وزیر امور خارجه کشورمان بعد از ١٢ سال به لندن رفت. اگرچه محمدجواد ظریف شامگاه چهارشنبه تهران را ترک کرد تا در اجلاس بین‌المللی کمک به سوریه شرکت کند و این نشانه روشنی از پذیرش جایگاه جمهوری اسلامی در جلوگیری از تعمیق این بحران انسانی از سوی جهانیان است.
اما روند رو به بهبود روابط ایران و انگلستان در این برهه از زمان مشهود است و دیدارهای جانبی و حاشیه‌ای کنفرانس مذکور نیز در این روابط اثرگذار خواهد بود. ظریف در این سفر با فیلیپ هاموند، وزیر خارجه بریتانیا صبحانه کاری خورد و با هاموند، پیرامون مسائل دوجانبه و منطقه‌ای گفت‌وگو کرد. او دیدارهای دیگری نیز با مشاور امنیت ملی نخست‌وزیر انگلیس و جورج ازبورن، وزیر دارایی این کشور داشت.عادی‌سازی روابط دو کشور و همکاری‌هایی که می‌تواند به یافتن راه‌حل برای چالش‌های منطقه بینجامد از جانب هاموند نیز مورد تأکید قرار گرفت.
او با بیان اینکه «چالش‌های زیادی را ناشی از سال‌ها روابط محدود داشته‌ایم اما برای فائق‌آمدن بر آنها تلاش می‌کنیم»، گفت: با این کار ما می‌توانیم با هم همکاری کنیم و همدیگر را بهتر بشناسیم و برای برخی از چالش‌های منطقه‌ای راه‌حل پیدا کنیم».آن‌طورکه هاموند گفته است به اتفاق ظریف مسائل سوریه، یمن و عراق و تنش‌های گسترده‌تر میان ایران و طرف عرب در منطقه خلیج فارس را مورد بحث قرار داده بودند.
درحالی‌که هاموند امیدوار بود این جلسه آغاز دیدارهای آینده باشد، ظریف ملاقات با مقامات انگلیسی در حاشیه اجلاس کمک‌کنندگان به سوریه را فرصت خوبی توصیف کرد و گفت: «علاوه بر مسائل منطقه‌ای درباره نحوه اجرای برجام و همچنین موضوع همکاری‌های بانکی و اقتصادی و سرمایه‌گذاری صحبت کردیم».وزیر امورخارجه کشورمان همچنین گفت در این دیدار توافق شده است تا چند هفته دیگر دو کشور صدور ویزا برای شهروندان عادی و گذرنامه‌های عادی را شروع کنند.او قبل از این جلسه و در همان بدو ورودش به لندن ضمن تشریح اهداف سفر خود و اهمیت اجلاس کمک‌کنندگان به سوریه، گفته بود: «در کنار شرکت در این اجلاس، گفت‌وگوهایی را نیز با برخی از مقامات شرکت‌کننده در اجلاس درباره سوریه و همچنین اجرای برجام خواهیم داشت و درباره مسائل دوجانبه نیز با برخی از شرکت‌کنندگان در این کنفرانس گفت‌وگو خواهیم کرد».ظریف در حاشیه این اجلاس با شیخ صباح الاحمد الصباح، امیر کویت، نیز دیدار و درخصوص مسائل و همکاری‌های دوجانبه و منطقه‌ای گفت‌وگو کرد.بان‌کی‌مون، دبیرکل سازمان ملل متحد و خانم والستروم، وزیر خارجه سوئد، نیز از دیگر مقاماتی بودند که ظریف در سفر خود به لندن با آنها ملاقات کرد.
گفت‌وگو تنها راه‌حل بحران سوریه
ظریف برای شرکت در کنفرانس کمک‌کنندگان سوریه که پیش از ظهر پنجشنبه با حضور رهبران و مقامات ارشد ٦٠ کشور جهان برگزار شد، به لندن رفته بود و در سخنانی در این اجلاس، گفت‌وگو را تنها راه‌حل پایان بحران سوریه خواند و گفت: «همواره از طرف‌های خارجی خواسته‌ایم تا در روند دیپلماتیک همکاری کنند».به گفته او، ایران در تمام گفت‌وگوهای ژنو، همواره خواستار آتش‌بس میان طرف‌های درگیر در سوریه بوده است. ظریف با اشاره به کمک‌های بشردوستانه ایران به آوارگان سوری تصریح کرد: «ما خود را به ادامه کمک‌های بشر دوستانه متعهد می‌دانیم. با توجه به ابعاد گسترده بحران سوریه باید اقدامات بیشتری صورت گیرد».
لازم به ذکر است که، ظریف در این سفر به مجلس عوام انگلستان نیز رفت و در سخنانی تأکید کرد توافق هسته‌ای ایران اثبات کرده است دیپلماسی جواب می‌دهد و می‌توان از این الگو برای حل مشکلات سخت‌تر استفاده کرد.او توافق هسته‌ای را گامی مثبت در بهبود روابط میان ایران و جامعه جهانی برشمرد و تصریح کرد باید کارهای بیشتری در زمینه علمی و فراتر از آنچه در کاغذ، یادداشت شده است صورت گیرد.ظریف با بیان اینکه متأسفانه برخی کشورهای منطقه به فضای گذشته سیاسی عادت کرده‌‌اند، گفت: «ما امیدواریم با گذشت زمان این کشورها بتوانند با تغییر دیدگاهشان در راستای منافع مشترک گام برداشته و امنیت منطقه تأمین شود».او همچنین درباره تنش‌های اخیر میان ایران و عربستان گفت: «ایران هرگز خواستار قطع رابطه با عربستان نبوده و ظرف شش ساعت پس از حمله به سفارت عربستان در تهران آن را محکوم و عوامل اخلالگر را بازداشت کرده است».به گفته ظریف ما نیازمند منطقه‌ای امن هستیم و برای رسیدن به آن در چارچوب منافع مشترک منطقه‌ای گام خواهیم برداشت.
انتظار ظریف از همتایان اروپایی‌اش
وزیر خارجه کشورمان تغییرات صورت‌گرفته در قانون ویزای آمریکا را که منجر به منع مسافرت اتباع ایران دوملیته به این کشور می‌شود، ناهمگون و اقدامی غیرمنصفانه خواند و گفت: «هیچ ایرانی یا مسافر به ایران تاکنون اقدام تروریستی انجام نداده است. این درحالی است که کشورهایی که اتباعشان در اروپا یا آمریکا اقدامات تروریستی انجام داده‌‌اند با هیچ محدودیتی مواجه نیستند».ظریف تصریح کرد از همتایان اروپایی‌اش انتظار دارد که نسبت به این قانون غیرمنصفانه آمریکا علیه اتباع ایرانی، واکنش نشان دهند.
او در پاسخ به سؤالی درخصوص دیدگاه ایران نسبت به حل بحران سوریه بر ضرورت مبارزه علیه گروه‌های تروریستی برای حصول آتش‌بس و موفقیت گذار سیاسی در سوریه تأکید کرد.آمادگی ایران برای توسعه همکاری اقتصادی با تمام کشورهای جهان نیز موضوعی بود که ظریف در دیدار با ایرانیان مقیم لندن به آن پرداخت و گفت: «هیچ‌گاه دیگر شرایط به قبل از توافق هسته‌ای و اجرای برجام بازنخواهد گشت».ظریف با بیان اینکه این موفقیت مهم‌ترین دستاورد مقاومت مردم در برابر تحریم‌ها و حضور هوشمندانه آنها در انتخابات خرداد ٩٢ بود، افزود: «آنچه تحریم‌ها را ناکارآمد کرد و سبب شد کشور های غربی و ایالات متحده آمریکا پای میز مذاکره آمدند، این دلیل بود که آنها به این نتیجه رسیده بودند که اهداف تحریم‌ها قابل تحقق نیست».
وزیر خارجه کشورمان این دستاورد بزرگ توسط مردم و با درایت و مقاومت مردم و البته با حمایت و هدایت مقام معظم رهبری و تلاش‌های رئیس‌جمهوری به دست آمد.وی افزود: «لغو تحریم‌ها یک موفقیت بوده و اما موفقیت بزرگ‌تر فروپاشی بنای ایران‌هراسی و ایران‌ستیزی است که در منطقه و جهان از طریق بدخواهان مردم ایران شکل گرفته بود».ظریف ادامه داد: «فضای ایران‌هراسی، به فضای قبول و پذیرش واقعیت ایران معتدل، مقتدر و عقلانی تبدیل شده است و این فضا را باید به فرصت‌هایی تبدیل کنیم برای ایجاد صلح در منطقه، برای شکستن فاجعه بمباران هوایی در یمن و مقابله با افراط‌گرایی و داعش و فرصت‌های جدید برای مردمی که این فضا را در اختیار ما گذاشته‌اند».
تحلیل سفر؛ تهران/لندن با روابطی سینوسی
پانصد سال پیش انگلیسی ها به عنوان مردمی تاجر پیشه پا به خاک ایران گذاشته و بـه تـدریج توانستند این نفوذ تجاری را به نفوذ سیاسی و نظامی تبدیل سازند و تا آنجا پیش رفتند که قادر شدند ایران را وادار به چشم پوشی از بخشی از خاک خود بنمایند . در نخستین سال های سـده سیزدهم شمسی باعث روی کارآمدن خاندان پهلـوی در ایـران شـدند و در پناه جنـگ سـرد موجبات سقوط دولت ملی را فراهم آوردند . به هر حال امپراتـوری بریتانیـا بـا شـروع جنگ سرد به تدریج توان خود را از دست داد و لذا کوشید در سـایه ابـر قـدرت سـرمایه دار برآمده از خاکستر جنگ سرد ، منافع خود را در ایران و خاورمیانه حفظ کند .
اما انقلاب اسلامی ایران تمام معادلات قدرت را در سطح منطقه به هم ریخـت و دولـت بریتانیا بـه عنـوان یـک قدرت درجه دوم در سطح جهان مجبور به بازنگری در نگرش خود نسبت بـه ایـران شـد . در بررسی روابط سیاسـی – اقتـصادی ایـران و بریتانیـا در دوران پـس از انقلاب، به این جمع بندی می رسیم که در هر دو کـشور تحـولات تـأثیر بـسزایی بـر روابـط خارجی شان گذاشته اسـت . تغییـر حکومـت هـا کـه تغییراتـی را در جهـت گیـری سیاسـت خارجی شان به دنبـال داشـته ، تـأثیراتی را در روابـط خـارجی طـرفین برجـای گذاشـته و در خصوص روابط تجاری در دوران پـس از انقـلاب اسلامی ، حجـم صـادرات بریتانیـا بیـشتر از حجـم واردات این کشور از ایران بوده است .
بریتانیا طی دو سده گذشته همواره دارای نفـوذ سیاسـی مهمی در ایران بوده و بعد از انقلاب اسلامی نیز کوشیده تا این روند را علی رغم تغییر بسترها حفظ کند ، چرا که موقعیت ویژه منطقه ای جمهوری اسلامی ایران جایگاه آن رادر نظام ژئوپلیتیک به ویژه پـس از فروپاشی نظام دو قطبی و قرار گرفتن ایران بین دو منبع بزرگ انرژی شمال (خـزر ) و جنـوب (خلیج فارس ) نظر قدرت های جهان را همواره به خویش معطوف داشته است.
پیشرفت هـای نسبی اقتصادی نظام جمهوری اسلامی بویژه در بخش های فنی و مهندسی، بهداشت دارو و درمان و با توجه بـه نیازمندیهای ایران در بخش های مختلـف جهـت تـسریع در پیـشرفت خـود پـس از پیـروزی انقلاب اسلامی ، از جمله مسائل علمی و تکنولوژیکی و نیاز به پشتیبانی سیاسی از سوی دیگـر کشورها روابط پایدار با انگلستان را توجیه می کند. نیازها و توانمندی های دو طرف در راستای وابـستگی متقابـل نـشانگر پتانـسیل مناسـبات دو کشور جهت روابط گسترده تر در ابعاد مختلف می باشد که بـا تجزیـه و تحلیـل عملـی بـستر روابط پایدار دو جانبه را دقیقاً مشخص نموده و بعنوان الگوی مناسب در سیاست خارجی کشور مورد بهره برداری قرار بگیرد.
سفر وزیر امور خارجه کشورمان به انگلیس ؛ پس از چند دهه بی اعتمادی و اختلافات رو به رشد دو کشور بر سر موضوعات منطقه ای و و... صورت گرفته است که می تواند نشانه «گرم شدن روابط دو کشور» ارزیابی گردد. شش دهه از کودتای سرویس اطلاعات مخفی انگلیس « MI6 » علیه نخست وزیر وقت ایران که با انتخاباتی دمکراتیک روی کارآمده بود می گذرد. این کودتا برای حفظ منافع نفتی انگلیس در ایران انجام شد. خاطره این کودتا همچنان در ذهن برخی ایرانی ها باقی مانده است و همچنان انگلیس را «شیطان کوچک» و « روباه پیر» می شناسند که «هرگز دست از حیله گری و خدعه برنداشته است ».
اولین ثمره سفر ظریف به لندن این بود که سفارت انگلیس در تهران و هیات نمایندگی ایران در لندن از ماه آینده کار صدور ویزا برای اتباع دو کشور را آغاز خواهند کرد. انگلیس و ایران از ماه اوت گذشته سفارتخانه هایشان را در دو کشور بازگشایی کردند. روابط دو کشور در نوامبر 2011 به دنبال تعرض برخی از جوانان به سفارت انگلیس در تهران, به پایین ترین سطح کاهش یافت.
سفر ظریف به لندن بعد از آن صورت گرفت که «دیوید کامرون» نخست وزیر انگلیس در یک تماس تلفنی با «حسن روحانی» رئیس جمهوری کشورمان به طور رسمی از تهران برای شرکت در کنفرانس صلح سوریه دعوت به عمل آورد. وی با داریت و ذکاوتی که از او سراغ داریم در جمع گروهی از نمایندگان مجلس و بازرگانان انگلیسی مطرح کرده: ما باید مساله تهدید را بازتعریف کنیم. فکر نمی کنم درک این تهدید نیاز به استعداد و مهارت داشته باشد، تهدید مقابل همه ما ایستاده است: داعش. تا زمانی که برای مساعدت و همکاری با یکدیگر تلاش نکنیم، نمی توانیم به راه حلی صلح آمیز برای سوریه دست یابیم.
وقتی وزیر خارجه کشورمان از درک شناخت واژه تهدید سخن به میان می آورد این بدان معناست که جامعه جهانی باید روی ایران هراسی برای همیشه قلم بطلان بکشد،در جایی که گروه تروریستی داعش در خاورمیانه با اقدامات فوق حیوانی خود منطقه را به بحران کشانده،چه معنا دارد که از ایران به عنوان تهدید نام برده می شود. امروز در تهدید واقعی در منطقه و جهان گسترش افراط با نگرشهای سعودی - وهابیست، از این رو لازم است هرچه زودتر نظام بین الملل به این مهم برسد(هر چند الان هم خیلی دیر شده) که افراطی گری-تروریسم و پشتیبانی از نحله های معارض در منطقه و بین کشورهای اسلامی مهممتریت وتنها تهدید روز جهان است.
اولویت سیاست خارجی جمهوری اسلامی همواره بر احترام متقابل و روابط دوجانه با دیگر کشورها بوده است (بجز رژیم اشغالگر قدس) لیکن وقتی به روابط خارجی کشورها با ایران در طول صد سال گذشته می نگریم، خلف وعده- عهد شکنی - روحیه سلطه گری و مداخله- منفعت طلبی یک سویه و ... از عناصر ناگسستنی سیاست خارجی قدرتها در قبال سرزمین ایران بوده است.در عصر حاضر سیاست پیشرو نظام جمهوری اسلانی ایران کشورهای غربی از جمله انگلیس را بر آن داشته تا به این نتیجه برسند که تنها و بهترین مسیر برای ارتباط با ایران تعامل واحترام حقوق مردم ایران است و نه تهدید و تحریم و...بنابراین تصور می شود با توجه به پدیدار شدن فصل نوینی از مناسبات خارجه با اولویت و محوریت رابطه با جمهوری اسلامی جهان به درک درست جایگاه ایران در منطقه به بعوان یک قدرت نوظهور آسیای رسیده باشد.
از این جهت شاید همین عدم درک از واقعیات جهان باعث شده که روابط خارجی تهران و لندن به یک رابطه سینوسی و پر فراز و فرود تبدیل گردد.اکنون در حال حاضر نظر به تحلیل ژئوپلتیکی کشورمان و بحث هژمون ایران(از نگاه موازنه مثبت) برآورد می شود با توجه تلاش اروپا برای نوسازی روابط با ایران، لندن هم قصد ندارد از این رقابت عقب بماند لذا ما شاهد ریل گذاری جدید در مسیر دیپلماتیک تهران- لندن هستیم.
محمدرضاشجاعیان
