4 سال پیش در 30 خرداد 98 پدافند هوایی سپاه پاسداران یک فروند هواپیمای بدون سرنشین MQ-4 آمریکایی را حوالی مرز هوایی کشور در آب‌های جنوب مورد اصابت قرار داد و سرنگون کرد.
این ماجرا یکی از نقاط عطف حوزه پدافند هوایی کشور بود که از پایان جنگ تحمیلی در کانون توجهات فرماندهان و برنامه‌ریزان نیروهای مسلح قرار داشت.
برای کشوری که در معرض تهدیدات متعدد قرار دارد و اطرافش را پایگاه‌های آمریکایی گرفته و رژیم صهیونیستی به عنوان اصلی‌ترین دشمن او در منطقه حضور دارد، طبیعتا توجه به پدافند هوایی باید در اولویت قرار داشته باشد.
در سال‌های دفاع مقدس، نیروهای مسلح بویژه نیروی هوایی ارتش که پدافند هوایی در دل آن تعریف شده بود، مسؤولیت اصلی دفاع از آسمان کشور در برابر تهدیدات خارجی را برعهده داشت که شاهکار آن در عملیات والفجر 8 با تدبیر امیر تیمسار شهید «منصور ستاری» فرمانده وقت نهاجا در کارنامه سال‌های جنگ ثبت شد.
در طول دهه‌های اخیر، با تغییر در ماهیت تهدیدات علیه کشور، پدافند هوایی نیز در مسیر تحولات زیادی قرار گرفت که در حوزه‌های تجهیزاتی، فرماندهی و سناریوهای رزم قابل بررسی است.
تشکیل قرارگاه مشترک پدافند هوایی، تشکیل نیروی پدافند هوایی در ارتش به عنوان یک نیروی مجزا و جهش‌های بزرگ پدافند هوایی در سپاه پاسداران نمونه‌های آن هستند.
دستیابی ایران به تجهیزات و سامانه‌های بومی به رغم تحریم‌های کمرشکن این حوزه در دهه‌های اخیر نشان می‌دهد مقامات جمهوری اسلامی ایران نگاه ویژه‌ای به موضوع پدافند دارند.
برای مثال، در مقطعی که خرید سامانه موشکی برد بلند «اس300» از روسیه در سال‌های گذشته با بدقولی طرف مقابل به تاخیر افتاد، به دستور فرمانده معزز کل قوا، جوانان حاضر در پدافند هوایی ماموریت یافتند با تکیه بر توان داخل، نمونه مشابه این سامانه را بسازند که نهایتاً به پروژه مهم «باور373» ختم شد که به گفته فرماندهان و کارشناسان حوزه نظامی حتی از برخی نمونه‌های مشابه خارجی نیز بهتر است.
سامانه موشکی سوم خرداد که 4 سال قبل توانست پیشرفته‌ترین پهپاد آمریکایی را به زیر بکشد نیز محصول همین نگاه و تکیه بر دانش و تخصص ایرانی است که امروز به عنوان یکی از بهترین و کارآمدترین سامانه‌های پدافندی کشور شناخته می‌شود.
واقعه 30 خرداد 98 از چند منظر قابل توجه بود.
1- هوشیاری نیروهای پدافند هوایی در رصد کامل آسمان کشور و حتی فراتر از مرزهای جغرافیایی
پدافند هوایی یک نیروی 24 ساعته و بدون تعطیلی و توقف است که امروز نیروهای آن با استقرار در بیش از 3500 نقطه در سراسر کشور با استفاده از تجهیزات مختلف از دیده‌بانی بصری تا به کارگیری جدیدترین رادارهای ساخت داخل مشغول رصد آسمان کشور هستند.
این همکاری بویژه پس از یکپارچه شدن سیستم پدافند با فرماندهی واحد قرارگاه مشترک خاتم‌‌الانبیا(ص)، روز به روز هماهنگ‌تر شده و همه واحدهای پدافندی ـ چه در ارتش و چه سپاه پاسداران ـ در آن به شکلی واحد و هماهنگ عمل می‌کنند و همین امر آسمان ایران را ـ به اذعان سازمان‌های بین‌المللی هوانوردی ـ به یکی از امن‌ترین آسمان‌های منطقه تبدیل کرده است.
2- کارآمدی تجهیزات ساخت ایران
سامانه موشکی سوم خرداد که نخستین بار در نمایشگاه تجهیزات نیروی هوافضای سپاه در سال 93 رونمایی شد، در طول سال‌های اخیر تغییرات زیادی داشته و به یکی از مهم‌ترین سامانه‌های پدافندی کشور تبدیل شده است.
نصب این سامانه موشکی روی برخی شناورهای نیروی دریایی سپاه، برد عملیاتی آن را به بیش از آنچه تاکنون بوده افزایش داده است.
3- اعتماد به نفس نیروی کاربر
یکی از مهم‌ترین وجوه عملیات 30 خرداد 98 را باید اعتماد به نفس کاربران و افسران پدافند هوایی دانست که توانستند یکی از مهم‌ترین پرنده‌های جاسوسی دشمن را مورد شناسایی قرار داده و در کمترین زمان با شلیک تنها یک موشک مورد اصابت قرار دهند.
این درحالی است که ترامپ، رئیس‌جمهور وقت آمریکا هم اذعان کرد ایرانی‌ها توان هدف قرار دادن هواپیمای P8 آمریکایی را که در همان زمان در نزدیکی پهپاد «گلوبال هاوک» بود نیز داشتند.
اهمیت پدافند هوایی را این روزها در جنگ اوکراین و سایر جنگ‌های سال‌های اخیر می‌توان بخوبی درک کرد.
پیشرفت روزافزون جنگ‌افزارهای نظامی نظیر هواپیماهای جنگی، موشک‌ها و پرنده‌های بدون سرنشین، این واقعیت را پیش روی طراحان حوزه‌های نظامی قرار می‌دهد که گام اول در مقابله با تهدید، در پدافند هوایی تعریف می‌شود و این یکی از مهم‌ترین و اصلی‌ترین برنامه‌های نیروهای مسلح کشورمان نیز هست.
گذشته از این، جمهوری اسلامی در سال‌های گذشته اقدام به تقویت بیش از پیش متحدان خود در منطقه کرده است که یک وجه آن در همین حوزه پدافند هوایی تعریف می‌شود.
اگر حزب‌الله لبنان در جنگ 33 روزه از خلأ سامانه‌های پدافندی در برابر حملات پرشمار جنگنده‌های اسرائیلی رنج می‌برد، امروز به جدیدترین سامانه‌های پدافند هوایی مجهز شده که در صورت بروز جنگ، امکان خودنمایی بلامنازع صهیونیست‌ها در آسمان این منطقه را از آنها سلب خواهد کرد.
در سوریه نیز به نظر می‌رسد جمهوری اسلامی ایران برنامه مفصلی برای تقویت پدافند هوایی این کشور در برابر حملات گاه‌وبیگاه صهیونیست‌ها دارد که باید منتظر ماند و دید این برنامه به چه شکل، در چه سطح و با به کارگیری کدام سامانه‌ها عملیاتی خواهد شد.
مهدی بختیاری
