مغز متفکر اطلاعات نظامی ایران که بود؟

در میان افراد شاخص و نخبگان سال‌های انقلاب و دفاع مقدس، شخصیت حسن باقری (غلام‌حسین افشردی) به عنوان یکی از شاخص ترین این افراد مطرح بوده است.

وی که در سن 24 سالگی وارد عرصه جنگ شد، تنها ظرف مدت 2 سال توانست به استراتژیست بزرگ جنگ تبدیل شده و واحد اطلاعات رزمی در سپاه و جنگ را پایه‌گذاری کند. توانمندی شهید باقری تا جایی بود که به او لغب نابغه دفاع را داده‌اند.

حسن باقری در 25 اسفندماه 1334، همزمان با سوم شعبان، میلاد امام حسین(ع) در تهران به دنیا آمد. وی تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در تهران گذراند و بعد وارد دانشگاه ارومیه شد. حسن باقری پس از سه ترم از دانشگاه اخراج شد و به خدمت سربازی رفت. در هیمن دوران و با اوج گیری مبارزات مردمی علیه رژیم شاهنشاهی، با فرمان امام خمینی از سربازی فرار کرد و با صف مبارزان علیه رژیم پهلوی پیوست و در تصرف کلانتری 14 و پادگان عشرت‌آباد در تهران نقش موثری داشت.


دوران کودکی شهید باقری

اما دوران سرنوشت‌ساز زندگی حسن باقری از پس از پیروزی انقلاب شروع می‌شود. در سال 1358 وی فعالیت خود را در سرویس فرهنگی و سیاسی روزنامه جمهوری اسلامی آغاز کرد و اولین خبرنگاری بود که به الجزایر اعزام شد. پس از آن بنا به دعوت سازمان امل، از طرف این روزنامه سفر 15 روزه‌ای به لبنان و اردن انجام داد و طی این سفر، گزارش تحلیلی جامعی از اوضاع نابه‌سامان مسلمانان در آن منطقه تهیه کرد.

در این دوران شهید باقری با اخذ دیپلم ادبی در امتحان ورودی دانشگاه‌ها شرکت کرد و با رتبه‌ی 104 در رشته‌ حقوق قضایی دانشگاه تهران قبول شد.


شهید باقری در روزنامه جمهوری اسلامی

ورود حسن باقری به عرصه خبر موجب شد تا اطلاع دقیقی از اوضاع کشور در عرصه‌های مختلف به دست‌ آورد. در این زمان گروهک‌های ضد انقلاب با اقدامات تروریستی سعی در برهم زدن امنیت کشور داشتند. روزنامه جمهوری اسلامی ارگان رسمی حزب جمهوری اسلامی بود و حسن باقری می‌دانست اعضای این حزب رابطه نزدیکی با سپاه دارند.

از سوی دیگر در همین زمان محسن رضایی با تحویل گرفتن سه اتاق در ساختمان سابق اداره پنجم ساواک در حال تشکیل اطلاعات سپاه بود و به دنبال نیرو می‌گشت. روزی آیت‌الله خامنه‌ای با محسن رضایی تماس می‌گیرد و جوانی را برای همکاری با اطلاعات سپاه به او معرفی می‌کند. این جوان همان حسن باقری است.

پس از انکه محسن رضایی با حسن باقری صحبت می‌کند در او استعدادی عجیب می‌بیند. از همین رو با همکاری در اطلاعات سپاه موافقت می‌کند و نام حسن باقری را برای او برمی‌گزیند و از همین جاست که نام غلامحسین افشردی به حسن باقری تغییر می‌کند.

فعالیت حسن باقری در اطلاعات سپاه ادامه دارد تا اینکه جنگ رسما آغاز می شود.  با شروع جنگ تحمیلی عراق، در روز اول مهرماه1359، راهی جبهه‌های جنوب در خوزستان شد. در آن زمان هنوز اطلاع دقیقی از حد پیشروی نیروهای عراقی وجود نداشت. حسن با دستور محسن رضایی به مسئولیت اطلاعات ستاد عملیات جنوب منصوب می‌شود و از همان آغاز شروع می‌کند به جمع آوری اطلاعات و شناسایی از تمامی مناطق جبهه جنوب. این اقدام حسن در اصل آغاز تاسیس واحد اطلاعات رزمی در سپاه بود.


شهید باقری در حال هدایت عملیات

رفته رفته حسن باقری با کسب اطلاعات از مناطق مختلف جبهه جنوب، کار بازجویی از اسرای عراقی و شناخت تجهیزات دشمن را در دستور کار خود قرار می‌دهد. اطلاعاتی که حسن در همان ابتدای امر به فرماندهان ارائه می‌کند موجب می‌شود تا اعتمادها به او جلب شود.

حالا دیگر وقتش رسیده بود که اطلاعات حسن باقری در صحنه عملیات هم بکارگیری شود. اما در ابتدای جنگ فرماندهی کل قوا بر عهده بنی صدر بود و او اجازه کار به نیروهای سپاهی نمی‌داد. در جلسه ای که با حضور بنی صدر و آیت‌الله خامنه‌ای که در آن زمان نماینده امام در شورای عالی دفاع بود، در اتاق جنگ لشکر 92 زرهی اهواز برگزار می‌شود حسن باقری هم بر پایه اطلاعاتی که به دست آورده بود، تحلیلی جامع از وضعیت دشمن در آن زمان ارائه می‌دهد که موجب حیرت بنی صدر و دلگرمی نماینده امام در شورای عالی دفاع می‌شود.

حسن باقری نشان داد که اعتماد چند سال پیش حضرت آیت‌الله خامنه‌ای به حسن باقری و معرفی او به محسن رضایی انتخابی دقیق و صحیح بوده است.

با برکناری بنی‌صدر از فرماندهی کل قوا، راه برای کارکردن نیروهای انقلاب باز می‌شود. اولین عملیاتی‌ که اجرا می‌شود، بر پایه اطلاعات به دست آمده توسط حسن باقری انجام می‌شود و موجب تقویت روحیه رزمندگان ایرانی و تجربه شیوه‌های جدیدی از نبرد با عراقی‌ها می‌شود.

شهید باقری در ادامه فعالیت خود  با استفاده از همه‌ امکانات به جمع‌آوری اطلاعات، نقشه‌ها و کالک‌های عملیاتی و شناسایی دقیق محورهای عملیات پرداخت و این اسناد را به گزارش‌های سازمان‌یافته تبدیل کرد. در قرارگاه کربلا، اطلاعات کامل و جامعی از موقعیت دشمن، به همراه عناصر اطلاعاتی، به تحلیل و ارزیابی دشمن پرداخت و نقشه‌های دقیق مناطق عملیاتی را تهیه کرد. فعالیت‌های او در این زمینه با سازماندهی عناصر اطلاعاتی و برگزاری آموزش مختصری برای آن‌ها، منجر به تقویت واحد اطلاعات‌ عملیات در ستاد عملیات جنوب شد.


شهید باقری در دوران دفاع مقدس

 دانشجوی 24 ساله‌ رشته‌ حقوقی قضایی دانشگاه تهران، با شناخت عمیق از دشمن و چیرگی بر منطقه‌ جغرافیایی جنگ و تغییرات حاصل از آن علاوه بر طراحی و اجرای عملیات های مهم، در شکل گیری سازمان رزم، برآورد اطلاعات و تهیه‌ طرح عملیات، کادرسازی و تربیت فرماندهان تأثیرگذار و کارآمد نقشی اساسی ایفا کرد.

 چندان که خود نیز در این خصوص چنین نگاشته است: «این جنگ فرصت های طلایی بسیاری را جهت رشد استعدادها به ما داده است. نیروهای ما با توجه به بعد انقلابی‌ای که دارند و چشم و گوش بسته تابع قانون‌های از خارج آمده نیستند، می‌توانند از قالب‌های پیش ساخته خارج شوند و با فکر سازنده‌ خویش، روش‌هایی را ابداع کنند که دشمن نخواهد توانست به سادگی به دفاع در مقابل آن‌ها برخیزد.»

پس از این دوران حالا ایران می‌بایست عملیات‌های بزرگتری را طراحی و اجرا می‌کرد. اولین این عملیات‌ها شکست حصر آبادان بود. طراحی این عملیات که ماه‌ها به طول انجامید، منجر به شکست محاصره آبادان و آزادسازی بخش عظیمی از اراضی تحت تصرف عراق شد. در این عملیات، حسن باقری فرماندهی محور عملیاتی دارخوین و ماهشهر را به عهده داشت.

پس از این عملیات بود که فرماندهان ایرانی تصمیم گرفتند روند عملیات‌ها را با سرعت بیشتری پیگیری کنند. در همین راستا حسن باقری دست به کار طراحی عملیات دیگری برای آزادسازی بُستان شد. در این عملیات که طریق القدس نام گرفت حسن باقری به عنوان نماینده فرمانده کل سپاه در قرارگاه مشترک ارتش و سپاه حضور یافت، توان بالای خود برای هدایت عملیات  فرماندهی را به نمایش گذاشت.

پس از پایان هر عملیات، طراحی و شناسایی برای عملیات دیگری آغاز می‌شد و کار حسن باقری تمامی نداشت. حالا حسن باید کاری بزرگتر از دفعه قبل انجام می‌داد. عملیات بزرگی که فتح المبین نام گرفت. در این عملیات 4 قرارگاه برای اجرای عملیات پیش بینی شده‌ بود که حسن باقری فرماندهی قرارگاه نصر را برعهده داشت. این انتخاب به دلیل حساسیت بالای منطقه عملیاتی بود.

در این عملیات حسن باقری توانست با هدایت صحیح یگان‌های تحت امرش و با ابتکاراتی که آنها از خود نشان دادند در همان مرحله اول عملیات، به تمام اهداف از پیش تعیین شده دست پیدا کند و در مرحله دوم هم با تصرف ارتفاعات رادار نقش بزرگی در پیروزی این عملیات بازی کرد.

پس از این عملیات محسن رضایی فرمانده وقت سپاه به حسن باقری دستور داد تا تمام کارهای خود را تعطیل و شناسایی منطقه عملیاتی بیت المقدس را آغاز کند. شاید بتوان این عملیات را که در نتیجه آن خرمشهر آزاد شد را سخت ترین عملیات دوران زندگی حسن باقری دانست. در این عملیات نیز حسن باقری فرماندهی قرارگاه نصر را برعهده داشت  و باز هم سخت ترین منطقه عملیاتی به این فرمانده جوان سپرده شده بود.

حساسیت منطقه قرارگاه نصر از آن جهت بود که نیروهای حسن باقری می‌بایست هم از روبرو و هم از پهلو با دشمن می‌جنگیدند. در روز دوم عملیات نیروهای تیپ 7 ولیعصر موفق نمی‌شوند پیشروی خود را کامل کنند و بین آنها و نیروهای تیپ 27 محمد رسول‌الله فاصله می‌افتد و نیروهای تیپ 27 مجبور می شوند از 3 طرف با دشمن بجنگند.

جبهه قرارگاه نصر شرایط سختی پیدا می‌کند و تمامی فرماندهان این جبهه را از دست رفته می‌پنداشتند. اما حسن باقری آدمی نبود که به این زودی‌ها تسلیم شود. بالاخره در اثر هدایت و فرماندهی حسن باقری و ایستادگی نیروهای تیپ 27، نیروهای دشمن در خرمشهر محاصره می‌شوند و خرمشهر آزاد می‌شود.

پس از آزاد سازی خرمشهر حسن باقری به قرارگاه کربلا می‌رود. در این دوران هم نقش بارزی در طراحی و هدایت عملیات‌های مسلم بن عقیل و محرم ایفا می‌کند.

بالاخره در روز 9 بهمن ماه سال 61 حسن باقری در محور عملیاتی فکه زمانی که همراه شهید مجید بقایی مشغول شناسایی عملیات والفجر مقدماتی بود در سنگر دیده‌بانی بر اثر اصابت خمپاره به شهادت می‌رسد.

براساس یادداشت‌های روزانه‌ آن فرمانده جوان، وی در هر 24 ساعت 18 ساعت فعالیت می‌کرد و طی اجرای عملیات‌ها شب‌ها بیدار می‌ماند تا عملیات‌ها را به‌خوبی هدایت و فرماندهی کند امام خمینی پس از شهادت حسن باقری بر روی عکس وی نوشتند: «خداوند شهید شب‌زنده‌دار ما را با شهدای صدر اسلام محشور فرماید. اگر چه نمی‌توان با اندک اطلاعات به روی کاغذ، معرف شخصیت حسن باقری به عنوان یک نخبه، میراث معنوی و سرمایه‌ی ملی بود.»