مطابق با مفاد برجام ، قرار است در موعدهای بندهای غروب که در ضمیمه ب قطعنامه 2231 هم آمده، قدم به قدم تحریم هایی که توسط سازمان ملل علیه ایران وضع شدند، لغو شوند. سه سال پیش تحریم‌های تسلیحاتی و در اکتبر امسال تحریم‌های موشکی و پهپادی سازمان ملل برداشته شدند، اما در شرایطی که برجام ۸ سالگی خود را پشت سر گذاشته و احیای آن به حاشیه کشیده شده و همچنان خطر استفاده اروپا از مکانیسم ماشه وجود دارد، مشخص نیست در نهایت در سال ۲۰۲۵ یعنی ۱۰ سال پس از اجرای برجام و موعد پایان یافتن عمر قطعنامه ۲۲۳۱، پرونده هسته‌ای ایران از حالت امنیتی خارج شود و تمام تحریم‌های هسته‌ای سازمان ملل علیه ایران لغو شوند.
در هر حال برجام یک توافق بین‌المللی است و تنها پشتوانه توافقات رضایت و اراده طرف‌های امضاکننده آن است، اما قطعنامه ۲۲۳۱ پشتوانه محکمی است برای به اجرا درآمدن بندهایی از این توافق، به طوریکه بعد از خروج ترامپ از برجام، وزرای خارجه ایران و گروه ۱+۴ به همراه مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در بیانیه‌ای ضمن تأکید بر تعهدشان برای حفظ برجام، اعلام کردند که قطعنامه ٢٢٣١ همچنان کاملا لازم‌الاجرا است.
این قطعنامه ۲۹ تیر ۱۳۹۴ در ۳۰ ماده و ۲ پیوست تنظیم و اجرایی شد. بعد از تایید اقدامات ایران توسط یوکیو آمانو، دبیرکل سابق آژانس بین المللی انرژی اتمی، سازمان ملل تمام قطعنامه‌های هسته‌ای ایران شامل ۱۶۹۶ (۲۰۰۶/مرداد ۱۳۸۵)، ۱۷۳۷ (۲۰۰۶/دی ۱۳۸۵)، ۱۷۴۷ (۲۰۰۷/ فروردین ۱۳۸۶)، ۱۸۰۳ (۲۰۰۸/ اسفند ۱۳۸۶)، ۱۸۳۵ (۲۰۰۸/مهر ۱۳۸۷)، ۱۹۲۹ (۲۰۱۰/ خرداد ۱۳۸۹) و ۲۲۲۴ (۲۰۱۵/خرداد ۱۳۹۴) را به طور هم‌زمان به حالت تعلیق درآورد.
مرتضی مکی، تحلیلگر مسائل اروپا در گفت‌وگو با ایسنا با اشاره به لغو تحریم‌های تسلیحاتی، موشکی و پهپادی سازمان ملل متحد بر پایه بندهای ۳، ۴و ۶ قطعنامه ۲۲۳۱ اظهار کرد: یکی از مسائلی که همواره بر آن تاکید می‌شود، این است که برجام هنوز نمرده و با وجود عدم پایبندی غرب به تعهداتش، این توافق هنوز برای جمهوری اسلامی دارای مزیت‌هایی است. با هوشمندی تیم مذاکره‌کننده، طبق بندهای غروب این توافق، در یک دوره ده ساله پرونده هسته‌ای ایران به حالت عادی در می‌آید. یک بند غروب توافقنامه برجام لغو تحریم‌های تسلیحاتی ایران بود که در اکتبر سال ۲۰۲۰ اتفاق افتاد. ترامپ تلاش زیادی کرد تا این اتفاق نیفتد، اما دولت‌های اروپایی با او همراهی نکردند و برای اولین بار در تاریخ سازمان ملل اروپایی‌ها در این سازمان جهانی رایی دادند که به هیچ طرحی از سوی آمریکا نداده بودند.
وی با اشاره به اینکه دومین بند غروب توافق برجام به لغو تحریم‌های موشکی، پهپادی و تمام تحریم‌هایی معطوف است که در ۲۰۰۷ آمریکایی‌ها علیه ایران اعمال کردند، اضافه کرد: این تحریم‌ها جمهوری اسلامی ایران را در تنگنای همکاری‌های موشکی و تسلیحاتی قرار داده و حتی سازمان‌ها و افرادی را در ایران تحت تعقیب قرار داده بود که در اکتبر ۲۰۲۳، بند دوم غروب هم عملا اجرا و مطابق با آن تحریم‌ها لغو شد. اما سومین بند غروب در سال ۲۰۲۵ قرار است اجرایی شود که مطابق با آن کل پرونده هسته‌ای ایران به حالت عادی در می‌آید و عمر قطعنامه ۲۲۳۱ به اتمام می‌رسد.
این تحلیلگر مسائل اروپا با بیان اینکه اروپایی‌ها تلاش زیادی کرده بودند تا از سرازیر شدن مزیت‌های برجام به سوی ایران خودداری کنند، عنوان کرد: اروپایی‌ها حتی تهدید به استفاده از مکانیسم ماشه کرده بودند، اما معادلات سیاسی در اوکراین، خاورمیانه و روند مذاکرات ایران و آمریکا باعث شد تا آن‌ها از روند مکانیسم ماشه و بازگشت تحریم‌های سازمان ملل استفاده نکنند. آن‌ها پیش از این اعلام کرده بودند حاضر به اجرایی کردن تعهدات خود در برجام و لغو تحریم‌های موشکی و پهپادی ایران نیستند، اما اینکه چرا از مکانیسم ماشه استفاده نکردند، به این دلیل بود که نمی‌خواستند روابطشان با ایران از مرحله تنش و بحران به شرایطی غیر قابل پیش‌بینی برسد. به هر حال آن‌ها در چند جبهه در منطقه درگیر هستند و نمی‌خواهند جبهه جدیدی باز کنند که مسیر گفت‌گوهای سیاسی با ایران را ببندد.
اکنون بدون نگرانی می‌توانیم همکاری‌های موشکی داشته باشیم
مکی با تاکید بر اینکه ایران می‌تواند بعد از ۱۸ اکتبر ۲۰۲۳ با تمام کشورها در تمام زمینه‌ها همکاری پهپادی و موشکی داشته باشد، گفت: اما در خصوص اینکه لغو تحریم‌های موشکی و پهپادی چه تاثیری بر معادلات و روابط ایران با جهان می‌گذارد، باید یادآور شد قطعا بدون هیچ نگرانی راجع به فشارهای اروپایی‌ها و آمریکایی‌ها برای نقض قطعنامه ۲۲۳۱ توسط ایران، ما می‌توانیم از دومین بند غروب استفاده کنیم و در زمینه‌های موشکی و پهپادی با کشورهای مختلف همکاری کنیم. اما همچنان باید هوشیار باشیم با وجود اینکه برجام اجرا شده و تحریم‌های سازمان ملل لغو شده، اما به خاطر تحریم‌های آمریکا در تنگنای اقتصادی و تجاری زیادی به سر می‌بریم.
وی ادامه داد: تحریم‌های اولیه و ثانویه آمریکا باعث شده هیچ کشوری روابط عادی تجاری با ایران نداشته باشد و مجبور به دور زدن تحریم‌ها شویم آن هم به این دلیل که به هر حال تجارت و روابط اقتصادی با آمریکا به اندازه‌ای پر سود است که کشورها حاضر نشوند آن را به خاطر ایران به خطر بیندازند. تا الان شرکای تجاری مهم ایران عراق، ترکیه و چین هستند که از سوی دیگر روابط اقتصادی خوبی هم با آمریکا دارند. این کشورها تجارت با ایران را به گونه‌ای تنظیم کرده‌اند که تحت تحریم‌های ثانویه آمریکا قرار نگیرند.
این تحلیلگر مسائل اروپا با اشاره به تلاش چین، ترکیه و عراق برای دوری از خطر تحریم‌های ثانویه آمریکا در قبال ایران و لزوم دوراندیشی مقامات کشور، خاطرنشان کرد: تا دو سال آینده اروپایی‌ها این فرصت را دارند که از مکانیسم ماشه استفاده کنند و تحریم‌های سازمان ملل را بر گردانند. به همین دلیل اگر بخواهیم مسیر لغو کامل تحریم‌ها در سال ۲۰۲۵ را طی کنیم، باید هوشیار باشیم و با وجود تمام تنش‌ها و اختلافات با آمریکا و اروپا راه گفت‌وگو با آنان را نبندیم. در این راه هر برنامه مشترک و رسیدن به توافق در روند گفت‌وگوها با آمریکا می‌تواند از به‌کارگیری مکانیسم ماشه توسط اروپا جلوگیری کند.
مکی با اشاره به ضرورت ادامه روند گفت‌وگوها با غرب، بیان کرد: نباید روند گفت‌وگوها با غرب در پی موضوعات مختلف به خطر بیفتد. این گفت‌وگوها باید به صورتی ادامه پیدا کند که هم برنامه هسته‌ای ایران از حالت امنیتی به عادی دربیاید و هم با آمریکا به توافق برسیم. به هر حال اکنون در خصوص مسائل اقتصادی با تحریم‌های آمریکا مواجهیم و نه سازمان ملل. اگر ما بخواهیم روند گفت‌وگو را به حالت تعلیق درآوریم یا منتفی کنیم، قطعا غربی‌ها خطر ایران را برجسته می‌کنند و حتی در صورت لزوم از مکانیسم ماشه استفاده خواهند کرد و طبیعتا تحریم‌های سازمان ملل بازمی‌گردد. در این صورت از چین و روسیه هم کاری ساخته نیست.
وی ادامه داد: این‌ها موارد ریز حقوقی است که نباید آن‌ها را با دید ژورنالیستی و پیش پا افتاده نگاه کرد، بلکه می‌بایست با توجه به منافع و اولویت‌های امنیت ملی و اقتصادی ایران مورد توجه قرار بگیرد. تحریم‌ها موضوعی است که بیشتر از ۲۰ سال ایران را گرفتار کرده و تنها راه خلاصی از آن گفت‌وگو و مذاکره است. جنگ و تنش‌زایی هیچ منافع اقتصادی برای مردم ایران ندارد ما باید به دنبال عادی‌سازی روابط با کشورهای منطقه و غرب باشیم.
