نهم مهر 1300 سالروز شهادت کلنل محمدتقی پسیان است. در تابستان سال 1300 کلنل محمدتقی خان پسیان با تصرف ادارات دولتی، نظامی و انتظامی استان خراسان، قیام خود علیه دولت قوام‌السلطنه را در دوران حاکمیت رضاخان آغاز کرد. برای بررسی بیشتر درباره قیام کنلل پسیان با امیر نعمتی مورخ و تاریخ‌پژوه به گفت‌وگو نشستیم.. به همین دلیل با رضا سلیمان نوری تاریخ‌پژوه با موضوع اینکه کنلل محمد تقی‌خان پسیان انقلابی بود یا شورشی به گفت‌وگو نشستیم.
*محمد تقی‌خان پسیان شورشی بود یا انقلابی؟
کنلل محمد تقی‌خان پسیان را نه می‌توان انقلابی نامید و نه شورشی، در آن برهه تاریخی رجالی مانند شیخ محمد خیابانی، کنلل پسیان، میرزا کوچک‌خان و حتی شیخ خزعل از چونگی اداره کشور توسط قاجار ناراضی بودند و هر کدام بر اساس اند‌یشه خود برای اداره کشور برنامه داشتند.
فردی مانند شیخ خزعل مدعی تجریه طلبی بود و ادعا داشت اعراب ایرانی برای من اهمیت دارند. شیخ محمد خیابانی حزب دمکرات و اداره فدرالی کشور را مطرح کرده بود. میرزا کوچک خان نخست دیانت و بعد عدالت را چاره مشکلات کشور دانست. فردی مانند کنلل بحث آرمانگرایانه ایرانی ـ اسلامی را مطرح کرد. چهار رجال معترض به چگونگی اداره کشور چهار نگرش متفاوت و یک هدف مشترک داشتند.
*به همین دلیل با سید ضیا الدین برای دستگیری قوام همکاری کرد؟
کنلل با قوام کار کرده بود و شناخت کافی از قوام داشت. اما سید ضیا شناخته شده نبود. سید معمم روحانی بود که شعار زیبا مطرح کرده بود. خبری که از تهران به شهرستان‌ها مخابره می‌شد سید صیای را روحانی معرفی کرده که علیه فساد به پا خواسته است. با این دلیل محکمه پسند رفتار کنلل در همکاری با سید ضیا قابل توجیع است. اما وقتی قوام نخست‌وزیر می‌شود کنلل به این نتیجه می‌رسد که سید ضیا نیز فاسد است به همین دلیل خودش قیام را آغاز می‌کند به نظر من کنلل یک اصولگرای ـ اصلاح‌طلب است.
نگاه پهلوی اول به کنلل آنقدر کینه‌جویانه است که حتی پس از سالها از قتل کنلل، در مراسم رژه دانشکده افسری می‌فهمد افسری که حائز رتبه نخست دانشکده افسری است پسر عموی کنلل پسیان بود. با خشونت کامل درجه‌های که خودش اهدا کرده بود را می‌کند و به رییس دانشکده با عتاب خطاب می‌کند مگر من نگفتم از خاندان پسیان نباید کسی وارد ارتش شود.
کینه رضاخان به پسیان دارای سابقه است. هم‌زمان با انتصاب پسیان به فرماندهی گردان همدان، جنگ جهانی اول آغاز شد. با تشکیل دولت مهاجرین در صف مقدم وطن خواهان حکومت مهاجرین قرار گرفت و در 1294 خورشیدی حمله معروف «مصلی» به روسها حمله کرد و ضمن شکست دادن و خلع سلاح آنها همدان را از منطقه نفوذ نیروهای روسیه خارج ساخت. به قزاق‌های که با روسها همکاری می‌کردند پیشنهاد داد شما چون ایرانی هستید اسلحه را زمین بگذارید که رضاخان از این کار امتناع کرد و پسیان به رضا خان گفت: تو شرف ایرانی نداری.ظاهرا درگیری فیزیکی هم پیدا می‌کنند.
رضاخان می‌دانست کنلل افسر قدرتمند کاملی است اگر رضاخان فرد بی سواد اما با اعتماد به نفس بالاست. اما کنلل باسواد و قدرتمند و دیدگاه باز به جامعه دارد. به همین دلیل باید از بین برود.
حرکت قوام السلطنه علیه کنلل به به تحریک رضا خان است قزاق‌ها در دعوای کنلل و قوام از نخست‌وزیر وقت حمایت نکردند این حسین خزاعی ممیر پنج دوست قدیمی رضا خان بود که به کنلل خیانت کرد و بعد به سرلشکری ارتقا یافت و مدتی نیز رییس لشکر خراسان شد.
