گروه اجتماعی – جشن نوروز همزمان با لحظه اعتدال بهاری آغاز می شود و این لحظه ای است که در نیم کره شمالی زمین خورشید از صفحه استوا می گذرد و به سوی شمال آسمان می رود.
به گزارش افکارخبر، این لحظه، لحظه اول برج حمل نامیده می شود، و در تقویم خورشیدی با نخستین روز از ماه فروردین برابر است. در کشورهایی مانند ایران و افغانستان که تقویم خورشیدی دارند این روز را نوروز می نامند اما در کشورهای آسیای میانه به دلیل متداول بودن تقویم میلادی 21 یا 22 مارس را به عنوان نوروز در نظر می گیرند که برای آنها آغاز بهار محسوب نمی شود.
نوروز از ترکیب دو واژه فارسی «نو» و «روز» به وجود آمده است :
* نوروز عام: روز آغاز اعتدال بهاری و آغاز سال نو
* نوروز خاص: روز ششم فروردین با نام «روز خرداد»
در متن‌های گوناگون لاتین، بخش نخست واژه نوروز با املای N،،N،w،N،v و Naw و بخش دوم آن با املای Ruz، R،،z و R،uz نوشته شده است. در برخی از مواقع این دو بخش پشت سر هم و در برخی با فاصله نوشته می شوند. اما شکل N،wruz هم اکنون در نوشته های یونسکو و بسیاری از متون سیاسی به کار می رود.
در برخی از متن‌های کهن ایران ازجمله شاهنامه فردوسی و تاریخ طبری، جمشید و برخی دیگر از متن ها، کیومرث را به‌عنوان پایه‌گذار نوروز معرفی کرده اند.
برخی از روایت‌های تاریخی نیز آغاز نوروز را به بابلیان نسبت می‌دهد؛همچنین در برخی از روایت‌ها، از زرتشت به‌عنوان بنیان‌گذار نوروز نام برده شده است.
نوروز در سلسله هخامنشیان
نگاره مراسم پیشکش هدایا به پادشاه ایران در تخت جمشید سبب شده تا برخی از پژوهشگران، این مراسم را به نوروز ربط دهند . کوروش دوم بنیان‌گذار سلسله هخامنشیان، نوروز را در سال ۵۳۸ قبل از میلاد، جشن ملی اعلام کرد. وی در این روز برنامه‌هایی برای ترفیع سربازان، پاکسازی مکان‌های همگانی و خانه‌های شخصی و بخشش محکومان اجرا می کرد. این آیین‌ها در زمان دیگر پادشاهان هخامنشی نیز برگزار می شده است.
در زمان داریوش یکم، مراسم نوروز در تخت جمشید برگزار می‌شد البته در سنگ‌نوشته‌های به‌جا مانده از دوران هخامنشیان، به‌طور مستقیم اشاره‌ای به برگزاری نوروز نشده است. اما بررسی‌ها بر روی این سنگ‌نوشته‌ها نشان می‌دهد که مردم در دوران هخامنشیان با جشن‌های نوروز آشنا بوده‌اند و هخامنشیان نوروز را با شکوه و بزرگی جشن می گرفته اند. شواهد نشان می دهد داریوش اول هخامنشی، به مناسبت نوروز در سال ۴۱۶ قبل از میلاد سکه‌ای از جنس طلا ضرب کرد که در یک سوی آن سربازی در حال تیراندازی نشان داده شده است. در دوران هخامنشی، جشن نوروز در بازه‌ای زمانی میان ۲۱ اسفند تا ۱۹ اردیبهشت برگزار می شده است.
نوروز در سلسله اشکانیان و ساسانیان
در زمان اشکانیان و ساسانیان نیز جشن‌های متعددی در طول یک سال برگزار می شده که مهمترین آنها نوروز و مهرگان بوده است. برگزاری جشن نوروز در دوران ساسانیان چند روز (دست کم شش روز) طول می‌کشید و به دو دوره نوروز کوچک و نوروز بزرگ تقسیم می‌شد. نوروز کوچک یا نوروز عامه پنج روز بود و از یکم تا پنجم فروردین گرامی داشته می‌شد و روز ششم فروردین (خردادروز)، جشن نوروز بزرگ یا نوروز خاصه برپا می‌شد. در هر یک از روزهای نوروز عامه، طبقه‌ای از طبقات مردم (دهقانان، روحانیان، سپاهیان، پیشه‌وران و اشراف) به دیدار شاه می‌آمدند و شاه به سخنان آنها گوش می‌داد و برای حل مشکلات آنها دستور صادر می‌کرد. در روز ششم، شاه حق طبقات گوناگون مردم را ادا کرده بود و در این روز، تنها نزدیکان شاه به حضور وی می‌آمدند.
در دوران ساسانیان، ۲۵ روز پیش از آغاز بهار، در دوازده ستون که از خشت خام برپا می‌کردند، انواع حبوبات و غلات (برنج، گندم، جو، نخود، ارزن، و لوبیا) را می‌کاشتند و تا روز شانزدهم فروردین آنها را جمع نمی‌کردند. هر کدام از این گیاهان که بارورتر شود، در آن سال محصول بهتری خواهد داد. در این دوران همچنین متداول بود که در بامداد نوروز، مردم به یکدیگر آب بپاشند. از زمان هرمز اول مرسوم شد که مردم در شب نوروز آتش روشن کنند. همچنین از زمان هرمز دوم، رسم دادن سکه در نوروز به‌عنوان عیدی متداول شد.
نوروز پس از اسلام
نشانه ای از برگزاری آیین‌های نوروز در زمان امویان در دست نیست و در زمان عباسیان نیز به نظر می رسد که خلفا گاهی برای پذیرش هدایای مردمی، از نوروز استقبال می کرده‌اند. با روی کار آمدن سلسله‌های سامانیان و آل بویه، جشن نوروز با گستردگی بیشتری برگزار می شده است.
در دوران سلجوقیان، به دستور جلال‌الدین ملکشاه سلجوقی تعدادی از ستاره شناسان ایرانی از جمله خیام برای بهترسازی گاهشمار ایرانی گرد هم آمدند. این گروه، نوروز را در یکم بهار قرار دادند و جایگاه آن را ثابت کردند.
بر اساس این گاهشمار که به تقویم جلالی معروف شد، برای ثابت ماندن نوروز در آغاز بهار، مقرر شد که هر چهار سال یک‌بار، تعداد روزهای سال را (به‌جای ۳۶۵ روز)، برابر با ۳۶۶ روز در نظر بگیرند. طبق این قاعده، می‌بایست پس از انجام این کار در ۷ دوره، در دوره هشتم، به جای سال چهارم، بر سال پنجم یک روز بیفزایند. این گاهشمار از سال ۳۹۲ هجری آغاز شد.
نوروز در دوران صفویان نیز برگزار می‌شد. در سال ۱۵۹۷ میلادی، شاه عباس صفوی مراسم نوروز را در عمارت نقش جهان اصفهان برگزار کرد.
نوروز در دوره کنونی
با وجود گذشت سالیان طولانی نوروز همچنان به عنوان یک میراث فرهنگی و جشن ملی و تاریخی مورد توجه مردم است و هر سال گرامی داشته می شود و در نقاط مختلف کشورمان و همچنین کشورهای همسایه با فرارسیدن بهار نوروز گرامی داشته می شود.
گستره جغرافیای نوروز شامل سراسر خاورمیانه، بالکان، قزاقستان، تاتارستان، در آسیای میانه چین شرقی (ترکستان چین)، سودان، زنگبار، در آسیای کوچک سراسر قفقاز تا آستراخان و نیز آمریکای شمالی، هندوستان، پاکستان، بنگلادش، بوتان، نپال و تبت را شامل می‌شود.
اما کشورهای ایران ، افغانستان ، تاجیکستان ، ترکمنستان ، عراق ، ترکیه ، سوریه ، لبنان ، جمهوری آذربایجان ، ازبکستان ، قرقیزستان ، قزاقستان و پاکستان به طور خاص این مراسم را گرامی می دارند و در کشورهایی مانند مصر و چین نیز نوروز جشن گرفته می شود.
ثبت جهانی نوروز
با توجه به گستردگی جغرافیای محدوده برگزاری نوروز در ۳۰ مارس ۲۰۰۹(۱۰ فروردین ۱۳۸۸)، پارلمان فدرال کانادا، اولین روز بهار هر سال را به عنوان نوروز (N،wruz Day)، عید ملی ایرانیان و بسیاری اقوام دیگر نامگذاری کرد و در ۲۴ فوریه سال ۲۰۱۰ سازمان ملل متحد با تصویب یک قطعنامه در مقر سازمان در نیویورک، عید نوروز را به عنوان روز بین‌المللی نوروز و فرهنگ صلح در جهان به رسمیت شناخت.
در ۷ فروردین سال ۱۳۸۹ نخستین دوره جشن جهانی نوروز در تهران برگزار شد و این شهر به عنوان «دبیرخانه نوروز» شناخته شد. در این جشن، سران کشورهایی که نوروز را جشن می‌گیرند گردهم می‌آیند و این آیین باستانی را گرامی می‌دارند. هر ساله یکی از این کشورها، میزبان جشن جهانی نوروز است.
آیین های نوروز
از جمله آیین های نوروزی می توان به خانه‌تکانی تمام خانه و گردگیری تمام وسایل آن در آستانه نوروز اشاره کرد که در ایران، تاجیکستان و افغانستان برگزار می‌شود.
سمنو یکی از متداول ترین غذاهایی که به مناسبت نوروز پخته می‌شود و زنان و دختران در مناطق مختلف ایران،افغانستان، تاجیکستان، ترکمنستان و ازبکستان سمنو را به صورت دسته‌جمعی و گاه در طول شب می‌پزند و درهنگام پختن آن سرودهای مخصوصی می‌خوانند.
همچنین به مناسبت نوروز در بخش‌هایی از ایران؛ سبزی پلو با ماهی، در ترکمنستان؛ نوروزبامه، در قزاقستان؛ اویقی آشار، در بخارا؛ انواع سمبوسه پخته می‌شود.
در نوروز دید و بازدید عید یا عید دیدنی یکی از سنت‌های رایج به شمار می رود و سرانجام مردم ایران روز سیزدهم فروردین، به مکان‌های طبیعی مانند پارک‌ها، باغ‌ها، جنگل‌ها و خارج از شهر می‌روند و مراسم سیزده به در را با گره زدن سبزه و گفتن دروغ سیزده به جا می آورند.
