"سرجان یووانویچ" متولد سال ۱۹۷۴ میلادی از بوسنی هرزگوین است، تحصیلات وی در زمینه اقتصاد بوده است. یووانویچ پس از اینکه وارد صلیب سرخ می شود دوره های مختلف تخصصی را می گذراند. به بهانه فرا رسیدن سالروز حماسه جاوید خرمشهر مصاحبه ای را با وی که هم اکنون مسئول بخش پاکسازی "آلودگی تسلیحاتی" کمیته بین المللی صلیب سرخ است، انجام داده ایم که در پی می آید.

* خبرگزاری مهر: به عنوان نخستین سئوال درخصوص بخشی که به نام " آلودگی تسلیحاتی " در کمیته بین المللی صلیب سرخ مسئولیت آن را بر عهده دارید توضیح دهید؟

- سرجان یووانویچ: از اواسط دهه ۱۹۹۰ کمیته بین المللی صلیب سرخ پروژه " آلودگی تسلیحاتی " را آغاز کرد و دلیل اصلی آن این بود که مشخصا بعد از هر درگیری که به وجود می آید یکی از پیامدهای آن بقایای منفجر نشده مانند مینها و یا بمبهای خوشه ای هستند که اینها حتی بعد از جنگ هم قدرت تخریبشان ادامه پیدا می کند و به همین دلیل برای اینکه آثار آلودگی های تسلیحاتی را بتوانیم برای غیرنظامیان کاهش دهیم حوزه گسترده ای را برای فعالیتهایمان تعریف کردیم تا در آن حوزه فعالیتهای خود را ادامه دهیم.

به عنوان مثال یکی از کارهایی که انجام می دهیم آگاه سازی و اطلاع رسانی به جمعیتهای بومی است که این اطلاع رسانی می تواند درباره خطرات این مهمات باقیمانده یا انواع آنها، مکان آنها و همینطور طرز رفتار مناسب در قبال آنها باشد.

یکی از فعالیتهایی که درهمین زمینه برای کاهش میزان خطرات مهمات به جا مانده انجام می دهیم این است که راه های جایگزین به مردم معرفی کنیم. به عنوان مثال خانواده ناچار است تا برای امرار معاش به مناطق خطرناک و آلوده برود. ما در این مواقع راه جایگزین به آنها معرفی می کنیم، یعنی جایگزین برای آوردن آب برای مزرعه و یا تأمین هیزم برای گرما و غذا در جایی که منابع گرمایشی یا غذا در نقاط آلوده قرار دارند. به عبارت دیگر ما با ارائه جایگزین میزان آسیبها و تلفات را کاهش می‌دهیم و شرایطی فراهم می‌آوریم تا مردم مجبور نشوند برای آوردن آب یا هیزم به جاهای آلوده بروند.

در شرایط خاص هم ما تیمهای تخصصی داریم که این تیمها عملیات پاکسازی مین یا بمبهای خوشه ای و یا مهمات دیگری را که منفجر نشده اند به عهده می‌گیرند و این تیمها دارای تجهیزات تخصصی خاص خودشان هستند.

*با توجه به اینکه با رژیم بعثعراق جنگ ۸ ساله ای را پشت سر گذاشته ایم هم اکنون بخش وسیعی از مرز ما با این کشور که ۱۴۰۰ کیلومتر است هنوز دارای میادین مین است و پاکسازی نشده، آیا شما برنامه ای برای پاکسازی این بخش کشور ما از آلودگیهای تسلیحاتی در دستور کار دارید؟

- این سئوال خوبی است. ما از سال ۲۰۰۴ این فعالیتها را در ایران شروع کرده ایم، البته در ابتدا فقط با جمعیت هلال احمر ایران همکاری داشتیم و اصل برنامه ما نیز مبتنی بر اطلاع رسانی به ساکنان پنج استان غربی ایران بود که آلوده به مین و مهمات منفجر نشده بودند. البته همانطور که شما هم اشاره کردید ایران مرز وسیعی با عراق دارد که به انواع مواد منفجر نشده آلوده است و این مشکل بزرگی است بر سر راه ما چرا که این قسمت آلوده ترین بخش کل منطقه‌ خاورمیانه است.

در این راستا ارتباط نزدیکی با مسئولان ذیربط در ایران داریم به خصوص با مرکز مین زدایی کشور که وابسته به وزارت دفاع است تعامل بسیار گسترده ای داریم تا در صورت نیاز، برای یافتن بهترین راهها با آنها همکاری کنیم.

البته طی چند سال گذشته که من شخصاً در جریان این موضوع قرار گرفته‌ام شاهد دستاوردهای زیاد و چشمگیری در ایران بوده ام چرا که کارهای بسیار بزرگی در زمینه پاکسازی میادین مین، آموزش خطرات مین و همینطور خدمات رسانی به قربانیها در ایران انجام شده است. در نتیجه همین تلاشها پیامدهای آلودگیهای تسلیحاتی برای غیرنظامیان در سالهای اخیر به طرز چشمگیری کاهش پیدا کرده است.

اما با این وجود هنوز کارهای زیادی باقیمانده و به همین دلیل ما هنوز تماس مستقیم خود را با بسیاری از مسئولان و فعالان حفظ کردیم و ادامه دادیم تا در امر کاهش خطرات این سلاحها از آنها حمایت کنیم.

* امکانات ایران را در رابطه با مین زدایی در چه حدی ارزیابی می کنید؟

- جالب اینجاست با وجود اینکه ابعاد این مشکل در ایران بسیار بزرگ است ولی ایران برخلاف بسیاری کشورهای دیگر توانسته است به تنهایی با این مشکل مقابله کند تا آنجا که هیچ نیازی به کمکهای بین‌المللی نداشته است. ضمن اینکه نظام درمانی ایران خیلی پیشرفته تر از کشورهای منطقه است.

صلیب سرخ نیز در این میان همکاریهای خود را با کمک سازمانهای محلی و بومی ادامه داده است. براین اساس ایران مثال خیلی خوبی است که می توان از تجربیاتش به عنوان الگویی در این زمینه برای سایر کشورها چه در منطقه و چه در سراسر جهان استفاده کرد.

*پتانسیل کمیته بین المللی صلیب سرخ در زمینه‌ تأمین امکانات برای ایران به ‌منظور پاکسازی مناطق آلوده چه میزان است؟

- البته مسئله مهم در این رابطه تجهیزات نیست، بلکه بیشتر تخصص و کارهای کارشناسی است که خود نکته‌ مهمی است ولی با این وجود ما از مرکز مین زدایی ایران خواسته‌ایم تا نیازهایشان را در زمینه‌ امکانات و بستر همکاری با کمیته بین المللی صلیب سرخ به ما اعلام کنند. این نیازها می تواند در هر زمینه ای باشد، از تجهیزات تا سایر موارد. اما مهمتر از آن مشاوره فنی و در اختیار قرار دادن تجربیات کمیته بین المللی صلیب سرخ از سایر کشورها در زمینه مین زدایی است.

ضمن اینکه مسئله مالی در این زمینه زیاد مهم نیست و ما بودجه ای را که به ایران اختصاص داده ایم بیشتر برای اشاعه و اطلاع رسانی در مناطق آلوده به کار می رود که در این رابطه تولید انیمیشن هایی را نیز با همکاری مرکز مین‌زدایی در دست تهیه داریم.

* آیا آمار دقیقی از میزان قربانیان در این رابطه دارید و اساسا چه برنامه هایی را برای قربانیان و خانواده های آنها در نظر گرفته اید؟

- در حال حاضر آمار دقیقی از قربانیان در ذهنم نیست، اما پروژه ای را با پژوهشکده مهندسی وعلوم پزشکی بنیاد شهید و امور ایثارگران داشته ایم و در آنجا تحقیقی انجام شده که براساس آن نیازهای قربانیان و خانواده‌های آنها مشخص‌تر شده است.

ضمن اینکه ما با این پژوهشکده و دیگر سازمانهای ذیربط به منظور بررسی راه‌‌های بهتر ارائه‌ حمایتهای خود به قربانیان در حال گفتگو هستیم که این حمایتها می تواند درمانی و اجتماعی باشد.

در این رابطه ما با همکاری پژوهشکده مهندسی وعلوم پزشکی بنیاد شهید و امور ایثارگران تاکنون دو اردوگاه تابستانی در تهران و چالوس برگزار کرده ایم و در آن گروه خاصی از کودکان قربانی و خانواده‌های آنها که نیازهای خاص خودشان را دارند شرکت کردند که آموزشهایی نیز به آن‌ها داده شده است و این برنامه ها ادامه خواهد داشت.

* کمک سازمان‌های مردم نهاد ایرانی به عراق را در این زمینه چگونه ارزیابی می کنید؟

- وزرای دفاع ایران و عراق یک تفاهم نامه در این رابطه امضا کرده اند و در زمینه‌ پاکسازی مرز دو کشور تبادل اطلاعات کرده‌اند. اما اینکه سازمانهای مردم نهادی از ایران در آنجا این کار را انجام دهند، خیر، به دلیل شرایط امنیتی حاکم بر این کشور چنین امری میسر نیست.

* در عراق چه فعالیتهایی انجام داده اید؟

- در عراق به دلیل شرایط خاصی که وجود دارد انجام عملیات پاکسازی با مشکل روبرو است چون به دلیل مشکلات امنیتی کسی حاضر نیست به آنجا برود و کاری انجام دهد.

این آلودگی منشاهای مختلفی داشته است، جنگ ایران و عراق، جنگ عراق و کویت، حمله‌ آمریکا به عراق و درگیری‌های داخلی در عراق سبب به وجود آمدن این آلودگیها بوده است. در واقع انواع درگیریها سبب ایجاد انواع و اقسام آلودگیها شده است با این حال ما با تلاشی که داشتیم موفق شدیم به قربانیها دسترسی داشته باشیم و با مقامات و مردم این کشور ارتباط دائم داشته باشیم و به همین دلیل توانسته ایم در یکی از استانهای جنوبی عراق عملیات پاکسازی را انجام دهیم و در کل عراق نیز برنامه های اطلاع رسانی را در دست اجرا داشته ایم.

در این راستا در حدود ۱۲ مرکز ارتوپدی در عراق راه اندازی کردیم که انواع خدمات را به خصوص به قربانیان قطع عضوی که بیشتر آنها قربانی مین هستند ارائه می دهند، ضمن اینکه سازمانی هم در عراق برای مبارزه با مشکل مین تشکیل شده است که مقامات محلی بتوانند با این مشکل مقابله کنند البته این راهی طولانی است که هنوز جای کار دارد ولی در نهایت هدف این است که کشور عراق بتواند خود این مشکل را حل کند.

* با توجه به اینکه در حدود سه سال گذشته جنگ ۲۲ روزه غزه را شاهد بودیم شما چه فعالیتهایی را در آنجا انجام داده اید؟

- به دنبال درگیری سال ۲۰۰۹ در غزه مشکل آلودگی تسلیحاتی به وجود آمد و بعد از آن حوادثی پیش آمد که در آن کودکان و حتی کسانی که در عملیات بازسازی شرکت داشتند هم قربانی شدند.

مشکلی که درغزه وجود داشت این بود که ظرفیت تیمهایی که وظیفه جمع آوری و پاکسازی بقایای قابل انفجار را داشتند بسیار پایین بود یعنی تعداد نفرات و همچنین تجهیزات کمی داشتند. اما در مراحل بعدی با کمکهای سازمان ملل کار قابل توجهی انجام شد و توانستند در این زمینه خیلی خوب عمل کنند.

کار خیلی مهم دیگری که انجام دادیم این بود که به محض تمام شدن درگیری با هلال احمر فلسطین عملیات اطلاع رسانی را انجام دادیم و به مردم نوع مهمات و بقایای قابل انفجار و نحوه برخورد با آنها را در اسرع وقت آموزش دادیم.

*در مورد کشورهای دیگری که هم اکنون موج بیداری اسلامی آنها را فراگرفته و به تبع آن آلودگی تسلیحاتی نیز برای مقابله با مردم این کشورها ایجاد شده، چه اقداماتی انجام داده اید؟

- با توجه به اینکه من اخیرا در لیبی بودم، برنامه های جدیدی را در آنجا پیاده کرده ایم. یکی از مشکلاتی که از شروع درگیریهای لیبی در این کشور به‌ وجود آمد همین آلودگی تسلیحاتی بود که این آلودگیها در بنغازی، اجدابیا و مصراته به‌ شدت زیاد و مشکل در این مناطق بسیار حاد است.

مثلا تیمی که در اجدابیا است در طول ۴ هفته ۳۰۰ قطعه از این مهمات منفجر نشده را در ۲۶ منطقه مختلف پاکسازی کرده‌اند. کار دیگری هم که در لیبی انجام می دهیم تسهیل بازگشت امن آوارگان داخلی به شهر اجدابیا است تا در راه بازگشت با مهمات منفجرنشده برخورد نکنند. در زمینه همین آگاهی سازیها ما در حال حاضر با هلال احمر لیبی همکاری می کنیم تا به آوارگان داخلی آگاهی رسانی شود و رفتار امن به آنها آموزش داده شود و این کارها جدا از کمک ‌رسانی‌هایی برای تأمین غذا، آب، دارو و غیره است.

برنامه اطلاع رسانی درباره آلودگی های تسلیحاتی به بخش اعظمی از فعالیتهای کمیته بین المللی صلیب سرخ تبدیل شده است. چنین فعالیتهایی می‌تواند جزیی از واکنشهای اضطراری باشد که کمیته بین المللی صلیب سرخ در شرایط غیرمترقبه انجام می دهد و البته این قبیل فعالیتها تنها در لیبی انجام نمی شود، بلکه در کشورهای دیگر مثل عراق، سوریه، اردن، یمن و ایران مشابه این کارها را انجام می دهیم.

درگیریها در لیبی تاثیر بسیار بدی بر روی مردم گذاشته است به خصوص در جاهایی مثل مصراته که غیر از مشکلات خود درگیری در حال حاضر مردم آنجا مشکلات آب، غذا و درمان هم دارند که کمیته نیز بیشتر بر رفع همین مشکلات متمرکز شده است.

* برای مردم سایر کشورهای منطقه کمیته بین المللی صلیب سرخ چه اقداماتی انجام داده است؟

- ما از چندین دهه پیش در بیشتر کشورهای شمال آفریقا و خاورمیانه مانند عراق، لبنان، سوریه، یمن، اردن، مصر، لیبی و تونس حضور داشته ایم و فعالیتهای مختلفی را برای امدادرسانی به آنها در دست اجرا داشته ایم از جمله انواع و اقسام کمک رسانی، ترویج حقوق بشر دوستانه، بازدید از زندانها، پشتیبانی، انجام اقداماتی در جهت ایجاد امنیت اقتصادی و درمانی و همینطور پروژه های آبرسانی و ایجاد سرپناه را در دستور کار داریم.

در عین حال ما شرایط را در منطقه زیر نظر داریم تا ببینیم اوضاع چگونه است تا آمادگی لازم را برای اقدام سریع داشته باشیم. همچنین با جمعیتهای ملی صلیب سرخ و هلال احمر نیز برای واکنش مناسب به مشکلاتی که به وجود می آید همکاری داریم.

* در حال حاضر میزان آمادگیتان برای کمک رسانی به مردم چه میزان است؟

- کمیته بین المللی صلیب سرخ تجربه بسیار زیادی برای کار در مناطق درگیری دارد و این اولین بار نیست که ما در چنین شرایطی بحرانی کار می ‌کنیم ولی با این حال هر شرایط اضطراری و تنش تازه ای که پیش می آید تلاش ما بر این است که به سرعت خود را با شرایط موجود منطبق کنیم و بر اساس تجربیاتمان در این زمینه عمل کنیم.

در کمیته بین المللی صلیب سرخ واحدی به نام " واکنش سریع " داریم که برای واکنش به شرایط جدید اضطراری که هر لحظه ممکن است در هر نقطه ای از دنیا به وجود آید، ایجاد شده است و افرادی با ۲۲ تخصص گوناگون در بخش‌های مختاف این واحد هستند که هرلحظه می توانند به هرکجای دنیا اعزام شوند به ‌سرعت نیازها را ارزیابی کنند و راه حل ارائه دهند.

نیروهای دیگر و تجهیزات بعد از بررسی آنها به آن مکان مورد نظر اعزام می شوند. غیر از آن مراکز لجستیکی متفاوتی هم داریم که اینها در همه جای دنیا انبارهای ذخایر اضطراری دارند و هرجا که مشکلی به وجود آید سریعا از این انبارها، ذخایر امدادی به محل مورد نظر انتقال داده می شود و به دلیل همین مکانیزم است که می توانیم در برابر اتفاقات از خود واکنش سریع نشان دهیم و به موقع وارد عمل شویم مثلا در لیبی ما اولین سازمانی بودیم که برای کمک‌رسانی به مردم در این کشور حضور پیدا کردیم.

ضمن اینکه با جمعیتهای ملی صلیب سرخ و هلال احمر هم تماس دائم داریم به عنوان مثال جمعیت هلال احمر ایران یکی از جمعیتهای خیلی مهم است که تخصصهای زیادی دارد. برهمین اساس در صورت لزوم می توانیم با این جمعیتها همکاری کنیم تا در صورت به وجود آمدن شرایط بحرانی بتوانیم از ظرفیتهای ملی آنها هم استفاده کنیم.

* چه کشورهایی در خاورمیانه با مشکل آلودگی تسلیحاتی روبرو هستند؟

- ایران، عراق، لبنان، سوریه، یمن و کشورهای دیگر، به‌ عبارتی دیگر اگر تعداد کشورهایی را که در خاورمیانه عاری از آلودگی تسلیحاتی هستند بگوییم ساده‌تر است چون تعدادشان کمتر است. در حال حاضر اکثر قریب به اتفاق کشورهای خاورمیانه دچار آلودگی تسلیحاتی هستند چراکه طی این ۴۰ سال گذشته درگیریهای زیادی در خاورمیانه اتفاق افتاده که همه اینها با خود آلودگی هایی را به همراه آورده اند به طوریکه هم اکنون بیشتر کشورهای منطقه آلوده هستند.

البته نوع آلودگی، میزان اثر سوئی که بر جمعیتهای بومی می گذارد و انواع فعالیتهایی که کمیته بین المللی صلیب سرخ و سازمانهای مشابه در این کشورها انجام می دهند متفاوت است.

* کدام کشور قربانی بیشتری را در اثر انفجار مین و بمبهای خوشه ای داشته است؟

- افغانستان بالاترین آمار قربانی را داشته است.

* برای پاکسازی آلودگیهای تسلیحاتی با چه موانعی روبرو هستید و چگونه این موانع را برطرف می کنید؟

- یکی از موانع مهمی که در بحثآلودگی تسلیحاتی وجود دارد متنوع و متفاوت بودن این آلودگیهاست یعنی ماهیت متفاوت مین و بمب‌های خوشه ای و مهمات منفجر نشده که موجب می شود که نحوه برخورد با آنها هم متفاوت باشد، همچنین نیازهای مختلفی که در اثر وجود این آلودگی‌ها در منطقه به‌وجود می‌آید و به همین دلیل یک سازمان به تنهایی نمی تواند اقدام به پاکسازی این آلودگیها کند و باید مجموعه ای از سازمانها به کمک یکدیگر بیایند و با هماهنگی هم این کار را انجام دهند به همین دلیل این مسئله هماهنگ سازی یکی از سخت ترین بخش های کار است.

یکی از موانع دیگر این است که ما تا در منطقه‌ای مشکل آلودگی را حل می کنیم بار دیگر درگیری دیگری در جای دیگری به‌ رخ می دهد، بنابراین روند دائمی افزوده شدن بر مناطق آلوده مشکل بسیار بزرگی بر سر راه ما است.

* آقای یووانویچ به عنوان آخرین سئوال، ایران را چطور دیدید؟

- من در سال ۲۰۰۴ یک سال در ایران زندگی کردم و در آن زمان هم خودم و هم خانواده‌ام خیلی از زندگی در ایران لذت بردیم و خاطرات خیلی خوبی را از اینجا با خود بردیم. حالا هم همیشه خوشحال می شوم که به ایران بیایم، چه در سفر شخصی و چه در سفر کاری در هر دو صورت خیلی خوشحال خواهم بود.

هر بار هم که به ایران می آیم چیز بیشتری از فرهنگ و تاریخ این کشور یاد می گیرم و باز هم مهمان نوازی مردم ایران است که من را تحت تاثیر قرار می دهد.

من به عنوان کسی که همیشه درحال سفر است می گویم که مهمان نوازی ایرانیان در کل دنیا منحصر به فرد است. اما بدی آن این است که غذاها خوشمزه است و چاق می شوم!