محدود به کاربران آمریکایی خواهد ماند یا کاربران جهانی نیز تحت تأثیر قرار میگیرند، اما واضح است که این معامله یکی از مهمترین نمونههای اقتصاد سیاسی پلتفرمها در دهه اخیر است؛ جایی که سرمایهگذاری، سیاست و کنترل جریان داده به هم گره خوردهاند.
