در تلاوت قرآن خداوند متعال با ما سخن می گوید و در دعا ، ما با خدا سخن می گوییم ، دوشکل دعا وجود دارد؛یکی خواسته ها و نیازهای عادی مردم و دیگری سلسله دعاهایی است که از ائمه معصومین رسیده و ذخیره ای برای دنیا و آخرت مسلمین است.
این دعاها در مرحله اول نقش معرفت افزایی دارد و معرفت ما را به خدا زیاد می کند، دعای جوشن کبیر دارای صد بند صفات و ویژگیهای خداست که موجب نزدیک شدن دل به خدا می گردد؛ این دعا خیلی خالص و ناب است؛ زیرا صحبت هیچ چیز جز معبود هستی در آن نیست.
کسانی که معرفت کافی را کسب کرده باشند می توانند به ژرفای عمق این دعا پی ببرند.
خدا باید حلاوت ذکرش را به دل بچشاند تا انسان حال اولیاء خدا را در اسماء خداوند بفهمد و درک کندکه هر کدام از این اسماء با دل انسان چه می کند.
اگر دل پاک شده و نوری از توحید بر دل تابیده باشد، وقتی این دعا را می خواند مثل شخصی است که به بوستان بزرگی رسیده که هر بخشی از این بوستان پر است از گلهای رنگارنگ که یک اسم در این اسماء تجلی دارد.
توجه دقیق و عمیق به اسماء حضرت باری تعالی، به طرز عمیقی نور معرفت را در ظاهر و باطن ذاکر پراکنده می سازد.
همچنین ذکر اسماء حضرت رب العالمین با آنکه در زمانهائی خاص بیشتر توصیه شده اما مقید به ایام مشخص نیست بنا بر این در همه حال با حضور قلب و فارغ از اندیشه های دنیوی می توان بر این اذکار مداومت کرد.
دعای جوشَن کبیر دعایی است برای شیعیان که در آن خدا به نامها و صفات گوناگون که در آیات و روایات اسلامی آمده‌است خوانده می‌شود. از دیدگاه شیعیان، «جوشن کبیر» توسط جبرئیل به محمد آموخته شده و خواندنش، از اعمال مخصوص شبهای قدر محسوب می‌شود.
"جوشن” لغتی عربی و به معنی «لباس جنگ» یا «زره» است. دلیل به کار رفتن کلمه «جوشن» در نام این دعا، این است که در یکی از غزوه‌های محمد، او زرهی سنگینی بر تن داشت. سنگینی آن زره، بدن محمد را آزرده کرده بود.
در این جنگ، جبرییل پیغامی از طرف خدا برای محمد آورد و به او گفت: محمد، خداوند به تو سلام می‌رساند و می‌گوید: این زره را از تن در آور؛ این دعا را بخوان که این تو و امت تو را از خطرها و حوادث بد، حفظ می‌کند.
همچنین دلیل به کار رفتن کلمه «کبیر» می‌تواند دو معنی داشته باشد؛ اول آنکه این کلمه به طولانی بودن این دعا اشاره دارد و دوم آنکه این کلمه به بزرگی و سنگین بودن زرهی محمد اشاره دارد.
جوشن‌کبیر، دعایی منقول از پیامبر اکرم صلی‌اللّه‌علیه‌و آله‌وسلم در یکصد فراز، حاوی هزار و یک نام و صفت خدای متعال است.
*مستند دعای جوشن‌کبیر
در کتابهای حدیثی شیعه دو دعا با نامهای جوشن کبیر و جوشن صغیر وارد شده است.
دعای جوشن کبیر را، که کفعمی در المصباح و البلدالامین نقل کرده است، امام سجاد علیه‌السلام از پدر خود امام حسین علیه‌السلام و ایشان از امام علی علیه‌السلام و ایشان نیز از پیامبر اکرم نقل کرده‌اند.
*شان نزول دعای جوشن کبیر
بنا بر این روایت، در یکی از غزوات که پیامبر زرهی سنگین پوشیده بودند و آن زره بدن ایشان را اذیت می‌کرد، جبرئیل نازل شد و ضمن اعلام سلام خدا بر پیامبر ، خواندن این دعا را به جای پوشیدن آن زره به پیامبر توصیه کرد و گفت که این دعا امان پیامبر و امت اوست .
*فضیلت دعای جوشن کبیر
در فضیلت این دعا موارد بسیاری ذکر شده که اینجا جاى بیان تمام آن نیست ولى به برخى از آن اشاره می کنیم از جمله آنکه هرکه آن را بر کفن خود بنویسد، خدا به احترام آن او را به آتش نمى افکند.
هرکه آن را در اول ماه رمضان با نیّت خالص و دلى پاک بخواند، حق تعالى بهره مندى را روزى او می کند، و براى وی هفتاد هزار فرشته میآفریند که خدا را تسبیح و تقدیس کنند و ثوابش را براى او قرار دهند.
در ادامه نیز فضیلت زیادی نقل کرده تا آنکه فرمود: هرکه آن را در ماه رمضان سه بار بخواند، خدا بدن او را بر آتش جهنم حرام مى کند، و بهشت را براى او واجب میگرداند، و دو فرشته را بر او مى گمارد تا او را از گناهان حفظ کنند، و در طول زندگى خود در امان خدا باشد.
در پایان روایت آمده: امام حسین علیه السّلام فرمود: پدرم على بن ابیطالب علیه السّلام به حفظ این دعا وصیّت کرد، و نیز اینکه آن را بر کفن ایشان بنویسم و به اهل خود تعلیم دهم و آنان را به خواندنش ترغیب نمایم.
این دعا مشتمل بر هزار نام از نام هاى خدا است و اسم اعظم نیز در آن است.
بنابراین روایت، هرکس این دعا را هنگام خروج از خانه‌اش بخواند خدا او را حفظ می‌کند و ثواب بسیار به او می‌دهد و هرکس آن را بر کفنش بنویسد از عذاب ( قبر ) مصون می‌ماند و هرکس آن را اول ماه مبارک رمضان بخواند خدا به او درک فضیلت شب قدر را روزی می‌دهد و نیز هرکس آن را سه بار در این ماه بخواند، در طول زندگی‌اش در امان خدا قرار می‌گیرد.
البته ابن‌طاووس تمام مطالب مربوط به نزول جبرئیل و اعطای این دعا به پیامبر و ثواب خواندن و نوشتن آن بر کفن را در باره دعای جوشن صغیر نقل کرده و بدین سبب این اختلاف به کتابهای فقهی نیز راه یافته و مجلسی برای رفع اختلاف گفته که این سخنان از افزوده‌های ابوطالب ابن‌رجب در حاشیه کتاب ابن‌طاووس بوده است و ناسخان آن را به داخل متن برده‌اند.
در روایاتی که از معصومین به ما رسیده مکرراً این مطلب دیده می شود که خداوند دارای 99 اسم است که هر کسی او را به این نامها بخواند،دعایش مستجاب و هر که آنها را شماره کند اهل بهشت است. گویا مراد از شماره کردن این نامها فقط خواندن آنها نیست بلکه درک کردن مفاهیم و تخلق یافتن به این اسماء است.
دعای جوشن صد فراز دارد و هر فراز حاوی ده "اسم" از اسمای خداست، به‌جز فراز 55 که یازده اسم باریتعالی در آن آمده است؛ بنابراین، درمجموع، این دعا حاوی هزار و یک اسم خدای متعال است.
در باب فضیلت خواندن این دعا چنین آمده است:
1ـ هر که این دعا را هنگام خروج از منزل بخواند،خداى تعالى عمل او را به عملهاى نیکو لاحق می سازد.
2ـ حضرت رسول (صلى الله علیه و آله) فرمودند که: هیچ بندهاى از امّت من نیست که این دعا را در ماه مبارک رمضان سه مرتبه یا یک مرتبه بخواند مگر آنکه به تحقیق که خداى تعالى بدن او را بر آتش حرام می کند و بر او بهشت واجب می شود.
3ـ خداى تعالى در آسمان چهارم خانهاى بنا کرده که نامش بیت المعمور است؛ به آن خانه در هر روزى هفتاد هزار فرشته داخل می شوند و از آن بیرون می روند و دیگر به سوى آن تا روز قیامت بر نمی گردند و خداى عزّ و جلّ به صاحب این دعا ثواب این فرشتگان را می بخشد.
4ـ کسى که این دعا را در ظرفى پاکیزه به آب باران و زعفران بنویسد و آن را بیاشامد به قدرى که نوشیدن آن را توانا باشد، خداى تعالى او را از هر دردى و هر بیمارى شفا می دهد.
5ـ هر کسى که این دعا را بخواند، مثل مردن شهدا می میرد. خداى تعالى براى او ثواب هفتصد هزار شهید از شهیدان صحرا را می نویسد.
6ـ در شبى که شخص این دعا را بخواند خداى تعالى به او روى می آورد و به سوى او نظر التفات می کند و تمامی حاجتهاى دنیا و آخرت او را برآورده می سازد.
7ـ در شبى که این دعا را مىخواند خداى تعالى از او شرّ شیاطین و مکر ایشان را دفع می کند و عمل هاى او را همگى قبول می کند و مال او را پاکیزه می کند.
8ـ اگر کسى این دعا را در جامى به کافور و مشک بنویسد و آن را بشوید و آن را بر کفن مرده ها بپاشد خداى تعالى در قبر او صد هزار نور نازل می سازد و ترس از منکر و نکیر را از او دفع می کند و از عذاب قبر ایمن می گردد و خداى تعالى به سوى او در قبر هفتاد هزار فرشته بر می انگیزاند که با هر فرشته طبقى از نور باشد که آن نور را بر او می پاشند و او را بر می دارند و به سوى بهشت می برند و به او می گویند: خداى تعالى ما را امر کرده که مونس تو تا روز قیامت باشیم و خداى تعالى قبر او را گشاده می گرداند چندان که چشم کار کند و براى او درى در بهشت گشوده مى شود.
9ـ خدای تعالى به خواننده این دعا، به عدد هر حرف دو حوریه بهشتی می بخشد. پس هر گاه از خواندن این دعا فارغ شود، خداى تعالى براى او خانه هایى در بهشت بنا می کند و او را ثواب حرفهاى تورات، انجیل، زبور و قرآن عظیم می بخشد و به او مثل ثواب ابراهیم خلیل، موسى ،عیسى و رسول الله می دهد.
10ـ کسى که این دعا را بخواند، خداى تعالى بر او دو فرشته موکّل می کند که او را از گناهان نگاه دارند و خداى تعالى را تسبیح گویند و تنزیه کنند و او را از همه بلاها محافظت نمایند و براى او درهاى بهشت را بگشایند و بر او درهاى جهنم را بفرازند و تا زمانی که زنده باشد پس او در حفظ و امان خدا خواهد بود و همچنین در نزد وفات.
خواندن در لیالی قدر
عالمان شیعه به استحباب خواندن این دعا در شبهای قدر نیز اشاره کرده‌اند ازاین‌رو، خواندن این دعا در شبهای قدر بین شیعیان رواج دارد.
محتوای دعای جوشن‌کبیر
این دعا یکصد فراز دارد و هر فراز حاوی ده «اسم» از اسمای خداست، به‌جز فراز ۵۵ که یازده اسم خدا در آن آمده است؛ بنابراین، درمجموع، این دعا حاوی هزار و یک «اسم» خدای متعال است که این دعا را حاوی هزار اسم دانسته است).
در این دعا، بیشتر نامهای خدا و تعبیرات دیگر از قرآن گرفته شده است و آنها به گونه‌ای در کنار یکدیگر قرار گرفته‌اند که علاوه بر موزون و مسجع بودن، در بیشتر موارد، اسما و صفات از لحاظ حروف پایانی نیز یک شکل و مشابه‌اند.
شروح دعای جوشن‌کبیر
عالمان شیعه بر دعای جوشن کبیر شروحی نوشته‌اند.
شرح حاج‌ملاهادی سبزواری
مشهورترین آنها شرح حاج‌ملاهادی سبزواری است.
سبزواری نوشته است که خالی بودن این دعا از پرداختن به خواهشها (اغراض) و جلب منفعت‌ها( اعواض) و توجه نکردن زیاد به خود، مشوق وی به شرح این دعا بوده است.
شرح سبزواری صبغه‌ای عرفانی و فلسفی دارد.
وی در این کتاب، که براساس فرازهای دعا تنظیم شده، به اشعار فارسی و عربی استشهاد کرده و برای مباحث لغوی به کتاب قاموس‌اللغة فیروزآبادی بسیار مراجعه می‌کرده است.
او همچنین در موارد مختلف به اقتضای بحث ، مباحث فلسفی ، عرفانی و کلامی طرح کرده است.
دعای جوشن صغیر
اما دعای جوشن صغیر را امام کاظم علیه‌السلام از پیامبر اکرم نقل کرده‌اند.
پس از آنکه عباسیان حسین‌بن علی، ملقب به صاحب الفخّ ، را شهید کردند، موسی الهادی، خلیفه عباسی (حک: ۱۶۹ـ۱۷۰)، تصمیم گرفت بزرگان خاندان پیامبر ، به‌خصوص امام موسی کاظم علیه‌السلام، را به قتل برساند.
علی بن یقطین در نامهای این تصمیم را به اطلاع امام رساند.امام نامه را برای بستگان و شیعیان خویش خواندند و نظر آنان را جویا شدند.
آنان به امام پیشنهاد کردند که حضرت خود را مخفی کند؛ اما امام، ضمن خبر دادن از مرگ قریب‌الوقوع موسی الهادی، گفتند که بر اثر خواندن دعا، جدّ خویش، پیامبر اکرم، را در خواب دیده‌اند و مژده هلاکت دشمن خویش را از ایشان شنیده‌اند.
در ادامه روایت آمده است که جمعی از شیعیان آن حضرت ــ که بیشتر اوقات با لوحهایی از آبنوس و قلمهای ظریف به محضر امام کاظم می‌آمدند و احادیثی را که ایشان می فرمودند ، می‌نوشتند و این دعا را از قول ایشان کتابت کردند، که به دعای جوشن صغیر معروف است.
محتوای دعا
این دعا شامل چندین فراز است که در هر فراز آن بخشی از خطرها، بلایا ، مصائب و بیماریهایی یادآوری شده است که در طول زندگی برای انسانها، به‌طور طبیعی یا در ارتباط با دیگر انسانها، پیش می‌آید و از خدا ، که هریک از آنها را به گونه‌ای از خواننده دعا دفع می‌کند، سپاسگزاری می‌شود.
در پایان هر فراز، با فرستادن درود به حضرت رسول و خاندان وی، سپاس الاهی به‌جا آورده می‌شود و از او درخواست می‌گردد که خواننده دعا را از زمره سپاسگزاران و یادآوران نعمتهای او قرار دهد.
