عثمان‌بن‌سعید، نخستین نائب امام زمان (عج) است که گفته شده از سن 11 سالگی به عنوان خادم امام جواد (ع) بوده و پس از آن، در رکاب امام هادی(ع) و امام حسن عسکری(ع) حضور داشته و همواره مورد اعتماد آنان بوده است.
بنا بر آنچه در کتب و منابع رجالی آمده، عثمان بن سعید، وکیل سه امام معصوم امام هادی(ع)، امام عسکری(ع) و امام زمان(عج) بوده است. با این حال برخی از متون دیگر او را در ۱۱ سالگی خدمتگزار امام جواد(ع) هم دانسته‌اند که از اعتماد امام برخوردار بوده و برخی مأموریت‌های مهم به او سپرده می‌شد.
عثمان بن سعید، نخست در شمار اصحاب امام هادی(ع) بوده و به وکالت او از سوی امام هم تصریح شده است. اعتماد امام هادی(ع) به عثمان به گونه ای بوده که از احمدبن اسحاق نقل شده است: از حضرت هادی(ع) پرسیدم: «با چه کسی داد و ستد کنیم و از چه کسی مطلب را بگیریم و گفته چه کسی را بپذیریم؟» امام فرمود: «عثمان‌بن‌سعید عمری مورد اعتماد من است؛ آنچه را از من به تو برساند، به طور قطع از من می‌رساند و آنچه را از قول من برای تو گوید، به طور قطع از من می‌گوید. سخن وی را گوش کرده، اطاعت نما؛ زیرا او مورد اعتماد و امین است».
شیخ طوسی درباره او نوشته: «سفیرانی که از جانب ائمه اطهار(ع) به نیکی یاد شده‌اند؛ نخستین آنان مرد بزرگواری است که حضرت امام هادی(ع) و امام عسکری(ع) او را توثیق فرموده‌اند و او، شیخ موثق ابوعمر عثمان بن سعید عمری است.
عثمان، پس از امام هادی(ع)، از اعتماد امام حسن عسکری(ع) هم برخوردار بود. در روایات مختلفی نقل شده که امام عسکری عثمان را خطاب قرار داده و وکیل خود دانسته، و در جای دیگر، اطرافیان را شاهد می‌گیرد که عثمان بن سعید وکیل من است. امام او را به عنوان رئیس وکلا معرفی کرد؛ به این معنا که تمام وجوهاتی که شیعیان، توسط وکلا می‌فرستادند، به عثمان می‌رسید و او آنها را به امام می‌رساند.
پس از شهادت امام عسکری، عثمان بن سعید، عهده‌دار مراسم کفن و دفن امام شد. به اعتقاد امامیه، این نشانه‌ها بر نمایندگی او از امام زمان(ع) گواهی می‌دهد.
امام عسکری(ع) به نیابت عثمان بن سعید تصریح کرده است. او فرزند خود را به چهل نفر از اصحاب خود نشان داده و به آنها ابلاغ کرده است که در طول غیبت امام دوازدهم، از عثمان، اطاعت کنند. بنابر روایتی دیگر، حضرت مهدی در دیدار با اهل قم، به نیابت عثمان بن سعید اشاره کرد و آنان را به او ارجاع داد.
عثمان بن سعید، به علت سختگیری‌های مأموران دولتی در سامرا و وجود دشمنان فراوان، به دستور حضرت مهدی(عج) به بغداد رفت. به گفته جاسم حسین، در کتاب تاریخ سیاسی غیبت امام دوازدهم، با آنکه سامرا پایتخت بود، اما به دلیل وجود لشکریان سلسله عباسی که همواره مخالف ائمه بودند و او می‌خواست سازمان وکالت را به دور از چشم آنان رهبری کند، از این رو به بغداد رفت و محله شیعه‌نشین کرخ را محل سازماندهی امامیه قرار داد.
عثمان در مدت نیابت، رهبری وکلای نواحی مختلف را بر عهده گرفت و امانات، وجوهات و هدایای مردم را می‌گرفت و برای امام (ع) می‌فرستاد. او همچنین نامه‌های شیعیان را به امام، و دست‌نوشته‌ها و توقیعات حضرت مهدی(عج) در پاسخ به شیعیان را به صاحبان اصلی می‌رساند. وقتی جعفر برادر امام عسکری(ع) ادعای نیابت کرد، احمد بن اسحاق از اصحاب امام حسن عسکری(عج) برای اطلاع از درستی یا نادرستی ادعای جعفر، نامه‌ای نوشت و به وسیله عثمان بن سعید برای حضرت مهدی(عج) فرستاد. امام در پاسخ نامه، امامت جعفر را رد کرد و او را مفسد و ترک‌کننده نماز خواند.
امام زمان(عج) هنگام وفات عثمان بن سعید به فرزندش محمد بن عثمان نامه‌ای نوشت و به او تسلیت گفت. امام دوازدهم در این نامه، رضایت کامل خویش را از عثمان بن سعید اعلام داشته و برای او طلب مغفرت کرده است. امام زمان همچنین از احساس غربت خود در نبود عثمان بن سعید سخن گفته و فرزندش محمد بن عثمان را به جای او منصوب کرده است. بخشی از نامه تسلیت به این شرح است:
«پدر تو به سعادت و نیکبختی زندگی کرد و وفات نمود در حالتی که محمود و پسندیده بود. خدا او را رحمت کند و او را به اولیا و سادات و موالیان او ملحق نماید. خداوند روی او را تر و تازه نماید و لغزش‌های او را ببخشد و جزا و اجر تو را زیاد کند و صبر نیکو در مصیبت او به تو عطا فرماید، تو مصیبت زده شدی و ما نیز مصیبت زده شدیم، و مفارقت پدرت تو را و ما را به وحشت انداخت. پس خداوند او را به رحمت خود مسرور فرماید در منقلب و مثوای او که آرامگاه او است.»
