کریدور زنگزور، طرحی که در ظاهر یک مسیر ترانزیتی ۴۳ کیلومتری برای اتصال جمهوری آذربایجان به منطقه خودمختار نخجوان و سپس ترکیه از طریق استان سیونیک ارمنستان است، به کانون تنش ژئوپلیتیکی در قفقاز جنوبی تبدیل شده است.
ایران این پروژه را تهدیدی مستقیم برای منافع ملی و امنیت مرزهای خود می‌داند و مخالفت صریح خود را بارها اعلام کرده است، با این حالت تحرکات سیاسی و اقتصادی در روزهای اخیر حول این محور توسط آذربایجان و ترکیه به اوج خود رسیده است.
کریدور زنگزور و اهدافی پنهان پشت نقاب ترانزیت
این کریدور قرار است با عبور از جنوب ارمنستان (استان سیونیک)، سرزمین اصلی جمهوری آذربایجان را به نخجوان متصل کند. ادعای رسمی باکو و آنکارا، توسعه تجارت منطقه‌ای است اما ایران معتقد است هدف اصلی قطع مرز زمینی ایران و ارمنستان و حذف تهران از معادلات ترانزیتی قفقاز است.
بر اساس توافق آتش‌بس ۲۰۲۰ قره‌باغ، ایجاد این کریدور فاقد پشتوانه حقوقی بین‌المللی است. گروه مینسک (شامل روسیه، آمریکا و فرانسه) آن را تأیید نکرده و ارمنستان نیز آن را نقض حاکمیت ملی خود می‌داند.
متحدان پروژه، ائتلافی برای تضعیف ایران
اردوغان با شعار بازسازی جهان ترک، از زنگزور به عنوان مسیر ادغام جدید ترک‌ها یاد می‌کند و علناً از ایران خواسته تا از این طرح حمایت کند.
الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور آذربایجان، نیز هشدار داده: «ارمنستان نباید مانع جغرافیایی بین ترکیه و آذربایجان باشد».
در پشت پرده ناتو و رژیم صهیونیستی از طریق حمایت لجستیکی و امنیتی از باکو، به‌صورت غیرمستقیم در پیشبرد این طرح نقش دارند.
گزارش‌های غیر رسمی بسیاری حاکی از حضور اسرائیل در مناطق مرزی ایران تحت پوشش روستاهای هوشمند است.
تأثیر بر ایران و یک تهدیدهای چندبعدی
قطع مرز ایران با ارمنستان (تنها مسیر زمینی به اروپا از شمال غرب)، وابستگی تهران به مسیرهای ترانزیتی ترکیه و آذربایجان را افزایش می‌دهد. از طرفی حذف ایران از کریدور شرق-غرب (چین به اروپا) که جایگزین راه‌های سنتی مانند جاده ابریشم می‌شود.
نفوذ اسرائیل در نخجوان و مناطق مرزی ایران از طریق باکو، تهدیدی برای امنیت شمال غرب کشور است. گزارش‌ها از بسته‌شدن گذرگاه‌های مرزی آستارا و پلدشت توسط آذربایجان در سال ۲۰۲۴، نشانه‌ای از فشارهای آتی است.
همچنین از دست‌دادن درآمد ترانزیت کالا و انرژی به اروپا و روسیه، و تقویت رقبایی مانند کریدور ترانس خزر (گرجستان-ترکیه) که ایران را دور می‌زند.
واکنش ایران، دیپلماسی تهاجمی و خطوط قرمز
وزیر امور خارجه ایران، عباس عراقچی گفته است که: «هرگونه تغییر مرزها یا تهدید تمامیت ارضی همسایگان غیرقابل‌قبول است».
همچنین ایران پیشنهاد کریدور ارس به‌جای زنگزور و استفاده از خاک ایران برای اتصال آذربایجان به نخجوان از طریق راه‌آهن جلفا را مطرح کرده است.
کریدور زنگزور صرفاً یک مسیر ترانزیتی نیست، بلکه ابزاری برای تغییر توازن قدرت در قفقاز به‌ضرر ایران است.
پیوند آن با جاه‌طلبی‌های ترکیه، منافع راهبردی روسیه و نفوذ اسرائیل، آن را به تهدیدی چندبعدی تبدیل کرده است.
موفقیت دیپلماسی ایران در متوقف‌کردن این طرح، نه‌تنها امنیت مرزهای شمالی را تضمین می‌کند، بلکه نقش تهران به‌عنوان قدرت تعادل‌ساز در اوراسیا را تثبیت خواهد کرد.
