در دکترین دفاعی جمهوری اسلامی ایران که بر پایه بازدارندگی فعال و خودکفایی بنا نهاده شده است، نوآوری‌های فناورانه نقشی حیاتی و تعیین‌کننده ایفا می‌کنند.
نظارت و رونمایی مستقیم برخی از پیچیده‌ترین این دستاوردها توسط فرماندهی کل قوا، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای پیام قاطعی از عزم ملی برای دستیابی به پیشرفته‌ترین سطوح فناوری نظامی ارسال می‌کند.
در ادامه، سه نمونه برجسته از این فناوری‌ها — موشک هایپرسونیک فتاح-۲، خانواده پهپادهای پنهان‌کار شاهد-۱۷۱ و فناوری شلیک موشک از اعماق دریا — را از منظر فنی و راهبردی مورد واکاوی قرار می‌دههیم.
این سه دستاورد، هر یک به تنهایی، معادلات نظامی منطقه را دگرگون کرده و در کنار یکدیگر، تصویری از یک قدرت دفاعی چندلایه، هوشمند و نامتقارن را به نمایش می‌گذارند:
۱. فتاح-۲، ابداع یک کلاس جدید در عرصه نبرد هایپرسونیک (HCGV)
موشک هایپرسونیک فتاح-۲، که در سال ۱۴۰۲ با حضور رهبر انقلاب رونمایی شد، صرفاً یک نسخه ارتقا یافته از نسل اول خود نیست، بلکه یک جهش مفهومی در طراحی سلاح‌های فراصوت است.
این سامانه با تلفیق هوشمندانه ویژگی‌های دو نوع اصلی سلاح هایپرسونیک، یعنی وسیله هواسُرش (HGV) و موشک کروز هایپرسونیک (HCM)، یک استاندارد و دسته‌بندی جدید با عنوان HCGV (Hypersonic Cruise Glide Vehicle) را به دنیا معرفی کرده است و عملا با ترکیبی از موشک بالستیک هایپرسونیک و موشک کروز فراصوت طرفیم.
تحلیل فنی و نوآوری:
معماری دو مرحله‌ای خلاقانه: فتاح-۲ از یک بوستر قدرتمند سوخت جامد (مشابه فتاح-۱) برای رساندن سرجنگی به ارتفاع و سرعت اولیه بسیار بالا (فراتر از ۱۵ ماخ) در خارج از جو استفاده می‌کند. این مرحله، انرژی جنبشی عظیمی را در سرجنگی ذخیره می‌کند.
سرجنگی هوشمند با پیشران مستقل:
تفاوت اصلی در سرجنگی نهفته است. این کلاهک که شباهت‌هایی به طرح آیرودینامیکی X-۵۱ دارد، به جای موتور رم‌جت که نیازمند ورودی هوا و فناوری بسیار پیچیده است، از یک موتور راکتی سوخت مایع بهره می‌برد.
این انتخاب، یک راه‌حل خلاقانه برای عبور از گلوگاه‌های تکنولوژیک فعلی و دستیابی به یک محصول عملیاتی و قابل تولید انبوه است.
پروفایل پروازی چندوجهی و غیرقابل پیش‌بینی:
۱. پرتاب بالستیک اولیه: موشک تا خارج از جو اوج می‌گیرد.
۲. مرحله هواسُرش (Glide): پس از جدایش، سرجنگی با سرعتی بیش از ۱۵ ماخ وارد جو شده و در ارتفاعات بالا (بین ۳۰ تا ۱۰۰ کیلومتر) شروع به سُر خوردن روی لایه‌های هوا می‌کند و مانورهای پیچیده انجام می‌دهد.
۳. مرحله کروز انتهایی: در فاز نهایی حمله، با کاهش طبیعی سرعت به دلیل مقاومت هوا، موتور راکتی سوخت مایع سرجنگی فعال می‌شود.
این موتور سرعت را مجدداً افزایش داده و روی عددی بالاتر از ۵ ماخ تثبیت می‌کند. این قابلیت به فتاح-۲ اجازه می‌دهد تا بخش پایانی مسیر را در ارتفاع بسیار پایین و با سرعتی ثابت، مانند یک موشک کروز، طی کند.
اهمیت راهبردی:
این پروفایل پروازی ترکیبی، رهگیری فتاح-۲ را برای تمامی سامانه‌های پدافندی موجود تقریباً غیرممکن می‌سازد. سامانه‌های پدافندی برای مقابله با اهداف بالستیک یا کروز بهینه‌سازی شده‌اند، اما فتاح-۲ در هیچ‌یک از این دسته‌بندی‌های کلاسیک نمی‌گنجد.
توانایی مانور شدید در فاز گلاید و سپس حرکت کروز در ارتفاع پست در فاز نهایی، هرگونه محاسبه برای نقطه برخورد را مختل می‌کند و آن را به یک ابزار بازدارنده استراتژیک و تضمین‌کننده ضربه دوم تبدیل می‌کند.
۲. شاهد-۱۷۱ (سیمرغ)، پیشرفته ترین فناوری غنیمتی از آمریکا در ایران
داستان خانواده پهپادهای شاهد، که نمونه مهندسی معکوس شده RQ-۱۷۰ آمریکایی (ملقب به جانور قندهار) است، نماد تبدیل تهدید به فرصت و اوج اقتدار علمی و فنی ایران است.
بازدید رهبر انقلاب در سال ۱۳۹۳ از نمونه‌های اولیه نسخه بومی این پهپاد و تاکید ایشان بر توسعه آن، نقطه عطفی در این پروژه ملی بود.
تحلیل فنی و نوآوری:
مهندسی معکوس جامع: به زمین نشاندن سالم RQ-۱۷۰، گنجینه‌ای از فناوری‌های فوق پیشرفته را در اختیار ایران قرار داد: مواد کامپوزیتی پیشرفته، پوشش‌های جاذب رادار ، طراحی آیرودینامیکی بال‌دیس برای کمینه‌سازی سطح مقطع راداری ، موتورهای توربوفن با امضای حرارتی پایین، و سامانه‌های شناسایی چندطیفی و رادار دهانه ترکیبی (SAR).
متخصصان ایرانی نه تنها موفق به رمزگشایی و درک این فناوری‌ها شدند، بلکه توانستند آن‌ها را در مقیاس‌های مختلف بازتولید کنند.
خانواده بزرگ آرکیو ۱۷۰ های ایرانی
به جای تولید یک پهپاد، ایران یک خانواده از پرنده‌های پنهان‌کار را توسعه داده است که نشان‌دهنده تسلط کامل بر اصول طراحی است:
شاهد-۱۷۱ (سیمرغ)
نمونه ۱۰۰٪ مشابه RQ-۱۷۰، با موتور توربوفن بومی طلوع-۱۴، برد ۴۴۰۰ کیلومتر و سقف پرواز ۱۲ کیلومتر، یک پلتفرم ایده‌آل برای ماموریت‌های شناسایی استراتژیک در عمق خاک دشمن است.
شاهد-۱۹۱ و ۱۸۱ (صاعقه)
نمونه‌های ۶۰٪ کوچکتر که قابلیت حمل تسلیحات داخلی را دارند و نقش تهاجمی-شناسایی را ایفا می‌کنند.
شاهد-۱۴۱ و ۱۶۱
نمونه‌های ۴۰٪ که برای ماموریت‌های تاکتیکی مناسب هستند.
اهمیت راهبردی
دستیابی به این خانواده پهپادی، توانایی نفوذ به شبکه‌های پدافندی پیشرفته و اجرای عملیات‌های اطلاعاتی، نظارتی و رزمی را بدون شناسایی شدن به نیروهای مسلح ایران اعطا کرده است.
این دستاورد ایران را در زمره معدود کشورهایی قرار می‌دهد که به فناوری طراحی و ساخت پهپادهای پنهان‌کار بال‌دیس دست یافته‌اند و عملاً یک برتری نامتقارن هوایی در منطقه ایجاد کرده‌اند.
۳. فناوری پیشرفته شلیک موشک بالستیک از کف خلیج فارس، شگفتانه تهرانی مقدم برای بازدید شخصی رهبری
خاطره نقل قول شده رهبری خطاب به برادر شهید حسن تهرانی مقدم
یک‌بار حاج حسن دست ما را گرفت و به بندرعباس برد. آنجا سوار قایق شدیم و به وسط آب رفتیم. بعد دیدیم یکهو یک موشک از وسط آب بیرون آمد.
من با تعجب به حاج حسن گفتم قضیه این موشک چیست؟ گفتند مگر شما نگفتید اگر روزی لازم شد ناوهای متجاوز را بزنید.
آن روز حاج حسن با اشاره به اینکه برخی کشورهای حوزه خلیج فارس، دست دوستی به دشمنان عدل و انصاف و بشریت داده‌اند، گفته بود:
این موشک‌ها تیر غیب هستند که معلوم نیست از کجا می‌آیند، ولی آنجایی که باید، می‌روند.
خاطره‌ای که رهبر انقلاب از بازدید خود به همراه شهید حسن تهرانی‌مقدم از یک سایت پرتاب موشک بالستیک از زیر آب در نزدیکی بندرعباس نقل کردند، پرده از یک توانمندی دفاعی کاملاً پنهان و راهبردی برداشت.
این فناوری که شهید تهرانی‌مقدم آن را تیرهای غیب نامید، بُعد جدیدی به قدرت بازدارندگی موشکی ایران می‌بخشد.
تحلیل فنی و نوآوری
شلیک موشک بالستیک از بستر دریا، چالشی به مراتب بزرگتر از پرتاب از زیردریایی است و نیازمند تسلط بر فناوری‌های بسیار پیچیده‌ای است:
سیلوهای مقاوم در برابر فشار و خوردگی:
طراحی و ساخت کپسول‌ها یا سیلوهایی که بتوانند برای مدت طولانی در بستر دریا، فشار عظیم آب و اثرات خورنده نمک را تحمل کرده و از موشک محافظت کنند.
مکانیزم پرتاب سرد : موشک ابتدا باید با استفاده از یک سیستم فشار گاز یا بخار به سطح آب پرتاب شود و تنها پس از خروج از آب، موتور اصلی آن روشن گردد. زمان‌بندی این فرآیند برای جلوگیری از آسیب به موشک حیاتی است.
ناوبری و هدایت مستقل: از آنجایی که سیگنال‌های GPS در زیر آب کار نمی‌کنند، موشک و سکوی پرتاب باید به سامانه‌های ناوبری اینرسی فوق دقیق مجهز باشند تا موقعیت دقیق خود را قبل از شلیک بدانند و مسیر را پس از خروج از آب تصحیح کنند.
پنهان‌کاری و عدم شناسایی: این سیلوها باید به گونه‌ای طراحی و مستقر شوند که توسط سونارهای فعال و غیرفعال دشمن و یا ماهواره‌ها قابل شناسایی نباشند.
اهمیت راهبردی:
این فناوری، مفهوم شهرهای موشکی را از اعماق زمین به اعماق دریاها گسترش می‌دهد و یک قابلیت ضربه دوم تقریباً تضمین‌شده را ایجاد می‌کند.
در صورت وقوع هرگونه تهاجم پیش‌دستانه به پایگاه‌های موشکی زمینی ایران، این تیرهای غیب می‌توانند از مکان‌هایی کاملاً غیرمنتظره شلیک شده و ناوگان متجاوز یا اهداف حیاتی دشمن را نابود کنند.
این توانمندی، پیچیدگی محاسبات راهبردی هر نیروی متخاصمی را به شدت افزایش داده و به عنوان یک عامل بازدارنده نهایی عمل می‌کند.
در مجموع، فتاح-۲، خانواده شاهد-۱۷۱ و فناوری پرتاب موشک از بستر دریا، فراتر از سه دستاورد نظامی صرف هستند. آن‌ها نمایانگر یک مجموعه پویا از دانش، خلاقیت و اراده ملی هستند که تحت هدایت راهبردی رهبری، ایران را به یک قدرت فناور در عرصه دفاعی تبدیل کرده‌اند.
این فناوری‌ها با ایجاد قابلیت‌های نامتقارن و غیرقابل پیش‌بینی، ستون‌های مستحکم دکترین بازدارندگی کشور را تشکیل می‌دهند و تضمین‌کننده امنیت و اقتدار ملی در برابر هرگونه تهدید هستند.
