کنستانتین گاوریلوف، رئیس هیات روسیه در مذاکرات امنیتی و کنترل تسلیحات در وین دیروز اعلام کرد روسیه فردا (امروز شنبه) از پیمان آسمان‌های باز خارج می‌شود. گاوریلوف دیروز (جمعه) در مصاحبه با روزنامه روسی «ایزوستیا» با بیان اینکه روسیه ماهواره‌هایی دارد که می‌توانند نقل و انتقالات نیروهای نظامی در خاک آمریکا و کشورهای اروپایی را رصد کنند و این ابزار می‌تواند جایگزین پیمان آسمان‌های باز شود، افزود: بنابراین دیگر نیازی به ماندن در این پیمان نیست و فردا (شنبه ۱۸ دسامبر) از آن خارج می‌شویم. خروج روسیه از این پیمان واکنشی به خروج پیش‌‌دستانه آمریکا از این پیمان است. دولت آمریکا (در زمان ترامپ) به عنوان یکی از اعضای اصلی این پیمان، نوامبر سال 2020 از این پیمان کنترل تسلیحاتی خارج شد. در مقابل، ۱۵ ژانویه 2021 وزارت خارجه روسیه از اعلام آمادگی مقدماتی مسکو برای خروج از این پیمان‌نامه به تأسی از آمریکا خبر داد. 5 ماه بعد، کمیته روابط بین‌الملل شورای فدراسیون یا همان سنای روسیه 31 مه 2021 رای دومای دولتی (مجلس عمومی) به خروج از معاهده آسمان‌های باز را تایید کرد؛ تصمیمی که سرانجام با فرمان اجرایی پوتین عملی شد. ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه 7 ژوئن امسال به دنبال روند 6 ماهه آمادگی مسکو برای بررسی تبعات ماندن در این معاهده، «قانون خروج از معاهده آسمان‌های باز را امضا کرد».
* تأثیر خروج روسیه و آمریکا از پیمان‌آسمان‌های باز بر امنیت جهانی
از آنجا که هدف از انعقاد این معاهده، ایجاد درک متقابل و اطمینان به کشورهای امضاکننده درباره همه تحرکات و فعالیت‌های نظامی به وجود‌آورنده نگرانی میان آنها بوده است، با خروج ۲ قدرت قاهر مثل روسیه و آمریکا، دیگر تضمینی برای پابرجا ماندن اهداف معاهده وجود ندارد. به این ترتیب خروج روسیه و آمریکا از معاهده آسمان‌های باز، عملا به مرگ این پیمان‌نامه 30 ساله انجامیده و باعث می‌شود فضای جنگ سرد جدید بویژه بر اروپا مستولی شود.
آمریکا با خروج از معاهده «آسمان‌های باز» روابط خود با رقبا و حتی متحدانش را هر چه بیشتر تیره و تار کرد و همزمان معاهدات بین‌المللی موجود بویژه در زمینه موازنه قوا و بازدارندگی از برخوردهای نظامی را بی‌اثر‌تر کرد. این خروج اما شوک شدیدی به شرکای اروپایی ایالات متحده در ناتو وارد کرده است. رئیس هیات روسیه در مذاکرات امنیتی و کنترل تسلیحات در وین خاطرنشان کرد سرنوشت این پیمان در دست کشورهای باقیمانده در آن است اما پس از خروج آمریکا و سپس روسیه از آن، محدوده‌ای که پیمان آن را دربرمی‌گیرد چند برابر کاهش می‌یابد. به گفته گاوریلوف، خروج ۲ کشور از پیمان آسمان‌های باز، به نفع امنیت اروپا نیست.
این پیمان که سال 1992 متعاقب فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی بین کشورهای سابق بلوک شرق و غرب منعقد شد و از سال 2002 با مشارکت 34 کشور اجرایی شد، به کشورهای عضو اجازه پروازهای شناسایی و تجسسی در حریم هوایی یکدیگر را جهت ایجاد درکی متقابل درباره تحرکات و فعالیت‌های نظامی‌‌شان داد. بدین ترتیب از امروز وسیع‌ترین کشور دنیا به هیچ یک از 32 کشور باقیمانده در پیمان از جمله کشورهای اروپایی عضو ناتو اجازه نخواهد داد حتی با اطلاع قبلی، بر فراز خاکش پروازهای غیرمسلح شناسایی مجهز به حسگرهای خاص به منظور گردآوری اطلاعات درباره نیروها و تجهیزات مهم نظامی این کشور همچون توپخانه، هواپیماهای جنگنده و خودروهای زره‌پوش رزمی انجام دهند. با وجود مخالفت ظاهری دولت جو بایدن با بسیاری از تصمیمات دولت ترامپ بویژه در زمینه خروج آمریکا از معاهدات بین‌المللی، دولت دموکرات واشنگتن نیز تلاشی برای بازگشت به این پیمان نکرد.
* انتشار پیش‌نویس توافقنامه «تضمین‌های امنیتی» روسیه با ناتو
همزمان با موعد خروج روسیه از پیمان آسمان‌های باز، وزارت خارجه روسیه پیش‌نویس توافقنامه این کشور با ناتو درباره «تضمین‌های امنیتی» را منتشر کرد. «سرگئی ریابکوف» معاون وزیر خارجه روسیه درباره زمان آغاز مذاکرات مربوط به تضمین‌های امنیتی اعلام کرد مسکو اراده سیاسی لازم را دارد، منتظر واکنش آمریکا و ناتو هستیم. معاون وزیر خارجه روسیه افزود: احتمال تحریک مقامات اوکراین توسط غرب به اقدامات نسنجیده و خطرناک منتفی نیست.
به گزارش اسپوتنیک، در پیش‌نویس این توافقنامه آمده است: جهت رسیدگی و حل مشکلات موجود، طرفین باید از مکانیسم مشاوره فوری «دوجانبه» یا «چندجانبه» از جمله «شورای ناتو- روسیه» استفاده کنند. بنا به این پیش‌نویس، ناتو باید متعهد شود به سمت شرق گسترش نمی‌یابد و اوکراین نباید به این ائتلاف بپیوندد. در پیش‌نویس این توافقنامه ذکر شده است: طرفینی که عضو ناتو هستند باید از انجام هرگونه فعالیت نظامی در خاک اوکراین، همچنین سایر کشورهای اروپای شرقی، قفقاز جنوبی و آسیای میانه خودداری کنند.
در این پیش‌نویس آمده است: «فدراسیون روسیه» و تمام طرفینی که از تاریخ ۲۷ مه ۱۹۹۷ عضو ناتو بوده‌اند، نباید نیروهای ارتش و تسلیحات خود را در قلمرو سایر کشورها مستقر کنند. با توافق طرفین، هرگونه استقرار تسلیحات نظامی و تسلیحات جدید در اروپا فقط در موارد «استثنایی» جهت از بین بردن «تهدید امنیتی یک یا چند طرف» مجاز است. همچنین، آمریکا باید متعهد شود از گسترش ناتو به سمت شرق جلوگیری خواهد کرد. طرفین باید از پرواز بمب‌افکن‌های سنگین مجهز به تسلیحات هسته‌ای یا غیرهسته‌ای در مناطق خارج از حریم هوایی یا استقرار کشتی‌های جنگی سطحی از هر نوع در آب‌های ملی خودداری کنند.
طرفین باید متعهد شوند «موشک‌های میان برد» و «کوتاه برد» زمین پرتاب را در خارج از قلمرو ملی خود و همچنین در مناطقی از خاک خود که از آنجا چنین سلاح‌هایی می‌توانند به قلمرو طرف دیگر حمله کنند، مستقر نکنند. طرفین باید تمام زیرساخت‌های موجود برای استقرار تسلیحات هسته‌ای در خارج از خاک خود را از بین ببرند. طرفین باید مذاکرات و گفت‌وگوها را حفظ کرده و برای بهبود مکانیسم‌ها جهت جلوگیری از فعالیت‌های نظامی «خطرناک» در دریای آزاد و بر فراز آن، از جمله توافق درباره حداکثر فاصله نزدیک بین کشتی‌های جنگی و هواپیما، همکاری کنند. بر اساس این پیش‌نویس، روسیه به ایالات متحده پیشنهاد می‌کند در شرایط برابر امنیتی تعامل داشته باشند، نه اینکه امنیت یکدیگر را تحت تأثیر قرار دهند.
در این پیش‌نویس آمده است: طرفین نباید از سرزمین‌های سایر کشورها برای آماده‌سازی یا انجام حمله مسلحانه علیه طرف دیگر یا سایر اقداماتی که بر منافع امنیتی طرف دیگر تاثیر می‌گذارد، استفاده کنند. طرفین باید از استقرار نیروهای مسلح و تسلیحات در جایی که تهدیدی برای امنیت طرف دیگر ایجاد می‌کند، خودداری کنند. آمریکا نباید در قلمرو کشورهای اتحاد جماهیر شوروی سابق که عضو ناتو نیستند، پایگاه نظامی ایجاد کند؛ همچنین نباید از زیرساخت‌های آنها برای هرگونه فعالیت نظامی استفاده کند یا همکاری نظامی دوجانبه را با آنها توسعه دهد.
روسیه همچنین از آمریکا دعوت کرد متعهد شود به افراد «نظامی و غیرنظامی» کشورهایی که از سلاح هسته‌ای استفاده نمی‌کنند، هیچ‌گونه آموزشی جهت استفاده از سلاح اتمی ندهد. این پیش‌نویس افزوده است طرفین نباید آموزش یا رزمایشی را درباره استفاده از سلاح‌های هسته‌ای انجام دهند.
