همزمان شدن تعطیلات عید نوروز با ایام ماه رمضان در کنار داشتن خیر و برکت‌های بسیار، پرسش‌ها و ابهاماتی را هم برای برخی از مردم ایجاد می‌کند. یکی از این سؤالات مربوط به سفر کردن در ماه رمضان و نحوه به جا آوردن قضای روزه است.
از این رو با توجه به آغاز موج دوم سفرهای نوروزی از هفته آینده مرور برخی استفتائات مراجع تقلید، به موضوع روزه مسافر در ماه رمضان پرداخته است. این احکام برگرفته از نظرات فقهی مقام معظم رهبری است که بسیاری از مراجع بر آن نظر موافق دارند.
«مسافر» به چه کسی گفته می‌شود؟
برای اینکه حکم سفر کردن در ماه رمضان را بدانیم لازم است ابتدا به این پرسش اساسی پاسخ بدهیم که طبق احکام فقهی به چه کسی مسافر گفته می‌شود؟
بر اساس نظر مراجع تقلید مسافر کسی است که 8 شرط داشته باشد:
- مجموع رفت و آمدش بیشتر از هشت فرسخ باشد.
- از اول قصد سفر بیش از هشت فرسخ را داشته باشد.
- در بین راه از قصد خود برنگردد.
- در سیر هشت فرسخ از وطن خود عبور نکند.
- برای کار حرام سفر نکند.
- از عشایر نباشد.
- از کسانی که شغلشان سفر است نباشد.
- به حد ترخص برسد.
وقتی روزه "مکروه" حساب می‌شود
برخی نظرات مراجع درباره سفر کردن در ماه رمضان متفاوت است؛ عده‌ای سفر با قصد فرار از روزه را مکروه می‌دانند و برخی آن را جایز دانسته‌اند. به عنوان مثال:
آیت‌الله خامنه‌ای: مسافرت در ماه رمضان هر چند برای فرار از روزه باشد "جایز است". البته بهتر است به سفر نرود مگر این که سفر برای کار نیکو یا لازمی باشد.
امام خمینی (ره) و آیات عظام خوئی، تبریزی، سیستانی: مسافرت در ماه رمضان اشکال ندارد ولی اگر برای فرار از روزه باشد "مکروه است".
آیت‌الله زنجانی: مسافرت در ماه رمضان اشکال ندارد. ولی اگر برای فرار از روزه باشد "مکروه است"، و همچنین است مطلق سفر قبل از پایان شب بیست و سوم ماه رمضان، مگر این که سفر برای حج یا عمره یا استقبال برادر مؤمن یا از بیم تلف مال و یا تلف جان برادر مؤمن یا به جهت ضرورت دیگر باشد.
این مسأله در رساله آیت اللّه بهجت (ره) نیست.
حکم متفاوت سفر کردن قبل و بعد از ظهر
هرگاه روزه‌دار بعد از ظهر مسافرت کند، باید روزه خود را تمام کند، اما اگر پیش از ظهر مسافرت نماید روزه‌اش باطل است، ولی قبل از آن که به حد ترخص برسد نمی‌تواند روزه را افطار کند؛ و اگر پیش از آن افطار کند بنابر احتیاط کفاره (افطار عمدی روزه ماه رمضان) بر او واجب است. البته اگر از حکم مسأله غافل بوده کفاره ندارد.
هرگاه مسافر پیش از ظهر وارد وطن شود یا به جایی برسد که قصد ده روز توقف دارد، چنانچه کاری که روزه را باطل می‌کند انجام نداده باشد باید روزه بگیرد و اگر انجام داده باید بعداً قضا کند، ولی اگر بعد از ظهر وارد شود نمی‌تواند روزه بگیرد.
روزه کسی که شغلش سفر است
اتفاق فقها آن است که کسی که شغلش سفر است، باید روزه بگیرد و نماز را تمام بخواند. در مورد کسی که شغلش «در سفر» است هم اکثر فقها معتقدند که حکم مسافر ندارد؛ اما اینکه مصداق شغل چیست اختلاف نظر وجود دارد.
برخی فقها مانند مقام معظم رهبری معتقدند که محل تحصیل یا زندگی موقت، وطن نیست؛ البته اگر بنا دارد حداقل یک سال به طوری اقامت داشته باشد که عرفاً مسافر محسوب نشود، بدون نیاز به قصد اقامت ده روزه، نماز تمام است.
