در ۱۲۰ کیلومتری شهر شیراز منطقه‌ای واقع شده که شهرتش به واسطه برنج خوش عطر و طعم آن است.
«کامفیروز»که از توابع شهرستان مرودشت به شمار می‌آید دارای ۱۰ هزار هکتار سطح زیرکشت برنج است و از سال‌ها پیش منبع ارتزاق مردم این بخش وابسته به شلتوک‌کاری بوده و اکنون نیز جوانان کامفیروزی ادامه دهنده مسیر آبا و اجدادی خود هستند.
خشکسالی و کمبود آب در استان فارس که چند سالی می‌شود شدت گرفته، مسئولان را بر آن داشته تا برای حفظ منابع سفره‌های زیر زمینی و تامین آب شرب مردم اقدامات پیشگیرانه را انجام دهند که از جمله آن طرح ممنوعیت کشت شلتوک در اراضی پایین دست چاه‌های آب است.
این طرح در حالی ابتدای امسال توسط رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان مطرح می‌شود که محمد مهدی قاسمی اجرای آن را در راستای برنامه‌ریزی مناسب در کشت با حذف محصولات پر مصرف و با نیاز آبی بالا می‌داند.
این مسئول معتقد است طرح ممنوعیت کشت برنج در استان‌های جنوبی از سیاست‌های راهبردی وزارت جهاد کشاورزی بوده و سیاست‌گذاری‌ها برای انتقال کشت برنج به استان‌های شمالی کشور تدوین است.
تداوم کشت با وجود ممنوعیت
با وجود هشدارها و تذکراتی که در رابطه با ممنوعیت شالی‌کاری به سبب شرایط خشکسالی موجود در استان داده شد، اما کشت بی رویه برنج و شالی در اراضی و کشتزارهای منطقه کامفیروز همچنان ادامه دارد.
جلوگیری از کشت برنج بدون ارائه طرح جایگزین
یک کشاورز کامفیروزی می‌گوید: وجود خشکسالی مداوم در استان را قبول داریم و شاید کشاورزان بهتر از بقیه مردم به بحران آب واقف باشند اما رهایی یک‌شبه از شغل آبا و اجدادی که سال‌ها به وسیله آن ارتزاق کرده و منبع امرار معاشمان است، شدنی نیست.
«یاسر زارع» با اشاره به این که مسئولان باید پیش از اجرای طرح ممنوعیت کشت شلتوک، طرح جایگزین آن را به کشاورزان ارائه می‌کردند، بیان می‌کند: جلوگیری از کاری که به عادت مردم منطقه تبدیل شده و به آن وابسته هستند، کشاورزان را با مشکل رو به رو می‌کند.
طرح جایگزین در برنامه بلند مدت
این دغدغه کشاورزان کامفیروزی در حالی مطرح می‌شود که معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاوزی استان معتقد است برنامه جایگزین کشت برنج به تدریج و در برنامه بلند مدت عملیاتی می‌شود.
به گفته صادقی، پیشنهاد ما به کشاورزان، کاشت محصولاتی مانند آفتابگردان است که مقاوم به خشکی و شوری و نیازمند به آب کمتر هستند.
وی همچنین کاشت درختان میوه و بهره‌برداری از محصولات آن را امکانی برای ارتزاق کشاورزان بدون مصرف بی‌رویه آب می‌داند که جایگزین مناسب برای کشت برنج است.
پشنهادات صادقی، علاوه بر مزایایی که در کاهش مصرف آب دارد نیازمند هزینه‌هایی است که کشاورزان از پس آن بر نمی‌آیند و به نظر می‌رسد راهکارهای بهتری نیز بتوان برای تشویق آنها به حذف شلتوک‌کاری اندیشید.
«طرح نکاشت» پیشنهادی است که از سوی نماینده مردم مرودشت در مجلس شورای اسلامی مطرح شده و بر اساس آن به کشاورزان حوزه آبخور سد درودزن حق نکاشت پرداخت می‌شود.
«محمدمهدی برومندی» معتقد است با این روش علاوه بر ذخیره شدن آب پشت سدها، بختگان نیز از کانون ریزگردها خارج و از سوی دیگر معیشت کشاورزان تامین می‌شود.
خداحافظی با کشت برنج برای همیشه
از ۱۰ هزار هکتار سطح زیر کشت برنج در کامفیروز، ۲۵۰۰ هکتار آن از رودخانه و ۷۵۰۰ هکتار نیز توسط چاه‌ها آبیاری می‌شوند، مسئله‌ای که بحران آب را شدیدتر کرده و به خشک شدن چاه‌ها که منبع تامین کننده آب شرب مردم شهرستان‌های مرودشت و شیراز هستند، دامن می‌زند.
یک کارشناس کشاورزی و منابع طبیعی از میزان تراز منفی آبخوان‌های استان به بیش از ۲.۱ میلیارد متر مکعب خبر می‌دهد و می‌گوید: در مدت ۹ سال گذشته بحران آب در استان شدیدتر شده و سالانه ۷.۱ میلیارد متر مکعب از آب‌های سطحی کاهش پیدا می‌کند.
«محمدرضا قناعتیان» با اشاره به اثرات خشکسالی و بحران آب در تغییر اقلیم استان، کشت برنج در شرایط کنونی را ناعاقلانه می‌داند که در صورت تداوم تا چند سال آینده، دیگر اثری از آن در کامفیروز نخواهد بود.
به گفته این کارشناس کشاورزی کشت برنج در هر هکتار بین ۱۸ تا ۲۵ هزار متر مکعب آب مصرف می‌کند که در بهترین حالت، ۴ تن برنج خالص از آن به دست می‌آید.
دریاچه‌هایی که خشک می‌شوند
عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان فارس نیز با اشاره به این که سالی کاری در بالادست رودخانه کر نابودی روستاها در پایین دست را به همراه دارد، می‌گوید: بالادست سد درودزدن و مناطقی از شهرستان مرودشت، کامفیروز و دشت‌های بالادست به برنج کاری و شلتوک کاری اختصاص یافته و آبی برای جاری شدن در مسیر رودخانه و رسیدن به دریاچه‌های بختگان و طشک باقی نمی‌ماند.
«مجید صوفی» ادامه می‌دهد: خشک شدن رودخانه‌های منتهی به این ۲ دریاچه سبب شده تالاب کمجان در این مسیر دچار مشکل شود و دریاچه بختگان و طشک به کویری شوره‌زار و نمک‌زار تبدیل و روستاهای اطراف با مشکل بی‌آبی مواجه باشند.
این در حالی است که پیش از این رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان از کشاورزان خواسته بود از کشت محصولات با نیاز آبی بالا مانند برنج در شرایط کم آبی و خشکسالی این استان بپرهیزند.
به گفته قاسمی با توجه به ذخیره نشدن میزان کافی آب در مخزن سد ملاصدرا، تامین آب برای کشاورزان روستاهای بخش کامفیروز شهرستان مرودشت برای کشت برنج مقدور نیست.
کشت برنج در استان به نحوی است که نه تنها کامفیروز بلکه شهرستان‌های دیگر همچون فیروزآباد، کوار، ممسنی، رستم، سپیدان، شیراز، استهبان، جهرم، کازرون و پاسارگاد از مناطق تولیدکننده این محصول در استان فارس هستند و شرایط آب موجود در این شهرستان‌ها نیز وضعیت بهتری ندارد. کربال و خرامه نیز از مناطقی هستند که در سال‌های گذشته با توجه به کمبود آب و خشکسالی، کشت برنج در آن متوقف شده است.
به گفته رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان فارس سطح زیر کشت برنج در استان که سال زراعی ۹۳-۹۴ حدود ۲۹ هزار هکتار بود رو به کاهش بوده و نسبت به سال زراعی پیش از آن ۱۸ درصد کاهش داشته است.
این مسئول به اجرای موفقیت آمیز طرح ممنوعیت کشت برنج اشاره و اذعان می‌کند: با اجرای طرح آبیاری تناوبی در کشت برنج ۷۰ تا ۸۰ درصد در مصرف آب صرفه جویی شده به نحوی که از ۲۵ هزار متر مکعب آب در کشت رایج برنج با این روش به ۱۳ هزار متر مکعب مصرف آب رسیدیم.
بحران بارندگی دستکم گرفته شد
مدیر روابط عمومی آب منطقه ای فارس روز گذشته گفت: میانگین بارندگی استان درمدت مشابه سال آبی گذشته ۸۳ میلی متر است و با توجه به اینکه میانگین بلندمدت بارندگی سالانه استان (۴۸ ساله) بیش از ۳۰۲ میلی متر است تغییرات بارندگی استان نسبت به میانگین مدت مشابه سال آبی گذشته منفی ۶۴ درصد است و این امر حاکی از آن است که تحقق بارندگی نسبت به میانگین بلندمدت سالانه استان حدود۱۰ درصد است.
محمدرضا ارجمند ادامه داد: در خصوص حجم آب سدهای استان به حجم کل آب موجود ۵۷۸ میلیون متر مکعبی اشاره کرد و با بیان اینکه حجم کل مخازن سدها ۲۸۵۲ میلیون متر مکعب و حجم مرده وپایداری سدها ۴۸۶ میلیون متر مکعب است، حجم آب موجود قابل استفاده سدها را ۱۶۷ میلیون متر مکعب عنوان کرد.
مدیر روابط عمومی آب منطقه ای فارس خاطرنشان کرد: درصد حجم کل آب موجود نسبت به حجم کل مخازن ۲۰درصد و درصدحجم آب قابل استفاده درسدهانسبت به حجم مفید مخازن۷ درصد است.
وی حجم امروز سد درودزن را۲۸۶میلیون متر مکعب عنوان و اضافه کرد: این در حالی است که حجم آب قابل استفاده این سد منفی ۴۳میلیون متر مکعب است.
وی همچنین به منفی بودن حجم آب سد ملاصدرا اشاره و تصریح کرد: حجم امروز سد ملاصدرا ۵۳میلیون متر مکعب است که حجم آب قابل استفاده آن منفی ۶میلیون متر مکعب است. علاوه براین حجم سد ایزدخواست امروز ۰.۴۲ میلیون متر مکعب است که حجم آب قابل استفاده این سد منفی یک میلیون متر مکعب گزارش شده است.
این آمار به خوبی فاجعه بارندگی در استان فارس را نشان می دهد، بحرانی که هر لجظه بر شدت ان افزوده می شود اما کشاورزان فارس در سایه کم توجهی جهاد کمشاورزی استان دست از کشت محصولات آب بر به خصوص برنج بر نمیدارند.
به نظر می رسد وقت خداحافظی به برنج کامفیروزی فرا رسیده و ادامه روند کشت این محصول خسارتهای جبران ناپذیری را در آینده به بار خواهد آورد.
