پس از استقرار دولت آقای رئیسی ، گمانه‌زنی‌های فراوانی درباره جهت‌گیری سیاست خارجی این دولت وجود داشته است. در این میان نخستین سفر خارجی شخص رئیس‌جمهور به مقصد شرق و شرکت در نشست سازمان همکاری‌های شانگهای است تا نشان دهد پس از ۸ سال بی‌توجهی دولت روحانی به دنیای شرق و اتکای صرف به غرب، اکنون شرق در اولویت سیاست خارجی دستگاه اجرایی است.
سازمان همکاری‌های شانگهای(SCO)، سازمانی میان دولتی است که در تاریخ ۱۵ ژوئن ۲۰۰۱ توسط ۶ کشور جمهوری خلق چین، روسیه و جمهوری های ازبکستان، قرقیزستان، قزاقستان و تاجیکستان و بر پایه گروه پنج شانگهای تأسیس‌شده است. جمهوری اسلامی ایران نیز در تاریخ ۱۴ تیر ۱۳۸۴، در جریان نشست سران سازمان همکاری شانگهای در شهر آستانه پایتخت قزاقستان، به عضویت ناظر در سازمان شانگهای پذیرفته شد و از آن زمان تاکنون، در تمامی نشست‌های ساختاری سازمان در بالاترین سطح شرکت داشته است.
سازمان همکاری‌های شانگهای با اقدامات و تصمیمات مهم سیاسی، اقتصادی و امنیتی درصدد است جایگاه بین‌المللی برجسته‌تری پیدا کند. به‌خصوص که از یک‌سو قرار گرفتن کشورهای عضو شانگهای در منطقه موسوم به «هارت لند»(قلب زمین) بر اهمیت این سازمان افزوده است و از سوی دیگر حضور روسیه و چین به‌عنوان دو عضو دائم شورای امنیت، توان سیاسی این سازمان را نیز دوچندان کرده است.
در حال حاضر جمعیت اعضای اصلی و ناظر کشورهای حاضر در سازمان شانگهای بالغ‌بر ۲ میلیارد و ۶۰۰ میلیون نفر می‌شود که معادل یک‌سوم جمعیت کل دنیا است. همچنین سازمان شانگهای مساحتی بیش از ۳۵ میلیون کیلومترمربع یا سه‌پنجم اوراسیا را نیز در برمی‌گیرد. بی‌شک برخورداری از قریب به یک‌سوم جمعیت جهان و بخش اعظم منطقه اوراسیا با منابع فراوان انرژی و قرار گرفتن در یک موقعیت ژئواستراتژیک میان دو قطب پیشرفته اقتصادی جهان یعنی شرق آسیا و غرب اروپا، سازمان همکاری های شانگهای را از منظر عناصر زیربنایی توسعه بسیار قدرتمند و توانا ساخته است.
همچنین برخورداری چهار عضو از ده عضو اصلی و ناظر سازمان از توانمندی هستهای، این سازمان را ازلحاظ سخت‌افزار نظامی نیز در مرتبه بالایی قرار می‌دهد.
در این میان آقای رئیسی در مقام ریاست‌جمهوری اسلامی ایران به‌عنوان اولین سفر خارجی خود در نشست آتی سازمان شانگهای در تاجیکستان شرکت می‌کند، نشستی که هم از بعد پیگیری برای عضویت دائم ایران در این سازمان و هم از جهت مذاکرات حاشیه آن مهم است. ما در حال یک تغییر روند انتقال مرکز ثقل قدرت در سطح جهانی از غرب به شرق هستیم و آمارها نشان می‌دهد شرق آسیا کانون اصلی اقتصاد جهانی در دهه‌های آتی خواهد بود و همراهی اقتصادی ایران با این سازمان کمک بسیاری به توسعه دیپلماسی اقتصادی جمهوری اسلامی ایران می‌کند. تبدیل ایران به هاب انرژی در منطقه، جایگاه مهم‌تر ایران در ترانزیت و کریدورهای حمل‌ونقل از مهم‌ترین دستاوردهای اقتصادی ایران در پیوستن به سازمان شانگهای است که جلوی انزوای کشورمان در برابر فشارهای بیرونی را می‌گیرد.
از بعد سیاسی نیز باید توجه داشت که عضویت ایران در سازمان شانگهای و توسعه سیاست نگاه به شرق به معنای عدم ارتباط با غرب نیست، بلکه دولت جدید از این طریق می‌تواند در روابط خارجی خود توازنی به وجود آورد که متضمن توسعه همزمان روابط با کشورهای مختلف باشد.به‌ویژه ازاین‌جهت که عضویت دائم جمهوری اسلامی ایران در سازمان همکاری شانگهای که دو عضو شورای امنیت(روسیه و چین) و چهار قدرت هستهای جهان (روسیه، چین، هند و پاکستان) در آن حضور دارند به‌منزله تکمیل شکست پروژه انزوای جمهوری اسلامی ایران توسط آمریکا است.
مجتبی توانگر
