اسماعیل شراهی، مدیر پژوهش و باستان‌شناسی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان مرکزی در گفتگو با ندای تفرش با اشاره به کشف برج خاموشی در تپه قلعه خلچان تفرش گفت: قلعه موجود در منطقه تپه قلعه برای اولین بار در سال ۸۷ طی بررسیهای انجام شده شناسایی شد و اما به دلیل نبود اطلاعات دقیق از قلعه و فضای مدور وسط قلعه، مطالعات باستان شناسی این اثر در سالهای گذشته پیگیری شد و با اخذ مجوز از پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی کشور اقدامات باستان شناسی این اثر در فروردین ماه امسال در منطقه شمال شهر تفرش آغاز شد.
شراهی افزود: با کاوش‌های صورت گرفته یک برج خاموشی(دخمه زرتشتیان) کشف و شناسایی شده که در تدفین زرتشتیان در دوره ایلخانی کاربرد داشته است.
وی ادامه داد: ساختار معماری این برج مدور بوده و در میان یک قلعه‌ای که دارای دو برج بوده، قرار گرفته است که این قلعه در دوره ایلخانی ساخته شده تا از برج خاموشی محافظت کند.
مدیر پژوهش و باستان‌شناسی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان مرکزی با بیان اینکه این برج نشان از تعامل مردم شیعه‌نشین تفرش در دوره ایلخانی با زرتشتیان آن زمان داشته است، بیان کرد: به منظور مطالعات تکمیلی نمونه استخوان‌های به دست آمده انسانی را برای تعیین سن و نوع جنسیت به آزمایشگاه فرستاده می شود، همچنین مطالعات خاک‌شناسی در ارتباط با استخوانها انجام می‌شود.
شراهی ادامه داد: احتمال دارد که مرمتهایی در قلعه اطراف این برج خاموشی انجام شده و ۲ برج آن تخریب شده باشد.
وی به حفاظت از این اثر تاریخی اشاره و بیان کرد: اداره میراث فرهنگی ادامه کاوشها و حفاظت از این اثر را دستور کار خود دارد. این اثر به عنوان قدیمی ترین اثر موجود در تفرش است که با ثبت آن در فهرست آثار ملی کشور و تعیین عرصه و حریم و جلوگیری از ساخت و سازهای بی مورد در اطراف آن، در آینده از آن به عنوان یک پتانسیل گردشگری استفاده خواهد شد.
اهمیت برج خاموشان کشف شده:
مهدی موسوی نیا از محققین باستان شناسی تپه قلعه خلچان تفرش گفت: در سال ۹۲ بررسیهای اولیه باستان شناسی در تپه قلعه خلچان انجام شد. این قلعه از محوطه های دارای معماری مهم است که به فهم تاریخ و مطالعات باستان شناسی کمک می کند لذا امسال پژوهشهای باستان شناسی آن آغاز شد.
موسوی نیا اظهار کرد: این برج خاموشی اولین برج خاموشی دوره اسلامی و دومین برج خاموشی دوره زرتشتیان در ایران است. برج های خاموشی موجود در استان کرمان، خراسان، یزد و شهر ری از نمونه های متاخر برج خاموشی و مربوط به دوره قاجار هستند.
وی ادامه داد: این اثر مهم تاریخی، تنها برج خاموشی است که در فضای داخلی آن یک گنبد روی آن سوار شده است. از لحاظ پلان معماری دقیقاً مطابق با پلان برج خاموشی موجود در شهر بندیان مربوط به دوره ساسانی است.
این محقق باستان شناس اضافه کرد: معماری برجهای خاموشی از دوره ساسانی تا ۷۰۰ سال بعد از آن و در دوره ایلخانی تغییر نکرده است. برجهای گنبدی شکل و دارای سکوهایی است که شخص مرده را در آنجا قرار می دادند. مقایسه این برجها با برجهای خاموشی در دوره قاجار نشاندهنده این است تغییرات انجام شده در برجها در دوره قاجار بر اساس الگو گیری از برجهای غیر ایرانی و نظیر برجهای خاموشی هندیها است. در دوره قاجار برج های خاموشی روباز بودند که لاشخورها اجساد را می خوردند.
موسوی نیا در خصوص ارتباط ۲ برج موجود در قلعه اطراف با برج خاموشی مرکزی بیان کرد: قبل از انجام مطالعات باستان شناسی در این برجها نمی توان نظری قطعی داد. اما در مطالعات باستان شناسی برجهای خاموشی عموماً یک مجموعه هستند و برجهایی در کنار برجهای خاموشی قرار دارد که روحانیون مذهبی زرتشتی در آن برجها حضور می یافتند و آداب پس از دفن مرده را انجام می دادند.
وی در خصوص برج خاموشان گفت: برج خاموشان به واسطه متون مذهبی دوره ساسانی، از سبکهای تدفینی زرتشتیان شده است. دارای ساختاری مدون است که اطراف آن سکوهایی قرار دارد و همچنین دارای سطح شیبداری است که شخص مرده را روی سکوها قرار می دادند و پس از چند وقت و متلاشی شدن جسد و دفع مایعات انسانی، استخوانها جمع آوری و دفن می شدند.
این محقق باستان شناس با اشاره به اهمیت باستان شناسی برج خاموشی تپه قلعه خلچان گفت: برج خاموشی تپه قلعه خلچان فقط یک ساختار برج خاموشی در دوره اسلامی نیست. این برج به ما کمک می کند تا تحول برجهای خاموشی از دوره ساسانی تا دوره اسلامی بررسی شود و این برج نشاندهنده حضور زرتشتیان در تفرش است.
موسوی نیا خاطر نشان کرد: با اطمینان می توان گفت که این برج خاموشی مربوط به دوره ایلخانی است و تنها برج خاموشی دوره اسلامی به غیر از نمونه های متاخر قاجاری در ایران هست که دارای اهمیت بالایی است.
برجهای قلعه اطراف برج خاموشان:
