اولین کابینه جمهوری اسلامی چگونه در مجلس اول رای آورد؟

هشتم شهریور ماه 59 محمد علی رجایی طی نامه‌ای اعضای کابینه خود را به مجلس معرفی می‌کند. اما همان روز روزنامه انقلاب اسلامی مطلبی از دفتر رئیس جمهوری مطرح می‌کند که طی آن رئیس جمهور اعلام کرده «اعضای کابینه‌ معرفی شده از طرف نخست وزیر به تصویب من (بنی صدر) نرسیده است.» نخست وزیر سپس در جلسه دهم شهریور مجلس حاضر می‌شود و اعلام می‌کند ابهامات در مورد کابینه رفع شده است. رجایی ضمن اعلام برنامه‌های اقتصادی، فرهنگی و سیاست خارجی دولت جدید، توزیع عادلانه درآمد ملی و جبران ستم‌هایی را که بر روستاییان شده از محورهای برنامه‌های خود عنوان می‌کند. در این جلسه همچنین نامه‌های رئیس جمهور قرائت می‌شود. بنی صدر از رئیس مجلس می‌خواهد که این نامه‌ها در صحن علنی قرائت نشود. شاید از آن رو که اذهان عمومی از دخالت وی در زمینه رأی اعتماد به کابینه باخبر نشوند.

درخواست خلخالی، روحانی و دیالمه برای خوانده شدن نامه‌های بنی صدر

این در خواست اما در مجلس چندان با استقبال مواجه نمی‌شود. در یکی از جلسات مجلس، مباحثات بالا می‌گیرد و صادق خلخالی می‌گوید: من درخواست می‌کنم که این نامه‌ها خوانده شود. حسن روحانی، نماینده سمنان نیز با اشاره به این که از دستور خارج شدن نامه‌ها (و نخوانده شدن آنها) نیازمند طرح مسئله به شکل کتبی است، می‌گوید: «باید به امضای 15 نفر از نمایندگان برسد و بگویند نامه‌ها از دستور خارج شود. چون نامه‌ها در دستور قرار گرفته و حذف آن از دستور جلسه، با تقاضای یک نفر و دو نفر امکان ندارد.» دیالمه نماینده مردم مشهد نیز می‌گوید: «نامه‌هایی داده و پس گرفته می‌شود و مذاکره می‌شود که اینها هیچ مشخص نیست. کابینه‌ای به مجلس معرفی می‌شود و بعد از ظهر همان روز مجدداً آقای بنی صدر در روزنامه تکذیب می‌کند! همه این مسائل موجب بی‌اعتبار شدن مجلس است.»

بنی صدر خطاب به امام: معلوم شد وزرا مثل خود نخست وزیر لایتغیرند!

در ادامه بحث‌ها هاشمی رفسنجانی، رئیس مجلس این مسئله را به رأی می‌گذارد و می‌گوید: «آقایانی که با حذف این نامه‌ها از دستور جلسه امروز موافق هستند قیام کنند.» وی بعد از شمارش آرا می‌گوید: «تصویب نشد. بنابراین باید نامه‌ها را بخوانیم. اولین نامه را که تاریخ 9 شهریور 59 است، می‌خوانم، بسمه تعالی، مجلس شورای اسلامی، به آقای محمدعلی رجایی نخست وزیر گفته بودم از بابت رویه سکوت که بنا گذاشته بودم در پیش بگیرم، به جز وزرای کشور و دفاع درباره دیگر وزیران نظر نمی‌دهم. در فهرستی که ایشان در اختیار من گذاشته اند، کسانی هستند که درباره بعضی از آنها نظر موافق دارم. درباره تنی چند نمی‌توانم حتی بی‌نظر باشم. با این همه کار را به نظر مجلس محترم می‌گذارم.» بنی صدر درباره کابینه رجایی، نامه دیگری خطاب به امام می‌نویسد که تصور نمی‌کرد علنی شود. اما با شرایط پیش آمده مجبور می‌شود این نامه را به انضمام نامه دوم خود به مجلس ارائه دهد. در نامه او خطاب به امام آمده است؛ «به عرض می‌رساند امروز بعد از ظهر آقای رجایی فهرست وزرا را آورد. غیر از یکی دو تغییر اساسی، همان فهرست قبلی است. حتی دو مورد وزارت بازرگانی و کشور را نیز دو نفر گذاشته که مجلس رأی بدهد. معلوم شد اعضای هیئت وزیران مثل خود نخست وزیر لایتغیرند. با هم در متن نامه ضمیمه موافقت کردیم که به مجلس بنویسیم. می‌فرستم. هر طور شما [امام] می‌فرمایید عمل می‌کنم.» امام در پاسخ این نامه می‌گوید: «اینجانب دخالتی در امور نمی‌کنم. موازین همان بود که کراراً گفته‌ام و سفارش من آن است که آقایان تفاهم کنند و اشخاص مومن به انقلاب و مدیر و مدبر و فعال را انتخاب کنند.»

169 نفر موافق کابینه رجایی و دولتی که کار خود را با تکبیر نمایندگان آغاز می‌کند

دیالمه، نماینده مشهد با مرور مجدد قانون اساسی می‌گوید: «وزرا به پیشنهاد نخست وزیر و تصویب رئیس جمهور معین و برای گرفتن رأی اعتماد به مجلس معرفی می‌شوند.» در مقابل هواداران بنی صدر نیز از وی دفاع می‌کنند. از جمله یدا... سحابی  انتقاد می‌کند که نمی‌شود نسبت به وزرایی که خود رئیس جمهور هم آنها را تصویب نکرده است، اظهارنظر کرد. رجایی، نخست وزیر پشت تریبون رفته و توضیحاتی ارائه می‌دهد: «معیارهایی که برای انتخاب همکاران داده ام بدون این که از اصول و معتقداتم در انتخابات عدول کنم ناچارم به جای یک نفر اصلی که به آن رسیده ام، چند نفر دیگر را هم معین کنم.»  با وجود همه کشمکش‌ها بر سر معرفی وزرا و استماع سخنان نمایندگان موافق و مخالف، مجلس کابینه پیشنهادی نخست وزیر را به صورت یکپارچه به رأی می‌گذارد. عده موافق 169 نفر است که با تکبیر نمایندگان مواجه می‌شود. به این ترتیب دولت رجایی نوزدهم شهریور ماه اعتماد پارلمان را جلب و کار خود را آغاز می‌کند.

سخنرانی تند بنی صدر در تجمع 17 شهریور

بنی صدر در سالروز هفدهم شهریور به تجمع میدان شهدا آمده است. او در ابتدای این سخنرانی خطاب به عده‌ای که علیه او شعار می‌دهند، می‌گوید: «آرام باشید! شما [خطاب به مسئولان برقراری نظم] اینها را برانید آن طرف که آرام باشند، اینها ظاهراً آمده‌اند اینجا که شلوغ کنند.» وی در سخنانی کنایه آمیز و محرک تلویحاً جمهوری اسلامی را با حکومت شرک و قریش در صدر اسلام مقایسه می‌کند و می‌گوید: «وقتی در جامعه‌ای بتوان ایجاد سابقه ذهنی کرد. وقتی بتوان از راه تکرار فکر دروغی را القا کرد البته می‌توان در آن جامعه حاکمیت اقلیتی را مستقر کرد. وقتی بتوان یک حرفی را به رئیس جمهوری نسبت داد و از زیادی تکرار حتی کاری کرد که خود او نیز نتواند تکذیب کند بدیهی است که مقدمات بازگشت و رجعت شرک و حکومت طاغوت فراهم می‌شود.» بنی صدر در حالی که مردم را نسبت به جانبداری از مواضع خود تحریک می‌کند، به گلایه از دولت و گروه‌هایی که اجازه نمی‌دهند او کار کند، می‌پردازد و می‌گوید: «امروز تهران در اینجاست و می‌گوید این روش‌های تحریک آمیز به زیان جمهوری اسلامی است.»

واکنش رئیس مجلس و نمایندگان به سخنان تحریک آمیز بنی صدر

این سخنان بنی صدر با واکنش مجلس در جلسه هجدهم شهریور مواجه می‌شود. هاشمی رفسنجانی، رئیس مجلس می‌گوید که سخنرانی بنی صدر به هیچ وجه در این مقطع زمانی قابل توجیه نیست. محمدعلی رجایی نخست وزیر بنی صدر هم که برای دفاع از کابینه خود در صحن علنی حاضر شده است در انتقاد از بنی صدر تأکید می‌کند: «در مورد صحبت‌های برادرم بنی صدر درباره کابینه باید بگویم ایشان تعهد کرده بودند که صحبتی نکنند که کابینه تضعیف شود.» 104 تن از نمایندگان نیز طی نامه‌ای خواستار حضور بنی صدر در مجلس و ارائه توضیحات شدند درباره سخنرانی میدان شهدا که به گفته آن‌ها باعث ایجاد توهماتی در اذهان عمومی شده است. سید عبدالواحد موسوی لاری، نماینده لارستان در مجلس اول در اعتراض می‌گوید: «چرا آقای رئیس جمهور که باید حافظ مصالح مملکت باشند این مطالب را مطرح می‌کنند.»

موافقان و مخالفان سوال از رئیس جمهور

محمد علی هادی نماینده تهران نیز با اشاره به سخنان بنی صدر در 17 شهریور می‌گوید: «این سخنان هم اهانت به مجلس بود و هم اهانت به امام بود و هم اهانت به انقلاب بود.» حسن روحانی، نماینده سمنان نیز می‌گوید: «مسئله اصولی این است که یکی از مهم‌ترین وظایف مجلس بعد از مسئله قانونگذاری نظارت بر تمام جریانات کشور است.» امامی کاشانی، نماینده کاشان نیز معتقد است آمدن بنی صدر به مصلحت نیست و می‌گوید: «وقتی جناب آقای بنی صدر تشریف آوردند، مطلبی عنوان می‌شود. آقایان مسئله‌ای عنوان می‌کنند و ایشان جواب می‌دهند. مسئله که کلی نخواهد بود وارد مصادیق می‌شود. می‌ایستند می‌گویند مورد بگویید، این است که مشاجره بالا می‌گیرد.»

محمد یزدی، نماینده دیگر مجلس نیز معتقد است: «اگر ایشان تشریف بیاورند معلوم نیست در جهت خلاف مصلحت قرار بگیرد. بنده معتقدم وقتی آقای بنی صدر مطالب را مطرح کردند و مشخص شد منظورشان چیست، رفع سوء تفاهم می‌شود و این درست در جهت صلاح و وحدت است.» آیت ا... سید علی خامنه ای، نماینده تهران نیز در واکنشی می‌گوید: «من فکر می‌کنم کفایت مذاکرات دلیل نمی‌خواهد. این حرف‌ها تکراری است. 30 نفر نوشته اند، 30 نفر دیگر هم می‌خواهند جواب بدهند! بنابراین من کفایت مذاکرات را پیشنهاد می‌دهم.» این سخنان با خنده خود مطرح کننده و برخی حضار از جمله رئیس مجلس مواجه می‌شود.

آغاز جنگ تحمیلی و فروکش کردن انتقادات داخلی

در همین روزهاست که عراق برخی مناطق مرزی را دچار ناامنی کرده است. هر روز خبرهای جدیدی از تجاوز نیروهای بعثی می‌رسد. در نهایت روز 31 شهریور صدام رسما اعلام جنگ می‌کند. این موضوع سبب می‌شود که انتقادات از اظهارات و رفتارهای اختلاف افکنانه بنی صدر برای مدتی فروکش کند. امام خمینی در چهارم مهر 59 ضمن سخنانی می‌گوید: «قوای انتظامی و نظامی و سپاه پاسداران ما مجهز به قوه الهی هستند. سلاحشان ا... اکبر است و هیچ سلاحی در عالم، مقابل همچین سلاحی [کارآمد] نیست.» در همین ایام است که مردم برای شتافتن به جبهه‌ها به دعوت امام لبیک می‌گویند و با شعارهایی مانند رهبر ما روح ا... دولت ما حزب ا... آماده آغاز پیکاری طولانی با رژیم بعثی می‌شوند.

هشدارهایی که مجلس توسط سید محمد خاتمی خطاب  به دولت آمریکا مطرح کرد

در جلسه دهم شهریور ماه همچنین نامه تاریخی نمایندگان مجلس شورای اسلامی خطاب به کنگره آمریکا توسط سید محمد خاتمی، مخبر کمیسیون امور خارجه مجلس قرائت می‌شود. در این نامه اشغال لانه جاسوسی را عکس العمل طبیعی مردم ستمدیده کشور عنوان و اضافه کرده است: «چگونه می‌توان به تقلیل بحران خوشبین بود در حالی که دولت آمریکا به توطئه‌های خود هنوز هم ادامه می‌دهد. تمامی اخبار و شواهد حاکی از آن است که دولت آمریکا دخالت نظامی جدیدی را در ایران تدارک می‌بیند. ما همین جا اعلام می‌کنیم که دولت آمریکا باید بداند که دخالت نظامی در ایران سراسر منطقه خاورمیانه و دنیای اسلام را با یک انفجار عظیم روبرو می‌کند و ما مسئولیت و عواقب هرنوع ماجراجویی‌های نظامی را مستقیماً متوجه دولت آمریکا می‌دانیم. دولت آمریکا می‌تواند با قبول مسئولیت و مشارکت در عملکرد‌های رژیم شاه و خسارت‌های جانی و مالی و مادی وارده بر ملت ایران اولین قدم را برای تقلیل خطرات و مشکلات کنونی بردارد.»