به گزارش افکارنیوز، محمدرضا حاجی کریم جباری با تاکید بر ضرورت توجه به مبانی فکری و عملی سیاست خارجی ایران خاطرنشان کرد: سیاست خارجی ترکیبی از عوامل عام و خاص است. عوامل عام بین تمام و یا گروهی از کشورهای جهان وجود دارند و شبیه به هم هستند، اما عوامل خاص، در سیاست خارجی هویتی مستقل به هر کشوری می‌بخشند و آن را از سایر کشورها متمایز می‌کند. به عنوان مثال، نظام ایران یک نظام ایدئولوژیک است، ما یک قدرت منطقه‌ای هستیم که از نظر ژئوپلتیک، ژئواستراتژیک و ژئواکونومیک بر منطقه خود و یا حتی بر روندهای جهانی تاثیرگذاریم. اینها عواملی است که ایران
را از کشورهای دیگر متمایر می ژ‌سازد و به همین ترتیب، سیاست خارجی خاص خود را هم نیاز دارد.
وی تاکید کرد: باید مبانی، اصول و سیاست‌های خود را هماهنگ با هم تعریف کنیم. مبانی سیاست خارجی ما ثابت هستند و یکی از ابعاد اصلی آنها، ایدئولوژیک بودن است. اما اصول باید بر پایه همان مبانی تعریف شود و متناسب با آنها باشد و سیاست ها هم باید بر پایه مبانی و اصول و از سوی دیگر مطابق با اهداف و شرایط عام و خاص کشور تعریف شوند.
جباری افزود: راهبرد روابط خارجی ایران باید میان پایبندی به مبانی و اصول سیاست خارجی ایران از یک سو و اتخاذ سیاست‌های مبتکرانه و کارگشا در صحنه بین‌المللی در جهت افزایش توان ملی، از سویی دیگر، تعادل برقرار کند. افزایش توان ملی وابسته به جلب فرصت‌ها، فرصت سازی و رفع تهدید هاست. برای اینکه بتوانیم بین مبانی و مصادیق روابط و سیاست خارجی خود تعادل برقرار کنیم، باید در طرحی که به صورت کلان نیاز داریم، ابتدا روندهای جهانی را شناسایی کنیم و سپس جایگاه خود را در نظام بین‌الملل مشخص و تعریف کنیم که این در واقع همان مصادیق سیاست خارجی است. این مصادیق را با مبانی و اصول
هماهنگ و از این فرآیند، سیاست های خود ر استخراج کنیم.
این کارشناس ارشد مسائل بین‌الملل تصریح کرد: بین هست‌ها و بایدها باید رابطه ارگانیک، سازماندهی شده، معقول و بر اساس شرایط واقعی کشور برقرار شود. این موضوع به صورت کلی می‌تواند مبانی نظری سیاست خارجی منسجم و چند بعدی برای نظام کشور باشد. این موضوعات در اسناد بالا دستی نظام مورد تاکید قرار گرفته است. اما با توجه به تجارب هشت سال گذشته و روندهای جهانی و تجربیاتی که در طول سی و پنج سال عمر نظام جمهوری اسلامی کسب گردیده، می‌توان اصول و سیاست ها را با توجه به تغییراتی که رخ می‌دهد، بازتعریف نمود و ضمن هماهنگی با مبانی ثابت ایدئولوژیک و واقع‌گرایانه نظام، از پویایی
برخوردار نمود تا بتوان با توجه به تحولات جهانی، در سیاست خارجی بازنگری کرده و مطابق با شرایط جهانی و تعریفی که از موقعیت کشور در نقشه سیاسی جهان صورت می گیرد، موثرترین و بهترین سیاست ها را پیش برد بدون این که به مبانی و اصول خدشه‌ای وارد آید.
سفیر پیشین ایران در ساحل عاج گفت: از جمله اصول ما، حفظ امنیت و تمامیت ارضی، نفی توسل به زور و دخالت نکردن در امور داخلی کشورها و رعایت عزت، حکمت و مصلحت نظام است. اصول سیاست خارجی نظام، فهرستی وسیع را به خود اختصاص می دهد. سیاست‌های ما باید با این اصول هماهنگ شود و در چارچوب مبانی سیاست خارجی نظام، یعنی ترکیبی از ارزش‌های اسلامی، منافع ملی و مصالح نظام قرار گیرد. با توجه به پویایی روابط بین الملل، سیاست ها باید هماهنگ با شرایط تنظیم و تعریف شود.
جباری ادامه داد: ایران کشوری است که از تنوع زیادی در مسائل سیاست خارجی خود برخوردار است که گفتیم حاصل موقعیت ژئوپلتیک، ژئواستراتژیک و ژئواکونومیک کشور است. تحولات ایران بر روندهای جهانی تاثیر می گذارد و خصوصا نقشه سیاسی منطقه را به سرعت و به صورت ساختاری دسخوش تغییر و تحول می کنند. ما مسائل بسیار متنوعی در روابط خارجی و سیاست خارجی خود داریم و تعیین این اولویت‌ها و رتبه‌بندی آنها در چارچوب دیدگاه کلان سیاست خارجی و ابعاد نظری و ایدئولوژیک مبانی سیاست خارجی ایران صورت می‌گیرد. با توجه به اینکه ایران قدرتی منطقه‌ای و دارای ظرفیت‌هایی است که بر روندهای جهانی
اثرگذار است، لذا وجود مجموعه‌ای از مصالح و منافع زیرمنطقه ای، منطقه ای، جهانی و بین المللی داریم که اولویت بندی را قدری مشکل می سازد. اما هر طرحی که داده شود، قاعدتاً بایستی بین سیاست ها و عوامل آن انسجام درونی برقرار نماید و در چارچوب یک طرح کلان، به ابعاد خرد روابط خارجی ایران بپردازد.
وی گفت: قاعدتا با توجه به مسائلی که نظام جمهوری اسلامی با آنها روبرو است، باید روابط خارجی‌مان را از ۱۵ کشور همسایه مان شروع کنیم. ۱۵ کشور همسایه ما در ۴ زیر - منطقه جهانی قرار دارند و با مسائل و چالش های گوناگونی روبرو هستند و به همان ترتیب نیز ما را تحت تاثیر قرار می‌دهند. منطقه‌ای که فوری شرایط ما را تحت تاثیر قرار می دهد، حوزه همسایگی ما است. بنابراین، در طرح سیاست خارجی باید به این موضوع به صورت خاص توجه کرد.
جباری توضیح داد: درواقع از دو نگاه منطقه‌ای و موضوعی می‌توانیم برنامه سیاست خارجی ایران را تنظیم کنیم. منطقه فوری که باید هر چه زودتر روابط خود را با آن بازتعریف کنیم و به تعادل برسانیم، حوزه همسایگان است. سیاست خارجی ما با موضوعات گوناگونی هم روبرو است که در راس آنها، برنامه هسته‌یی و روابط با اعضای دائم شورای امنیت، خصوصاٌ آمریکا مطرح است.
جباری در مورد اینکه آیا رویکرد رییس جمهور آینده به مذاکرات هسته‌یی می‌تواند مسیر آن را تغییر دهد تاکید کرد: ناظران سه دیدگاه متفاوت را مطرح می کنند: اول اینکه مذاکرات با ۱ + ۵ موفق نبوده و باید مسیر آن را تغییر دهیم. رویکرد دوم این است که روند مذاکرات موفق بوده و باید مسیر خود را ادامه دهد و در حال حاضر بهترین شکل مطلوب خود را دارد. نگاه دیگر این است که مذاکرات روند مطلوبی داشته، اما می‌تواند با استفاده از همه ابزار و امکانات و ایجاد هماهنگی و انسجام در سیاست خارجی، تقویت شود. به نظر می رسد که نظر سوم، ناقض نظر دوم نیست، بلکه به دنبال تکمیل و تکامل آن است. قطعا اگر
رییس‌جمهور آینده با این موضوع برخورد فعالی داشته باشد و با توجه به تجربیات گذشته، شرایط جهانی و سرعت پیشرفت برنامه هسته یی ایران، می‌تواند سیاست جدیدی اعمال کند تا این روند و فرآیند را تقویت نماید. البته در این جا باید گفت که موفقیت هر برنامه‌ای در سیاست خارجی، در گرو هماهنگی میان قوه مجریه و هدایت کننده اصلی سیاست خارجی یعنی مقام معظم رهبری است. اگر سیاست‌های رییس‌جمهور با دیدگاه‌های مقام معظم رهبری هماهنگ باشد، قطعا از موفقیت بیشتری برخوردار خواهد بود، زیرا چهره‌ای منسجم‌تر و مصمم‌تر از نظام، به نمایش گذاشته خواهد شد.
سفیر پیشین ایران در ساحل عاج تاکید کرد: نظام جمهوری اسلامی ایران در طول سال‌های حیات خود هیچ‌گاه به دنبال تنش نبوده و حتی تلاش نکرده که از طریق ایجاد تنش با ابرقدرت‌ها به اهداف عدالت‌طلبانه خود برسد، بلکه همواره محیط بیرونی و ابرقدرت‌ها بوده‌اند که فضایی تخاصمی را علیه ایران ایجاد کرده و سعی دارند تا سیاست انزوا را به نظام اسلامی ایران تحمیل کنند. در عین حال، بعضاً برخی رفتارها و موضع‌گیری‌های غیرضروری، باعثتقویت فضای تنش در روابط ایران شده‌اند. اگر رییس جمهور بعدی ایران بتواند انسجام و هماهنگی لازم را بین تمامی عوامل تاثیرگذار بر تصمیم گیری سیاست
خارجی در ایران ایجاد کرده و مانع از تصمیم گیری‌های موازی شود، خود به خود سیاست تنش زدایی شکل می‌گیرد.
وی توضیح داد: سیاست تنش زدایی صرفا یک موضع یا شعار سیاست خارجی نیست، بلکه باید در همه رفتارهای خارجی کشور متجلی باشد و در عمل شکل گیرد.
جباری اضافه کرد: محدودیت ها وجود دارند، اما بخشی از آنها مصنوعی هستند. ما برای برقراری تعامل با جهان، ابتدا باید روندهای جهانی را بشناسیم و با این شناخت، موقعیت و جایگاه خود را در جهان فعلی و آینده مشخص نماییم. محدودیت‌ها را ببینیم و با شناسایی آنها، بهترین راهکارها را در قالب مبانی و اصول سیاست خارجی ایران پیدا کنیم. برقراری این تعامل با جهان، با وجود همه این محدودیت ها، امکان پذیر است. همانطور که در طول عمر بیش از ۳۰ ساله نظام جمهوری اسلامی ایران دوره های مختلفی را تجربه کرده‌ایم، می‌توان با جهان تعامل داشت.
این تحلیلگر مسائل خاورمیانه توضیح داد: ما در جهان در حال توسعه با کشورهای هم سطح و رده خود مشکلی نداریم و در حال تعامل هستیم، اما جهان غرب برای ما محدودیت هایی را ایجاد می‌کند. اگر بتوانیم روندهای جهانی را به خوبی تعریف کنیم، با حفظ اصول و ارزش ها و در چارچوب مبانی سیاست خارجی نظام، می توان با آنها نیز به نوعی از تعامل رسید، مشروط بر اینکه آنها نیز اصول شناخته شده بین المللی را به رسمیت شناخته و رعایت کنند.
جباری ادامه داد: امروز سیاست خارجی نقش پررنگ‌تری در زندگی روزمره و معیشت ایرانی‌ها پیدا کرده است. رفتار سیاست خارجی ما نمی‌تواند در تعارض با نیازهای داخلی ما باشد، اما از طرف دیگر نباید در تعارض با مبانی و اصول ما قرار گیرد. اگر طرح متعادلی را پایه گذاری کنیم که یک پا در ایدئولوژی و پایی دیگر در واقعیت ها داشته باشد، بین مبانی و اصول و نیازهای داخلی از یک سو و روابط خارجی از سویی دیگر، تعادل برقرار می شود.
جباری گفت: به طور کلی، مفاهیم مانند سبدهایی هستند که هر کسی هر چه بخواهد در آن می ریزد. مفاهیم برای همه مطلوب است، اما در مرحله تعریف مفاهیم و بیان مصادیق، هر کسی قرائت خاص خود را دارد. بنابراین، رییس جمهور باید برای مفاهیمی مانند تعامل، عدالت و اصول نظام، تعریفی دقیق و روشن ارائه کرده و از کلی گویی بپرهیزد. واقعاً دوره این کلی گویی ها در جهان به سر آمده است. در این جاست که برای تعیین مصادیق، نیاز به کار کارشناسی دقیق و استفاده از نخبگان داریم.
وی افزود: رییس جمهور آینده باید اعلام کند که در بیست سال آینده روند تحولات جهانی را چگونه می بیند و مثلا در ۸ سال آینده جهان چگونه است، ما الان در چه مکان و مرحله ای قرار داریم و اولویت ها کدامند، نه اینکه صرفا به مباحثی که در اسناد بالادستی نظام به آنها پرداخته شده بسنده نماید.
این کارشناس مسائل سیاست خارجی اظهار کرد: فرآیند تصمیم گیری سیاست خارجی نظام جمهوری اسلامی ایران متشکل از عناصر و عوامل مختلفی است. فقط یک دستگاه، تصمیم گیرنده نهایی مسائل سیاست خارجی نیست. هر کدام از عناصر مختلف تاثیرگذار بر تصمیمات سیاست خارجی دائما سعی می کنند نقش فعال تری در این زمینه داشته و تاثیرگذاری بیشتری بر شکل گیری سیاست ها داشته باشند و بعضا ممکن است به مانند جزایر مستقل عمل کنند و به جای مشارکت و هم فکری بیشتر، به دنبال رقابت برای به کرسی نشاندن حرف خود در تصمیم گیری های سیاست خارجی باشند. اگر فرآیند هم افزایی را بین دستگاه های موثر طی کنیم، حتما
تصمیمات جامع تر و موثرتری اتخاذ خواهد شد.
وی افزود: اما اینکه کدام موضوعات در اولویت قرار می گیرند، احتمالاً دو بحثامنیت و معیشت مهم ترین مسائل دارای اولویت هستند. به نظر می رسد که از دیدگاه عموم مردم، موضوعاتی در سیاست خارجی که از یک سو بر امنیت کشور و از سوی دیگر بر معیشت مردم موثرند، از اولویت بیشتری برخوردارند. در این چارچوب، برنامه هسته یی و تحریم های بین المللی که با هم ارتباط مستقیم دارند و روند حاکم بر این پرونده، طبیعتاً و به طور نسبی، بر تحریم ها و معیشت مردم تاثیرگذارند. برنامه هسته‌یی و اختلافات با غرب در این زمینه، تنها عامل تاثیرگذار بر معیشت مردم نیست، اما به نظر می رسد که همگان لااقل
تاثیر نسبی آن را مشاهده و اظهار کرده‌اند.
وی تصریح کرد: به میزانی که در مذاکرات هسته‌یی پیشرفت کنیم بر معیشت مردم و امنیت ملی هم اثر می‌گذارد. به صورت کلی آن دسته از موضوعات سیاست خارجی که مستقیما بر معیشت مردم و امنیت ملی تاثیرگذارند، دارای اولویت هستند.
جباری اضافه کرد: وزارت امور خارجه به عنوان یکی از تاثیرگذارترین اعضای دستگاه سیاست خارجی می تواند ابتکار عمل بیشتری از خود در تمام ابعاد سیاست خارجی نشان دهد. این وزارت خانه، با یک نگاه حرفه ای به سیاست خارجی و در عین توجه به مبانی و اصول سیاست خارجی نظام، باید طرح های پویا و مبتکرانه ارائه کند و به عنوان یک عضو فعال و برخوردار از امکانات ابداع و نوآوری در دستگاه سیاست خارجی کشور و به عنوان نهادی که در خط مقدم سیاست خارجی است، عمل کند.
وی ادامه داد: وزارت امور خارجه باید جایگاه خود را مجددا پیدا و بازسازی کند و با طرح های نو و ابتکاری بتواند بین مبانی، مصالح و منافع نظام از طریق طرح هایی که ارائه می دهد، انسجام و هماهنگی بیشتری برقرار کند.
جباری تصریح کرد: وزارت امور خارجه از مجموعه بزرگی از کارشناسان روابط خارجی تشکیل شده است. بخش عمده ای از این نیروها بیش از سه دهه را در حوزه سیاست خارجی و با سمت ها و عنوان های متنوعی گذرانده و دوره های بسیار سخت روابط خارجی کشور را تجربه کرده اند. مجموعه وزارت امور خارجه با عملکرد خود، خصوصا در خارج از کشور، بسیاری از تهدید های علیه نظام را دفع کرده و تجربیات بسیار ارزشمند و منحصر به فردی دارد. همان طور که در زمینه صنایع مختلف دفاعی، غذایی، کشاورزی و برخی جنبه های علمی، پیشرفت های بسیار درخشانی داشته ایم، در زمینه سیاست خارجی و تربیت نیروهای برجسته در سیاست
خارجی نیز همین پیشرفت ها صورت گرفته است. دیپلمات های برجسته ای در مجموعه سیاست خارجی داریم. وزارت امور خارجه دوره های مختلف جنگ و تهدید را تجربه کرده است.
این کارشناس مسائل سیاست خارجی با تاکید بر اینکه تحریم ها تنها عامل مشکلات اقتصادی کشور نیست، توضیح داد: حل مشکلات سیاست خارجی به معنای تنها نیاز برای رفع مشکلات داخلی نیست، و تاثیر تعیین کننده ای نخواهد داشت. بخش زیادی از مشکلات اقتصادی امروز به دلیل تحریم ها نیست. اغراق و بزرگ نمایی تاثیر عوامل خارجی بر حل مشکلات اقتصادی کشور، باعث حل مسائل اقتصادی و معیشتی نمی شود. مشکلات اقتصادی داخلی، نیاز به برنامه ها و سیاست های دقیق کارشناسی و بررسی واقعیت های داخل و خارج از کشور دارد. نباید تصور کرد که حل و فصل مشکلات خارجی کشور، موجب حل و فصل فوری و اساسی وضعیت اقتصادی
کشور می شود.
