به یاد دارم در دوران کودکی همراه با آغاز فصل بهار، مادرم از شکوفه‌های خشک‌شده بهار نارنج عرق خوش‌طعمی می‌گرفت تا در گرمای تابستان شربت گوارایی درست کنیم و بخوریم، نه‌تنها در خانواده ما بلکه به نوعی استفاده از شربت یا فرآورده‌های دیگر درخت نارنج از گذشته‌های دور میان خانواده‌های ایرانی رونق داشت و در چند سال اخیر جشن‌های مختلفی در کشور از جمله مازندران، تهران و شیراز در همین ارتباط برگزار می‌شود.
گران قیمت بودن اسانس بهارنارنج در جهان
گل‌های درختان مرکبات از جمله نارنج به صورت منفرد و یا چندتایی در طول محور شاخه‌ها قرار گرفته‌اند، معطر، ترد و شکننده‌بودن از خصوصیات این گل است و دارای کاسه‌ای با 5 لوب و جامی سفیدرنگ متشکل از 5 گلبرگ هستند.
یک کارشناس گیاهان دارویی درباره گل بهارنارنج گفت: گلبرگ‌های ضخیم بهارنارنج، زبانه‌ای شکل به رنگ سفید متمایل به زرد است که برروی آن‌ها حفره‌های ترشحی اسانس را به روشنی می‌توان مشاهده کرد. در قرن شانزدهم میلادی یک پرنسس ایتالیایی به نام "آنا ماری نرولی" متوجه اسانس حاصل از گل‌های بهارنارنج شد و به عنوان خوشبوکننده از آن استفاده کرد.
محسن آهنگری بیان کرد: امروزه اسانس گل بهارنارنج با نام "نرولی اویل" در جهان شهرت دارد و بسیار گران‌قیمت است. شکوفه‌های مرکبات حاوی اسانس نرولی(حاوی منوترپنهای لینالول، لینالیل استات) فلاونوئیدها، تانن‌ها لیمونن، میرسن، کامفن، پینن، اوسیمن، سایمن است.
خواص درمانی بهارنارنج بر روی جسم و روان
این کارشناس گیاهان دارویی سازمان جهادکشاورزی مازندران اضافه کرد: بهارنارنج به صورت دم‌نوش‌های گیاهی، داروهای ترکیبی، عرقیات، مربا، عطر و ادکلن، طعم‌دهنده غذا، به صورت گل بهارنارنج خشک شده، عسل بهارنارنج، عصاره خشک در داروسازی و اسانس استفاده می‌شود.
وی درباره خواص عرق بهارنارنج، گفت: عرق دارای غلظت مناسب و بدون آلودگی میکروبی و قارچی برای تسکین شوک‌ها، از بین بردن نفخ و تپش قلب و اضطراب، آرام‌بخش و ضدهیجانات دستگاه عصبی، تقویت معده، برطرف‌کننده مشکل کم‌خوابی یا بی‌خوابی است.
آهنگری توصیه کرد: نوشیدن مقداری عرق بهارنارنج پیش از خواب برای بدن مفید است و اسانس آن برای نرم‌کردن پوست‌های خشک و جلوگیری از شکنندگی مویرگ‌ها استفاده می شود.
قابلیت صادرات بهارنارنج به کشورهای خارجی
یک کارشناس سازمان جهادکشاورزی مازندران نیز با بیان اینکه سطح زیرکشت مرکبات استان 110هزارهکتار است، گفت: بیشترین سطح زیر کشت مرکبات در شهرستان بابل با 470/20 هکتار و در ساری 680/19 هکتار وجود دارد.
هادی ایزدی امیری افزود: ارزش صادرات گیاهان دارویی در هر سال 150میلیون دلار است که در حال حاضر یک هزار تن گیاه دارویی صادر می‌شود و بهارنارنج نیز قابلیت قرارگرفتن در سبد صادرات محصولات کشاورزی را دارد.
وجود 10 کیلو گل در هر درخت بالغ بهارنارنج
وی با بیان اینکه در حال حاضر میزان تولید مرکبات بیشتر از مصرف داخلی است، گفت: به همین دلیل تنها از یک درصد از کل گل‌های مرکبات استان استفاده می‌شود و بقیه هدر می‌رود، چون مردم نسبت به ارزش گیاهی گل‌های مرکبات آگاهی ندارند و تنها شکوفه‌های بهارنارنج را می‌شناسند که نیاز به اطلاع‌رسانی در این زمینه داریم.
این کارشناس مرکبات سازمان جهادکشاورزی مازندران اضافه کرد: یک درخت بالغ بهارنارنج در سال حدود 10 هزار شکوفه می‌دهد که 1 الی 2 درصد از آن‌ها به میوه تبدیل می‌شود، وزن شکوفه‌های تر به طور متوسط 1 الی 2 دهم گرم متغیر و میزان گل یک درخت بالغ حدود 10 کیلوگرم است.
ایزدی افزود: میزان گل در هر هکتار با فرض 400 اصله درخت، حدود 4 تن است که ارزش ریالی این مقدار گل با فرض قیمت هر کیلوگرم معادل 4 هزارتومان برابر با 16 میلیون تومان است که این مبلغ به دلیل آگاهی نداشتن باغداران هدر می‌رود.
ارزش 40 هزار تومانی هر کیلو بهارنارنج خشک شده
وی با بیان اینکه در حال حاضر قیمت هر کیلوگرم گل بهارنارنج خشک بسته‌بندی‌شده در حدود 27 الی 40 هزار تومان است، گفت: سامان‌دهی جمع‌آوری و بازاررسانی، توسعه صنایع تبدیلی مرتبط با این محصول نقش مؤثری در اقتصاد خانوار روستایی و استان خواهد داشت.
نیاز 1 میلیارد تومانی برای راه‌اندازی صنایع عرقیات گیاهی
معاون سازمان جهادکشاورزی مازندران نیز با بیان اینکه تنها 4 نفر در استان مجوز بهره‌برداری صنعتی عرقیات گیاهی دارند، افزود: معمولا تولیدکنندگان داروهای گیاهی به تولید همه عرقیات می‌پردازند و تولیدکننده اختصاصی در زمینه عرقیات بهارنارنج در مازندران نداریم.
ابوالحسنی بیان کرد: باتوجه به اینکه تولید عرقیات بهارنارنج تنها به فصل خاصی محدود می‌شود، به همین دلیل توجیه اقتصادی ندارد، از سویی نیاز به سرمایه‌گذاری یک میلیارد تومانی دارد که هرکسی توانایی انجام آن را ندارد.
معاون صنایع کشاورزی استان مازندران با بیان اینکه بهارنارنج مازندران به استان‌هایی مانند کاشان فروخته می‌شود، افزود: در برخی روستاها گل‌های بهاری به فروش می‌رسد.
آلودگی بهار نارنج درختان کوچه و خیابان
مدیر شرکت بازرگانی گیاهان دارویی درباره فروش عرق بهارنارنج در مازندران، گفت: در حال حاضر بهارنارنج شیراز در استان به فروش می‌رسد و معمولا شکوفه‌های بهارنارنج را با تامسون و... مخلوط می‌کنند و به عنوان عرق خالص بهار نارنج می‌فروشند.
اسماعیل صادقی با بیان اینکه مردم استان اغلب شکوفه‌های درختان بهارنارنج در کوچه و خیابان را برای تهیه عرق یا مربا استفاده می‌کنند، اضافه کرد: با توجه به اینکه درختان بهارنارنج در معرض آلودگی خیابان و دود ماشین‌ها قرار دارند، برای تهیه عرق مناسب نیستند و نباید از آن استفاده کرد.
این کارشناس ارشد باغبانی افزود: کسانی که علاقه‌مند به مربا یا عرق بهارنارنج هستند، باید شکوفه‌های آن را از درختان باغ یا روستاها که فاقد آلودگی هستند، تهیه کنند.
صادقی که از سال 89 در زمینه تولید عرقیات گیاهی فعالیت دارد، گفت: امسال شکوفه‌های بهارنارنج کمتر از سال گذشته بود و در حال حاضر عرق یک و نیم لیتری با قیمت 5500 تا 6هزار تومان به فروش می‌رسد.
قوانین دست‌و‌پاگیر برای تولیدکنندگان داروهای گیاهی
مدیر شرکت بازرگانی گیاهان دارویی با بیان اینکه عدم هماهنگی میان سیستم‌های اداری سبب بی‌رغبتی کارشناسان داروهای گیاهی به تولید شده است، افزود: براساس قوانین نظام بهداشت و درمان، باید سیستم عرق‌گیری کاملا مکانیزه باشد که نیاز به هزینه بالایی است و شرکت‌های خصوصی توان تامین را ندارند.
وی اضافه کرد: بسیاری از تولیدکنندگان عرقیات گیاهی در کاشان یا استان‌های دیگر بدون هیچ مانعی کاملا به صورت سنتی کار می‌کنند، در صورتی که در مازندران چنین اقدامی امکان‌پذیر نیست و همین روند سبب بی‌رغبتی و بی‌توجهی به تولید عرقیات گیاهی در استان شده‌است.
با توجه به هدررفت شکوفه‌های مرکبات استان نیاز است که درخصوص صادرات آن‌ها به استان‌های همجوار یا بهره‌گیری در صنایع تبدیلی چاره‌ای اندیشید، چون شرکت‌های خصوصی توانایی تامین هزینه تاسیس صنایع داروهای گیاهی را ندارند.
بنابراین با همکاری سازمان‌های نظارتی مانند اداره بهداشت و درمان می‌توان شیوه تولید گیاهان دارویی به شیوه سنتی با هزینه پایین را فراهم کرد تا هم اشتغال ایجاد کرد و هم از تولیدات داخلی بهترین استفاده را به‌عمل آورد.
