گفت‌وگویی با دکتر حبیب‌ا... صادقی، استاد هنر دانشگاه تهران و از شاگردان فرشچیان درباره ویژگی های شخصیت و آثار این هنرمند کم نظیر در ادامه آمده است.
اولین سرمشقی که از استادش در نقاشخانه گرفت، طراحی یک آهو بود. به خانه که رفت، از ذوق و شوقش، 200 طرح آهو نقاشی کرد. پسر تاجر مشهور فرش بود، اما دلش می‌خواست پادویی و شاگردیِ استاد را بکند تا مستقل باشد. آن‌قدر برای استاد رنگ سابید که کف دست‌هایش پینه زد و حالا با همان دست‌ها، نقش‌های بدیع می‌آفریند. بیشتر ایرانی‌ها با شنیدن نام محمود فرشچیان به یاد دو تابلوی شاهکار «ضامن آهو» و «عصر عاشورا» و از همه مهم‌تر، طراحی ضریح مطهر امام رضا(ع) می‌افتند. او هنرش را علاوه بر دین و مذهب، در مسیر خدمت به ادبیات کهن این سرزمین، از جمله شاهنامه فردوسی، دیوان حافظ و رباعیات خیام هم، به کار گرفته است. نشان هنر نخل طلایی ایتالیا، مدال طلای جشنواره بین‌المللی هنر آمریکا، نشان درجه یک هنر و چهره ماندگار ایران در سال 1380، تنها گوشه‌ای از افتخارات استاد محمود فرشچیان است. این استاد یگانه هنر ایرانی و اسلامی، امروز 92 ساله می‌شود و به همین مناسبت، با دکتر حبیب‌ا... صادقی، استاد و پژوهشگر هنر دانشگاه تهران و از شاگردان استاد فرشچیان درباره ویژگی‌های هنری و شخصیتی او گفت‌وگو کرده‌ایم.
به نظر شما میراث استاد فرشچیان برای هنر معاصر ایران چیست؟
ایشان از جمله هنرمندان نام‌آور و تراز اول و یگانه دوران است. به نظر من در هنر معاصر ایران، فرشچیان یکی از هنرمندانِ تاثیرگذار در ردیفِ سلطان محمد، صنیع‌الملک، کمال‌الملک و حسین بهزاد است. استاد فرشچیان تجربه‌های گران‌سنگی را که در زندگی‌اش آموخت، گام‌به‌گام، در کارهایی مانند «یوسف و زلیخا» و «هفت گنبد» به نمایش گذاشت و در تأثیرگذارترین اثرش، یعنی تابلوی «عصر عاشورا»، چکیده تجربه معرفتی و احساس عاشقانه‌اش را دربرابر اهل‌بیت(ع) و نازنین عالم، آقا امام حسین(ع) نشان داد؛ کاری که نقاشان اجتماعی، نقاشان قهوه‌خانه‌ای و نقاشان مذهبی با الهام از اثر ایشان دنبال می‌کنند. تابلوهای «ضامن آهو»، «علی اصغر» و «یوسف و زلیخا» هم همین ویژگی را دارند و این‌ها، یک اتفاق بی‌نظیر و بی‌بدیل در هنر معاصر ایران هستند.
استاد فرشچیان هنرش را علاوه بر دین و مذهب، در خدمت به ادبیات و فرهنگ این سرزمین هم به کار گرفته‌است. تأثیر آثار فرهنگی ایشان را چطور ارزیابی می‌کنید؟
او وقتی به رستم در شاهنامه نگاه کرده، تاریخ مبارزه، غیرت، فتوت و فرزانگی مردم ایران را روایت کرده‌است. فرشچیان یک هنرمند جامع‌الاطراف است که اسطوره، تاریخ، دین و ادبیات این سرزمین را به زیبایی و شکوه روایت می‌کند. آثاری که ایشان درباره شاهنامه، مولوی، حافظ و سعدی و... کار کرده، بی‌نظیر است. ما ایرانی‌ها هم اسطوره داریم، هم زیبایی‌های مجلسی را داریم و هم تفکر و اندیشه دینی را. ما هنر دوره سلجوقی، هنر دوره صفویه، مکتب تبریز اول و مکتب تبریز دوم را داریم. استاد فرشچیان با هنر خود این تجربه‌های تاریخی را به دوره معاصر آورد. نقشی که ایشان در انتقال تجربه‌های فرهنگ ملی ما دارند، باید جزو افتخارات تاریخ ایران باشد.
از دوره شاگردی کردن نزد استاد فرشچیان بگویید
ایشان استاد بنده در هنرستان هنرهای زیبا در دوره‌های کارشناسی و کارشناسی ارشد بودند و بنده افتخار شاگردی و تلمذ در محضرشان را داشتم و بسیار آموختم. استاد فرشچیان به آن نسلی که شاگردش بودند، عاشقانه تجربه‌های خودش را انتقال داد. ایشان استاد اخلاق و مبانی عرفانی هم محسوب می‌شد و این رابطه استاد و شاگردی بسیار برای ما نتیجه‌بخش بود.
خاطرۀ پررنگی از آن دوران دارید که بخواهید تعریف کنید؟
در دوره هنرستان، ظهر که می‌شد و صدای اذان می‌آمد، نگاهی به ما می‌کرد، قلم را می‌انداخت، آستین بالا می‌زد و می‌رفت برای وضوگرفتن. نقش تربیتیِ ایشان بسیار برای ما تأثیرگذار بود. او بنده‌ای متخلق به اخلاق و با قدرت قلم و عاشق اهل‌بیت(ع) است که خدا درک و احساس «عصر عاشورا» را به قلم و قدمش داد. اخلاق، مدارا و محبت ایشان به شاگردانش هنوز هم ادامه دارد و با تک‌تکِ ما در ارتباط است و از ما درباره کارهای آموزشی نظرخواهی می‌کند. ما نسلی از هنرمندان معاصر هستیم که اخلاق، دین‌باوری، توانمندی هنرمندانه، نگاه زیبا به ملک و ملکوت و تاریخ ایران را از ایشان فرا گرفتیم و این، جزو افتخارات زندگی‌مان است.
هم‌اکنون با دانشگاه هنرهای ایرانی اسلامی فرشچیان همکاری می‌کنید؟
حدود دو سال و نیم، سه سال، عضو هیئت امنای این دانشگاه بودم و چند کلاس هم داشتم. اما به دلیل درگیری‌هایم در دانشگاه‌های تهران و شاهد و فرهنگستان هنر، کمتر توفیق دارم در آن دانشگاه باشم.
الهه آرانیان
