«آرمان خورسند» سرپرست مرکز امور بین‌الملل و کنوانسیون‌های سازمان حفاظت محیط زیست در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا گفت: موضوع محیط‌زیست در ذات خود فارغ از مرز است. وقتی درگیر یک پدیده اقلیمی مثل آلودگی هوا یا طوفان گرد و غبار هستیم، زمانی که این پدیده به مرز یک کشور برسد، منتظر ویزا و روادید نمی‌ماند. یکی از بحث‌های که نمی‌شود صرفا به صورت داخلی و ملی در موردش برنامه ریزی کرد، موضوع محیط زیست است. وقتی منشا بسیاری از طوفان‌های گرد و غبار در فرامرز و در کشورهای سوریه و عراق و مناطق دیگر قرار دارد، بدون دیپلماسی فعال، چطور می‌توانیم در مورد پدیده‌ای که منشا آن یک کشور خارجی است تدبیر کنیم؟
وی در ادامه خاطرنشان کرد: در گام اول همه باید قبول کنیم که ماموریت محیط زیستی که در کشور وجود دارد، یک دنباله بین المللی دارد و این باید با ظرفیت‌های دیپلماتیک پیگیری شود. این ظرفیت‌ها هم در وزارت امور خارجه به عنوان لبه ارتباطی کشور با دنیای بین الملل و هم در داخل خود سازمان، در چارچوب مرکز قرار دارد. در طول حیات سازمان این مسئله جزو ماموریت‌های مهم بوده و در دوره جدید نیز با اهتمام بیشتری در حال دنبال شدن است.
خورسند در رابطه با پایبند بودن کشورهای همسایه به توافقات محیط زیستی اظهار داشت: در موضوعات دیپلماسی محیط زیستی، در مرحله اول کشورهای همسایه مطرح اند. نمی‌شود به هر کشوری نمره داد که بگوییم هر کدام در کلیت موضوع محیط زیست چه رتبه‌ای دارند. یک کشور ممکن است در یک موضوع بهتر باشد و در موضوعی بدتر.
وی ادامه داد: در مقطع فعلی، در حوزه روابط دیپلماسی محیط زیست با کشورهای همسایه، در مورد مسائلی مثل موضوعات آلودگی‌های مربوط به آب خلیج فارس و دریای عمان و موضوعات مربوط به گرد و غبار و تغییرات شدید اقلیمی، با کشورهای جنوب خلیج فارس رابطه خیلی خوب و فعالی داریم. ما این نوع همکاری‌ها را چه با کشورهای همسایه و چه با دفاتر و آژانس‌های بین المللی، با سرعت خوبی پیش بردیم و خروجی‌های مشترک بیشتری را تعریف کردیم.
سرپرست مرکز امور بین‌الملل در ادامه خاطرنشان کرد: همه باید اطلاع داشته باشیم که در دنیا سرعت تغییرات اقلیمی و اثرات مخرب آن از فعالیت‌های ترمیمی خیلی بیشتر است. پدیده‌هایی مثل گرمایش، افزایش گازهای گلخانه‌ای در جهان و بیابان زایی، با سرعت زیادی در جهان اتفاق می‌افتد که فعالیت‌های بشری برای جبران آثار آن کافی نیست. اما در این میان، مهم این است که ما نقش خودمان را به صورت فعال ایفا کنیم و هر آنچه که می‌شود و در محدوده مقدوراتمان هست را به انجام برسانیم که سعی و اهتمام ما در این ایام بر این بود.
خورسند در مورد علت آلودگی هوا در اثر طوفان گرد و غبار توضیح داد: مسئله گرد و غبار بخاطر ذات و طبیعتی که دارد و بسیار ملموس و عینی مشاهده می‌شود، اولا قابل کتمان نیست و دوما موضوعی است که دامنه آن در دنیا در حال گسترش است، چرا که سر منشا آن کاهش منابع آبی است که یک پدیده جهانی است. در اثر کاهش منابع آبی، منابع شن و ماسه و گرد و غبار بیشتر می‌شوند و این تغییرات شدید آب و هوایی منجر به طوفان‌های گرد و غبار می‌شود.
وی با توجه به اهمیت بین المللی مسائل زیست محیطی اظهار داشت: در سفری که به روسیه در جریان کنفرانس محیط زیست نفسکی داشتیم، می‌دانیم کشورهایی مثل روسیه که اقلیم بزرگ و وسعت زیادی دارند هم به نوعی با پدیده گرد و غبار درگیر می‌شوند. اگر روزی این مسئله منحصر به غرب آسیا بود و خطی از سوریه، عراق، عربستان، ایران و کشورهای حاشیه خلیج فارس را دنبال می‌کرد، امروز می‌دانیم آسیای میانه هم به جد درگیر مسئله گرد و غبار است.
سرپرست مرکز امور بین‌الملل در ادامه افزود: اطراف دریاچه آرال، صحرای قره قوم در ترکمنستان، تبدیل به منشا گرد و غبار می‌شوند. آرال دارد خشک می‌شود و منشا جدی گرد و غبار شده است. چین هم در موضوع صحرای گبی و مناطقی که در مغولستان هست، دارد گرد و غبار را تجربه می‌کند. این پدیده به زودی کشورهایی مثل کره و ژاپن را هم درگیر خودش می‌کند.
وی در ادامه اظهار داشت: طی سالیان گذشته، به خصوص در مجامع بین المللی محیط زیستی مثل UNEP، در شناسایی این مسئله به عنوان یک مخاطره و معضل جهانی مقاومت وجود داشت. در مورد این قضیه چه در تشکیل کنفرانس تهران با موضوع گرد و غبار و بیانیه پایانی آن و هم در مورد مجامع منطقه‌ای و همینطور ظرفیت‌های دیگری مثل بریکس و شانگهای، تلاش‌های زیادی صورت گرفت. یکی از موفقیت‌هایی که ما در اجلاس وزرای محیط زیست بریکس داشتیم، گنجاندن موضوع گرد و غبار به عنوان یک چالش برای کشورها بود. در شانگهای هم به همین صورت بود
خورسند با تاکید مجدد بر اهمیت دیپلماسی محیط زیست ادامه داد: امروز اولویت بخش دیپلماسی سازمان محیط زیست، بحث گرد و غبار است؛ چه در بحث شناسایی و گنجاندن آن به عنوان یک چالش بین المللی که منحصر به ما نخواهد بود و همه را درگیر خواهد کرد، هم اینکه افزایش فعالیت‌ها و پروژه‌هایی برای مهار کانون‌های گرد و غبار و پیشگیری از گسترش آن‌ها در دست انجام است.
وی با در نظر گرفتن ظرفیت‌ها و مخاطرات بین المللی افزود: سیاست‌های آبی بعضی کشورها بسیار مخرب است. سدسازی‌های که انجام می‌دهند، تشدیدکننده این پدیده است. این شاید از ظرفیت دیپلماسی محیط زیستی خارج باشد و برای اقناع کشورهایی که سیاست‌های مخرب آبی در خصوص این پدیده دارند، سطح بالاتری را بخواهد.
او ادامه داد: در حال حاضر، ما در بحث شناساندن چالش بزرگ گرد و غبار به مجامع جهانی و به کارگیری و استفاده از ظرفیت‌های بین المللی موجود در خصوص مقابله با این طوفان‌ها، در چارچوب آژانس‌های سازمان ملل مثل UNEP و UN-Habitat از ظرفیت‌های موجود برای تعریف پروژه‌ها در کشورهای منشا گرد و غبار و در کشور خودمان استفاده می‌کنیم.
سرپرست مرکز امور بین‌الملل در ادامه تاکید کرد: بیش از هر چیز باید توجه داشته باشیم که دل بستن به فعالیت بین المللی و بنا کردن سیاست‌ها بر مبنای آن، یک خطای راهبردی است. این کلان پروژه مقابله با گرد و غبار، مانند یک ظرف غذاست که فعالیت‌های بین المللی باید به شکل ادویه این غذا فعالیت کنند و نمی‌تواند جزو اصلی سازنده‌اش باشند. سیاست‌های ملی کشور ما در خصوص گرد و غبار باید با نگاه درونی و با استفاده از ظرفیت‌های درونی تدوین شود و این ارکستر بزرگ را فعالیت‌های بین المللی به عنوان یک کمک همراهی کنند.
خورسند ادامه داد: هر آنچه از ظرفیت‌های بین المللی و دیپلماتیک داریم را در ظرف سیاست ملی بیاوریم. ما تجربه‌های مشابهی را در گذشته داریم. به خصوص در مورد دریاچه ارومیه که یک خطای راهبردی در این حوزه صورت گرفته بود. ما تمام ظرف سیاست گذاری‌مان را در دل آن نسخه‌ای که مجموعه‌های بین المللی می‌خواستند برای ما بپیچند، قرار داده بودیم.
منتظر اینکه کسی بیاید و ما را نجات بدهد نمانده‌ایم
وی افزود: امروز با سیاست‌هایی که ریاست محترم سازمان دارند و ارکان سازمان و دستگاه‌های داخلی دیگر در خصوص موضوع گرد و غبار یک کلان پروژه ملی داریم و سعی می‌کنیم هر آنچه که می‌توانیم ظرفیت بین المللی را به آن اضافه کنیم تا آزموده را دوباره آزمایش نکنیم و این بار متحمل هزینه و مهمتر، خطایی نشویم. ما در حال تعریف پروژه‌ای با UN-Habitat هستیم تا یک پروژه‌ای که در عراق دارد انجام می‌شود را گسترش بدهیم و ادامه‌اش را در استان‌های کرمانشاه و ایلام انجام بدهیم.
خورسند درباره مقاومت مجامع بین المللی برای پذیرفتن مسئله گرد و غبار به عنوان یک چالش بین‌المللی گفت: در این سال‌ها نگاه‌شان این بود کشورهای غرب آسیا درگیر یک مشکل محلی هستند و باید بین خودشان حل شود. من نمی‌خواهم تفسیر بدبینانه از این نگاه داشته باشم، ولی واقعیت این است که در سال‌های گذشته، مجامع بین المللی محیط زیست، بنا به ذائقه و مزاج مخاطب غربی، اولویت‌های دیگری مانند موضوع گرمایش زمین، افزایش گازهای گلخانه‌ای و موضوع آلودگی پلاستیک داشتند. چون مخاطب غربی این موضوعات برایش اهمیت بیشتری داشت، مجامع بین المللی هم این دو سه محور برایشان اهمیت داشت.
وی نوید داد: خوشبختانه مساعی که صورت گرفت که منحصر به دوره ما نیست و در ادوار گذشته هم وجود داشت، امروز در هر مجمع محیط زیستی و هر رکن محیط زیستی که در جهان وجود دارد، ما این مسئله را به عنوان یک چالش بین المللی قبولاندیم و مطمئنا اثراتش در تعریف پروژه‌های بیشتر در سال‌های آتی، بیشتر هم دیده خواهد شد، اما باور من این است تا زمانی که ما مانند موضوع گرمایش زمین، این موضوع مرتبط به آب و بیابان‌زایی و طوفان‌های گرد و غبار را در دنیا به عنوان یک مسئله اول و محوری نگنجانیم، موفقیت کامل در این حوزه نداشتیم.
خورسند با توجه به شرایط این روزها و جنگ دوازده روزه گفت: در این جنگ دوازده روزه که به کشورمان تحمیل شد، یک تجربه و یک دانش بی‌بدیلی در کشور به دست آوردیم و آن این است که بزرگترین سرمایه ما در دفاع از خودمان، خودمان هستیم. ملت تاریخی و قهرمانی که برخلاف همه محاسبات دشمن، در مهمترین آزمون خودش، مهیب‌ترین و سهمناک‌ترین نقشه‌ای که در قرن‌های اخیر علیه سرزمین ایران طراحی شده بود را با وحدت و با آگاهی و با رشادتی که از خودش نشان داد خنثی کرد.
سرپرست مرکز امور بین‌الملل ادامه داد: قطعا نقش قهرمانانه نیروهای مسلح ما بی‌بدیل بود. اما همه ما ایمان داریم که اگر این وحدت ملی نبود، هیچکدام از این تلاش‌ها به نتیجه‌ای نمی‌رسید و بلایی سر این سرزمین می‌آوردند که با هیچکس نکرده باشند. هیچ عنصر خارجی، می‌خواهد یک سازمان بین المللی باشد یا هر چیز دیگری، دلسوز ما نیست. دیدیم و دیدند که نهادهایی که پیش بینی شده بودند صلح و امنیت جهانی را حفظ کنند و حافظ حقوق ملت‌ها باشند، چطور به این آرمان خیانت کردند و به ملت ما از پشت خنجر زدند.
وی تاکید کرد: در موضوعات دیگر نیز همین است. ما یک ظرفیت بزرگ داخلی داریم و آن وحدت، اتحاد و انسجام ملی است. هر کسی در هر سطحی، با هر بهانه‌ای و با هر عنوانی بخواهد این انسجام را به هم بزند، خائن به این سرزمین است و ما می‌توانیم همین سرمایه را در هزار حوزه دیگر هم بکار بگیریم.
خورسند ادامه داد: ملتی که در شرایط بمباران و هجوم و تجاوز، کنار هم باقی ماندند و این معضل بزرگ را از سر گذراندند، هر معضل دیگری هم برایشان قابل حل است. از جمله چالش‌ها و مسائل محیط زیستی که ما داریم. شاید بسیاری از بحران‌های محیط زیستی ما مانند موضوعات مربوط به پسماندهای پلاستیکی و آلودگی محیط زیست، با اندک مشارکتی از سوی مردم قابل مدیریت باشند.
وی در نهایت خطاب به مردم ایران گفت: خواهش من از مردم قهرمان ایران، که شاید در این فاصله کوتاه هنوز نمی‌دانیم چه حماسه‌ای در این دوازده روز خلق کردند، این است که در حوزه‌های محیط زیستی، که مثل موضوع جنگ برای ما یک موضوع تمدنی است و حافظ فلات ایران است، کمک کنند تا بتوانیم از این ظرفیت برای فائق آمدن بر چالش‌های محیط زیستی‌مان استفاده کنیم.
